του Α. Καραντώνη, από το Άρδην τ. 87, Σεπτέμβριος-Νοέμβριος 2011
Στους αρχαίους Έλληνες ο χορός ήταν μια από τις υψηλότερες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, μια ρυθμική λειτουργική του σώματος με πολλαπλό συμβολισμό, πολεμικό, θρησκευτικό, φυσιολατρικό, συναισθηματικό, κοινωνικό. Την ίδια ψυχολογία και σχεδόν την ίδια αισθητική παρατηρούμε και στους σημερινούς λαϊκούς χορούς, που οι περισσότεροι είναι τροποποιημένες επιβιώσεις των αρχαίων. Τον Πυρρίχιο, τον περίφημο πολεμικό χορό των αρχαίων, τον ξαναβρίσκουμε στον κρητικό χορό «Πεντοζάλη», που, όπως ο αρχαίος, έτσι κι αυτός εκφράζει το πολεμικό μένος και την ορμή και την λεβεντιά των πολεμιστών.
Αλλά οι χοροί που χορεύουνται παντού στην Ελλάδα, σε κάθε ευκαιρία, είναι ο Συρτός, ο Καλαματιανός, ο Τσάμικος, ο Χασάπικος, ο Ζεϊμπέκικος και μια σειρά από χορούς που λέγονται «Κλέφτικοι», γιατί τους χόρευαν απάνω στα βουνά οι επαναστατημένοι Έλληνες του 1821.
Οι λαϊκοί ελληνικοί χοροί διαφέρουν ουσιαστικά και από τους παράφορους χορούς των άγριων και από τους λάγνους ανατολίτικους χορούς κι από τους εκλεπτυσμένους αισθησιακούς χορούς της νεώτερης Ευρώπης. Χοροί ομαδικοί όπου οι χορευταί πιάνονται συνήθως από τα χέρια στο ύψος των ώμων και σχηματίζουν κύκλους και ημικύκλια, έχουν διατηρήσει τη σεμνότητα των χειρονομιών και των στάσεων και την καθαρά ψυχική έκφραση των αρχαίων χορών.
Ο άνθρωπος του λαού στην Ελλάδα χορεύει με μια παράξενη κατάνυξη. Χορεύει για να λυτρωθή από το βάρος της δύσκολης ζωής, από το βάρος μιας δύσκολης μέρας. Κι αυτός ο άνθρωπος, ο εργατικός, ο στρατιώτης, ο ναυτικός, ο χωρικός, ο ψαράς, ο απλός και κακοντυμένος, περιμένει να πέση το βράδυ για να χωθή σε μια ταβέρνα, και σαν πιη κάμποσο, να σηκωθή και να χορέψη. Να χορέψη κυρίως Χασάπικο και Ζεϊμπέκικο, που καθώς υποστηρίζουν μερικοί αισθητικοί στην Ελλάδα είναι υπόλειμμα του αρχαίου Πυρρίχιου. Η ονοματολογία του κατάγεται από τον Δία και το ψωμί, και σημαίνει «άρτος και πνεύμα».
Ας πάμε σε μια τέτοια ταβέρνα. Είναι γεμάτη από ανθρώπους του λαού που κάθουνται γύρω από ξύλινα κοκκινοβαμμένα τραπεζάκια. Πίνουν αργά το κρασί τους, γεύονται κάθε τόσο για μεζέ από μια εληά και λίγη τομάτα και συζητούν για τα έργα της ημέρας. Ξάφνου από μια σκοτεινή γωνιά, σηκώνεται ένας νέος. Μπορεί νάναι και ξυπόλητος, με μια παληά τραγιάσκα στο κεφάλι. Στέκεται στη μέση της ταβέρνας κι αρχίζει να κάνη μερικούς απλούς βηματισμούς, σκύβοντας το κεφάλι του προς τη γη, σα να γυρεύη το πρόσταγμα ενός ρυθμού –του δικού του. Σιγά-σιγά, οι κινήσεις του γίνονται πιο ζωηρές, πιο σύνθετες. Κρατάει τον ρυθμό και με χειρονομίες.
Και να, τώρα σηκώνεται ένας άλλος νέος. Πλησιάζει τον πρώτο, πιάνουνται από τους ώμους σαν να πρόκειται να παλαίψουν, κι αρχίζουν κι οι δυο να κάνουν τους ίδιους βηματισμούς, με μια ιερή προσήλωση στις μύτες των ποδιών τους. Κάποιο βαθύτερο μυστικό θα κρύβη ο απλός αυτός χορός, γιατί όλοι οι θαμώνες της ταβέρνας τον παρακολουθούν με απόλυτη σιωπή και σεβασμό, πράγμα που δεν θα τόκαναν ίσως μήτε κι αν βλέπαν τη σοβαρότερη θεατρική παράσταση. Ο χορός των δυο συνεχίζεται ώρα πολλή, με κινήσεις και χειρονομίες που φαίνουνται σαν αυτοσχέδιες, μα που γίνουνται με μια εξαιρετική φροντίδα ρυθμού και πλαστικότητος. Θάλεγε κανείς πως εκείνη την ώρα οι άνθρωποι αυτοί του λαού έχουν συνείδηση μεγάλων χορευτών –κι αυτό συμβαίνει, γιατί με το χορό γυρεύουν να εκφράσουν τα συναισθήματά τους, τις χαρές τους ή τους πόνους τους. Χορεύοντας τον Ζεϊμπέκικο και τον Χασάπικο, γίνονται όλοι τους «χορογράφοι».
Τη βαθειά θρησκευτική και ανθρώπινη σημασία που έχει στην Ελλάδα ο λαϊκός χορός, την εκφράζει ένα υψηλά τραγικό ιστορικό γεγονός. Ο θανάσιμος χορός των γυναικών του Σουλίου. Στα 1803, οι περήφανες Σουλιώτισσες, για ν’ αποφύγουν τη σκλαβιά του Τούρκου Αλή-πασά, δεν δίστασαν να πέσουν στο βάραθρο του Ζαλόγγου. Στάθηκαν ολόγυρα από το βάραθρο με τους πανύψηλους βράχους, και κρατώντας τα παιδιά στην αγκαλιά τους, άρχισαν να χορεύουν κυκλικά τραγουδώντας τη ζωή, και χορεύοντας, μια-μια έπεφτε στο βάραθρο. Πολεμώντας για την ελευθερία τους και την αξιοπρέπειά τους, με το χορό πέρασαν στην αθανασία. Αυτές είναι οι Ελληνίδες.
