Από το Άρδην τ. 66, Αύτγουστος-Οκτώβριος 2007
Όταν η εργασιακή ανασφάλεια πάει χέρι-χέρι με την αλληλεγγύη
Μπροστά στην επιδείνωση των συνθηκών εργασίας, η αντίσταση οργανώνεται. Καινούρια συνδικάτα γεννιούνται εδώ κι εκεί, με στόχο την προάσπιση των δικαιωμάτων των πιο ευάλωτων εργαζομένων.
Τόκιο, AERA, Eri Goto.
Σε έξι μήνες, έχασε 20 κιλά. Από τον Ιανουάριο του 2006, η δουλειά του Γουίσι Χοσίνο, 26 χρονών, μόνιμου υπάλληλου ενός πρακτορείου προμήθειας έκτακτου προσωπικού του ομίλου εταιρειών Φουλ Καστ, συνίστατο στο να στέλνει για εργασία ημερομίσθιο προσωπικό. Λάβαινε τις αιτήσεις των επιχειρήσεων, ερχόταν σε επαφή με τους διαθέσιμους μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή του κινητού τους και επισκεπτόταν τα έργα και τις οικοδομές. Κατέγραφε τις αιτήσεις των επιχειρήσεων ως τις 3μ.μ. και κατόπιν άρχιζε να ψάχνει για τους κατάλληλους υποψήφιους. Για να κατορθώσει να συγκεντρώσει όλο το απαιτούμενο δυναμικό, τύχαινε να κάνει τηλεφωνήματα ως τη μία το πρωί. Την επομένη, ξανάπιανε τη δουλειά του στις 6 τα χαράματα. Τότε, λάβαινε τα τηλεφωνήματα των εκτάκτων, που του ανακοίνωναν ότι ξεκινούσαν για το συνεργείο. Ως τις 9 π.μ., πολλές φορές ασχολούνταν με πάνω από καμιά εκατοστή κλήσεις. Ούτε ήταν σπάνιο να περάσει τρεις ή και τέσσερις νύχτες χωρίς διάλειμμα στο γραφείο. Μεσημέρι και βράδυ, έτρωγε προμαγειρεμένα γεύματα. Έλουζε τα μαλλιά του στους νιπτήρες της επιχείρησης. Τους έξι πρώτους μήνες, η ωριαία αμοιβή του δεν έφτανε ούτε καν τα 500 γεν (3 ευρώ).
Αλλά οι συνθήκες ζωής των ατόμων χωρίς σταθερή βιοποριστική εργασία ήταν ακόμα χειρότερες. Το μεροκάματο των εκτάκτων κυμαινόταν μεταξύ 6000 και 7000 γεν (36 με 42 ευρώ). Ακόμα και δουλεύοντας είκοσι ημέρες το μήνα, δεν κέρδιζαν ούτε 100.000 γεν (600 ευρώ). Στις οικοδομές, όπου ήταν εκτεθειμένοι στη σκόνη αμιάντου, αναγκάζονταν να δουλεύουν με μάσκες που αγόραζαν από τα φαρμακεία ενώ, λόγω έλλειψης υποδημάτων ασφαλείας, συχνά πληγώνονταν τα πόδια τους από καρφιά. Ένα πρωί, καθώς πήγαινε στη δουλειά του με το μετρό, είδε έναν νεαρό να ψάχνει ένα σκουπιδοτενεκέ στον κεντρικό σταθμό της Γιοκοχάμα (νότια του Τόκιου). Σφίχτηκε η καρδιά του. Ήταν ένας από τους εργάτες που καλούσε πότε πότε για εργασία. Σκέφτηκε τότε ότι το πρακτορείο του δεν ήταν παρά «μια φάμπρικα άστεγων». Μαζί με ένα συνάδελφό του, άρχισε να ζητάει από τη διεύθυνση να βελτιωθούν οι συνθήκες εργασίας. Όμως οι διαπραγματεύσεις δεν κατέληξαν σε καμιά συμφωνία και ο συνάδελφός του απολύθηκε. Τότε ο Χοσίνο, μαζί με άλλους υπάλληλους, κατήγγειλαν το πρακτορείο προμήθειας προσωπικού και προσέφυγαν στα δικαστήρια της Γιοκοχάμα απαιτώντας την πληρωμή των υπερωριών τους. Κατόπιν ίδρυσαν ένα σωματείο, καλώντας τους έκτακτους να συμμετάσχουν. «Οι σκανδαλώδεις συνθήκες εργασίας των εκτάκτων ανέκαθεν με απασχολούσαν», δηλώνει ο νεαρός άνδρας.
Ως κατάληξη μιας σειράς διαπραγματεύσεων, το σωματείο κατόρθωσε να εξασφαλίσει την υπογραφή μιας σύμβασης που πρόσφερε καλύτερες συνθήκες εργασίας στο σύνολο των ημερομίσθιων εργατών της ομάδας. Ήταν η πρώτη φορά που, μια συμφωνία, ασχολούνταν με αυτή την κατηγορία προσωπικού. Στο εξής, δικαιούνταν άδεια μετ’ αποδοχών και μια ειδική ασφάλιση. Κατά τις διαπραγματεύσεις της φετινής άνοιξης, το σωματείο δεν διεκδίκησε αυξήσεις για τους μόνιμους υπαλλήλους, προκειμένου να ευνοηθούν οι ημερομίσθιοι εργάτες και οι έκτακτοι υπάλληλοι. Στη διάρκεια της περιόδου της οικονομικής ύφεσης, που ακολούθησε την έκρηξη της χρηματιστηριακής φούσκας (στην αρχή της δεκαετίας του ‘90), οι επιχειρήσεις απευθύνθηκαν μαζικά σε ανειδίκευτους εργάτες –προσωρινούς, με σύμβαση ορισμένου χρόνου και μαθητευόμενους– για να μειώσουν τα έξοδα προσωπικού.
ΣΩΜΑΤΕΙΑ ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΜΕΝΑ ΚΑΙ ΑΝΟΙΚΤΑ ΣΤΟΝ ΔΙΑΛΟΓΟ
Αυτή η τάση ενισχύθηκε από την απορρύθμιση που εφάρμοσε η κυβέρνηση. Το 1999, ο νόμος του 1986 για το έκτακτο προσωπικό τροποποιήθηκε έτσι ώστε να επιτρέπει την προσωρινότητα σε πολλούς τομείς και το 2003 διευρύνθηκε ως και στη μεταποιητική βιομηχανία, όπου ως τότε απαγορευόταν. Σήμερα, το ανειδίκευτο προσωπικό αντιπροσωπεύει το ένα τρίτο του ενεργού πληθυσμού. Μέχρι πρόσφατα, αυτή η κατηγορία προσωπικού παρέμενε στο περιθώριο του συνδικαλιστικού κινήματος. Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις σχηματίζονταν, κατά κύριο λόγο, από ειδικευμένους και, για τους ανειδίκευτους, η συνδικαλιστική δραστηριότητα μπορούσε να αποτελέσει λόγο ακύρωσης του συμβολαίου πρόσληψης.
Ωστόσο, αυτοί οι ανυπεράσπιστοι εργαζόμενοι αρχίζουν σήμερα να οργανώνουν συνδικαλιστικά κινήματα. Πρόκειται για έναν νέο τύπο οργάνωσης, εναλλακτικά σωματεία, που χαρακτηρίζονται από την απουσία κέντρου απόφασης και μια δικτυακή ανάπτυξη. Τον Σεπτέμβριο του 2006, μια ομάδα εργαζομένων συζητούσε σε ένα μπαρ του Σινζούκου, στο Τόκιο.
«Τι σκέφτεστε για την Αλληλεγγύη των φρίτερς (νεολογισμός για τους νέους που βγάζουν το ψωμί τους από μικροδουλειές);»
«Δεν έχει και μεγάλο αντίκτυπο».
«Μια και καταπιανόμαστε με δουλειές ΖΑΕ (Ζόρικες, Αηδιαστικές, Επικίνδυνες), γιατί να μη χρησιμοποιούμε τον όρο σωματικά εργαζόμενοι;»
Έτσι ήταν που γεννήθηκε το συνδικάτο Αλληλεγγύη των σωματικά εργαζόμενων. Το δίκτυό του συγκεντρώνει τους εργαζόμενους όλης της χώρας, σε όποια επιχείρηση, τομέα δραστηριότητας και είδος δουλειάς κι αν απασχολούνται. Κάθε χώρος εργασίας έχει το σωματείο του, που διεξάγει τις διαπραγματεύσεις του κατά τρόπο ανεξάρτητο. Οι πληροφορίες, ωστόσο, κοινοποιούνται σε όλα τα μέλη τους, μελετούν το εργατικό δίκαιο για να εξοπλίζονται με γνώσεις ώστε να εισακούονται οι διεκδικήσεις τους ενώπιον των δημοσίων αρχών και των επαγγελματικών οργανώσεων. Στις παραδοσιακές συνδικαλιστικές σχέσεις, όπου η υποστήριξη ασκείται από πάνω προς τα κάτω, τα μέλη καταλήγουν να νιώθουν ένα αίσθημα εξάρτησης, και δημιουργούνται δεσμοί συμπαιγνίας μεταξύ συνδικαλιστικών ηγετών και εργοδοσίας. Γι’ αυτόν τον λόγο, το συγκεκριμένο σωματείο αποφάσισε να μη δημιουργήσει κεντρική διεύθυνση.
«Προκειμένου οι ανειδίκευτοι να πεισθούν να συμμετάσχουν στο συνδικαλιστικό κίνημα, εκείνοι δηλαδή που, σε αντίθεση με τους ειδικευμένους, δεν έχουν κεκτημένα συμφέροντα να υπερασπιστούν, ούτε δεσμεύονται απέναντι στην επιχείρηση από ένα αίσθημα αφοσίωσης και πίστης, έπρεπε πραγματικά να θιχτεί η αξιοπρέπειά τους», εκτιμά ο δημοσιογράφος Σατόσι Καμάτα, που έχει δουλέψει ως εποχικός σε ένα εργοστάσιο της Τογιότα τη δεκαετία του ’70 και εξέδωσε το βιβλίο Τογιότα, η φάμπρικα της απόγνωσης (Στα γαλλικά Editions Ouvrières, 1974). Για τον Τακέο Κινοσίτα, καθηγητή κοινωνιολογίας της εργασίας στο πανεπιστήμιο Σόβα, η σημερινή εποχή έχει κοινά χαρακτηριστικά με τη βιομηχανική επανάσταση. «Στην αυγή του καπιταλισμού, υπήρχε ένα πλήθος εργατών που στερούνταν δικαιωμάτων και ήταν τόσο φτωχοί ώστε πέθαιναν από την πείνα. Παλεύοντας για το δικαίωμα της ύπαρξης, γέννησαν το συνδικαλιστικό κίνημα. Η δημιουργία συνδικάτων ανειδίκευτων εργατών μού θυμίζει τις απαρχές αυτού του κινήματος», σημειώνει.
Η χρήση του κινητού και του Ιντερνέτ είναι ένα ακόμη χαρακτηριστικό των εναλλακτικών σωματείων. Απόγευμα, στη συνοικία Σιμπούγια, του Τόκιο, ένα αλλόκοτο πηγαδάκι σχηματίζεται μπροστά στον πύργο 109, που πλημμυρίζει από νέο κόσμο. Αποτελεί σημείο συνάντησης της συνδικαλιστικής νεολαίας της περιοχής του Τόκιο. Σε αυτό το συνδικάτο, η επικοινωνία γίνεται με sms σαν το ακόλουθο: «Στα εστιατόρια Σουκίγια, θα απαιτήσουμε την καταβολή των υπερωριών που δεν έχουν πληρωθεί ακόμα και την αναστολή των απολύσεων. Ραντεβού τάδε μέρα και ώρα, μπροστά στον πύργο 109 του Σιμπούγια. Να είστε όλοι εκεί.».Την καθορισμένη μέρα, τα ενδιαφερόμενα μέλη καταφθάνουν το ένα μετά το άλλο. Ο γενικός γραμματέας, Μακότο Καβάζο, εξηγεί όρθιος, για καμιά δεκαριά λεπτά, τα θέματα της ημερησίας διάταξης. Με αυτόν τον τρόπο αποφεύγουν να ξοδεύουν χρήματα σε καφενεία. Μετά τις διαπραγματεύσεις, τα μέλη σχηματίζουν ξανά ένα πηγαδάκι και ανταλλάσσουν απόψεις. Οι μη μόνιμοι υπάλληλοι, που συχνά εργάζονται σε πολλές ταυτόχρονα επιχειρήσεις, προσχωρούν ως άτομα. Συμμετέχοντας στις διαπραγματεύσεις των άλλων, πληροφορούνται τα κάθε είδος προβλήματα και η αλληλεγγύη μεταξύ τους ενισχύεται. Η Γενική Ένωση των φρίτερ γεννήθηκε μετά από μια διαδήλωση της Πρωτομαγιάς, στην οποία είχαν λάβει μέρος νέοι με μη μόνιμη απασχόληση. «Για μια μικρή καθυστέρηση και μόνο, χάσαμε τη δουλειά μας», εξηγεί ένας νεαρός. Ακούγοντάς τον, ο Μασάρι Οχίρα, σήμερα μέλος του εθνικού συντονιστικού γραφείου, σκέφτηκε ότι έπρεπε να βρεθεί ένας χώρος όπου θα εξετάζονται ατομικά τα κάθε είδους προβλήματα που τους αφορούν. «Σύμφωνα με τη βασική εργατική νομοθεσία», εξηγεί, «ακόμα και ένας προσωρινά εργαζόμενος δεν επιτρέπεται να απολύεται χωρίς βάσιμο λόγο. Πόσοι άνθρωποι, τελικά, που δεν γνωρίζουν τα δικαιώματά τους, θα πρέπει να βασανίζονται σιωπηλά!»
Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΑΠΕΙΛΕΙ ΤΗΝ ΑΝΕΣΗ ΤΩΝ ΙΑΠΩΝΩΝ ΜΙΣΘΩΤΩΝ
Κάποιοι από τους αναγνώστες θα σκεφτούν: Εγώ που είμαι μόνιμος, τι σχέση έχω με αυτά τα καινούργια συνδικαλιστικά κινήματα!, σημάδι ότι έχουν μια λανθασμένη άποψη για την παγκοσμιοποίηση. Τώρα που η κομουνιστική απειλή εξαφανίστηκε, ο καπιταλισμός μπορεί να ξαναγυρίσει στην πρωταρχική του μορφή, δηλαδή στον νόμο του ισχυρότερου. «Με την παγκοσμιοποίηση, οι επιχειρήσεις μπορούν να προμηθεύονται από το εξωτερικό φτηνά εργατικά χέρια. Οι εργαζόμενοι των αναπτυγμένων χωρών θα βρεθούν, επομένως, σε ανταγωνισμό με τους πολύ πιο φτηνούς χειρώνακτες των αναπτυσσόμενων χωρών», προβλέπει ο Νομπουάκι Τακαχάσι, καθηγητής της ιαπωνικής οικονομίας στο πανεπιστήμιο Ριτσουμέι Καν. Η Κίνα και η Ινδία ήδη σχηματίζουν και εκπαιδεύουν στρατιές ειδικευμένων εργατών. «Θα έρθει η μέρα που οι Γιαπωνέζοι μισθωτοί θα βρεθούν αντιμέτωποι μαζί τους. Τότε, οι συνθήκες της εργασίας τους θα ξεπέσουν βαθμιαία. Δεν είναι πλέον η στιγμή της αντιπαράθεσης μεταξύ μονίμων και εκτάκτων. Απέναντι στο μεγάλο κεφάλαιο, οι εργαζόμενοι έχουν ανάγκη να αμυνθούν. Μια διεθνής αλληλεγγύη, μια αλληλεγγύη μεταξύ των απλών ανθρώπων, ιδού τι μας χρειάζεται», προσθέτει ο Ν. Τακαχάσι. Καθώς δεν υπάρχουν τα μέσα αντιπαράθεσης στον Λεβιάθαν του μεγάλου κεφαλαίου, που ενισχύεται αδιάκοπα, αυτός δεν θα αργήσει να καταπιεί το σύνολο των εργατών. Ο νέος αγώνας, που θα πρέπει ίσως να διεξάγουμε, θα είναι να αναπτύξουμε την αλληλεγγύη μεταξύ των πιο αδύναμων, που παλεύουν με γυμνά τα χέρια.
Μετάφραση: Στράτος Ιωαννίδης
