του Αλέν Μπαρλυέ
Η Μόσχα καταδίκασε την αυτοανακήρυξη του Χαλίφα Χαφτάρ στις 29 Απριλίου σε μοναδικό ηγέτη της Λιβύης. Ο Λίβυος στρατηγός ήταν από τη πλευρά του επικριτικός ως προς την αναποτελεσματικότητα των στρατευμάτων της ομάδας Βάγκνερ στο πεδίο της μάχης.
Είναι ένα τελετουργικό κηδείας που πολύ λίγοι γνωρίζουν. Όταν ένας από αυτούς τους μισθοφόρους πέφτει νεκρός στη μάχη, στη Συρία, στη Λιβύη ή αλλού στην Αφρική, το σώμα του επαναπατρίζεται στο Ροστόφ Ον Ντον, στη νότια Ρωσία. Εκεί, φροντίζουν για τα πάντα η ομάδα Βάγκνερ και το νεφέλωμα οργανώσεων και επιχειρήσεων που ελέγχει ο Εβγκένι Πριγκόζιν, «ο μάγειρας Πούτιν» όπως τον αποκαλούν. Οι οικογένειες των μαχητών καλωσορίζονται σε ένα ξενοδοχείο στο κέντρο της πόλης. Πριν παραλάβουν τα λείψανα σε μεταλλικό φέρετρο, οι συγγενείς του αποθανόντος λαμβάνουν τα στρατιωτικά του παράσημα και το «παράσημο Βάγκνερ» που θα τοποθετηθεί στο μνήμα. Πάνω απ’ όλα, αποζημιώνονται με πέντε εκατομμύρια ρούβλια (περίπου 63 χιλιάδες ευρώ) που παρέχονται για κάθε μαχητή που έπεσε στο πεδίο της μάχης.
Επισήμως, οι μαχητές αυτοί, δίχως κρατική σημαία, δεν υφίστανται, ούτε η παραστρατιωτική τους ομάδα έχει νομική ύπαρξη ως τέτοια. Ωστόσο, σε πέντε χρόνια, οκτώ χιλιάδες άνδρες έχουν περάσει από τις τάξεις της «ιδιωτικής στρατιωτικής εταιρείας Βάγκνερ», σύμφωνα με τον Ίλια Μπαραμπάνοφ, δημοσιογράφο του ρωσικού BBC ο οποίος ερευνά εδώ και αρκετά χρόνια την ομάδα αυτή. Στη Συρία, οι αμερικανικοί βομβαρδισμοί στο Ντέιρ-εζ-Ζορ τον Φεβρουάριο του 2018 σκότωσαν δεκάδες έως και διακόσιους πενήντα από αυτούς τους μισθοφόρους. Στη Λιβύη, όπου οι εν λόγω στρατιώτες μάχονται από τον Οκτώβριο του 2018 στο πλευρό του «στρατάρχη» Χαλίφα Χαφτάρ – που υποστηρίζεται επίσης από την Αίγυπτο και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα – έχουν χάσει τη ζωή τους αρκετοί. Σύμφωνα με διάφορες πηγές, συνολικά τριάντα πέντε Ρώσοι έχουν σκοτωθεί στη Λιβύη, χωρίς να προέρχονται όλοι τους από την ομάδα Βάγκνερ. Πηγές, όπως ο ιστότοπος Proekt-Media, αναφέρουν ότι η Ρωσία διέθετε επίσης εκεί τακτικά στρατεύματα (ειδικά πέρυσι), υπό τη διοίκηση του ανώτερου αξιωματούχου υποστράτηγου Αντρέι Χολζάκοφ, αναπληρωτή αρχηγού των αερομεταφερόμενων δυνάμεων. Όμως, η ρωσική παρουσία στο πεδίο αυτή τη στιγμή είναι πιθανή, αλλά όχι 100% δεδομένη ούτε επαληθεύσιμη.
Κατά τη διάρκεια του 2019, δημοσιεύθηκαν πληροφορίες στα αμερικανικά μέσα ενημέρωσης. Ωστόσο, οι ρωσικές αρχές αρνούνται σταθερά την παρουσία Ρώσων μισθοφόρων στη Λιβύη. Τον περασμένο Φεβρουάριο, ο Βλαντίμιρ Πούτιν επανέλαβε ότι η Μόσχα δεν είχε καμία σχέση, άμεσα ή έμμεσα, με Ρώσους που βρίσκονταν στη χώρα. Ωστόσο, οι εξελίξεις στην κρίση της Λιβύης, οι στρατιωτικές αποτυχίες και οι εντάσεις μεταξύ του Χαφτάρ και του Ρώσου σύμμαχού του, επανέφεραν πρόσφατα αυτούς τους μισθοφόρους στο προσκήνιο.
Παρουσία μισθοφόρων
Στις 24 Απριλίου, τα Ηνωμένα Έθνη επιβεβαίωσαν, για πρώτη φορά, σε έκθεση προς το Συμβούλιο Ασφαλείας, την παρουσία στη Λιβύη μισθοφόρων της ομάδας Βάγκνερ. Αυτό το έγγραφο εκτιμά τον αριθμό των μαχητών σε 800 έως 1200, αλλά τονίζει ότι «δεν είναι σε θέση να επαληθεύσει από ανεξάρτητες πηγές το μέγεθος της παρουσίας τους».
Αυτοί οι άνδρες, των οποίων η συμμετοχή λειτουργεί ως «πολλαπλασιαστής ισχύος», παρέχουν «τεχνική υποστήριξη για την επισκευή στρατιωτικών οχημάτων, συμμετέχουν σε μάχες και σε επιχειρήσεις επηρεασμού», σύμφωνα με τους ειδικούς του ΟΗΕ. Όπως αναφέρει η έκθεση, βοηθούν επίσης τις δυνάμεις του στρατηγού Χαφτάρ στους τομείς του πυροβολικού, του ελέγχου της εναέριας κυκλοφορίας, της παροχής εμπειρογνωμοσύνης στον ηλεκτρονικό πόλεμο και της ανάπτυξης ελεύθερων σκοπευτών. Φωτογραφικά στιγμιότυπα από τα βαριά και σύγχρονα όπλα της ομάδας Βάγκνερ δείχνουν ότι δεν είναι απλώς μία ιδιωτική εταιρεία, δηλώνει ένας Αμερικανός ειδικός. Ο ΟΗΕ αναφέρει επίσης την παρουσία στη Λιβύη μισθοφόρων που ανήκουν σε άλλες ρωσικές ιδιωτικές εταιρείες, όπως ο όμιλος Ρούσκιγιε Συστέμ Μπεζαμπάκτνοστι, που έχει αναλάβει τη συντήρηση και την επισκευή στρατιωτικών αεροσκαφών.
Η έρευνα του ΟΗΕ αναφέρει επίσης εντάσεις μεταξύ του ισχυρού άνδρα της Ανατολικής Λιβύης και της Ρωσίας. Οι σχέσεις μεταξύ του Χαλίφα Χαφτάρ και της Μόσχας σταδιακά επιδεινώθηκαν τους τελευταίους μήνες. Έχουν προκύψει διαφωνίες μεταξύ της διοίκησης του Λιβυκού Εθνικού Στρατού (ΛΕΣ) με επικεφαλής τον Χαφτάρ και της ομάδας Βάγκνερ, της οποίας οι άνδρες βρίσκονταν στο μέτωπο κατά τη διάρκεια της μεγάλης επίθεσης που ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2019 εναντίον της Τρίπολης, έδρας της Κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας (ΚΕΣ) του Φαγιέζ αλ-Σαράτζ, ο οποίος τυγχάνει αναγνώρισης από τη διεθνή κοινότητα. Δυσκολευόμενος στην Τρίπολη, ο ΛΕΣ έχει απολέσει εσχάτως τον έλεγχο αρκετών παράκτιων πόλεων, τροφοδοτώντας τα παράπονα του Χαφτάρ σχετικά με την αναποτελεσματικότητα των ανδρών της ομάδας Βάγκνερ, ιδίως στην καταπολέμηση των πανταχού παρόντων μη επανδρωμένων αεροσκαφών της ΚΕΣ, η οποία στηρίζεται πλέον από την Τουρκία.
Τη Δευτέρα, οι δυνάμεις της ΚΕΣ ανακοίνωσαν την ανάκτηση μίας στρατηγικής τοποθεσίας, της αεροπορικής βάση Ουατίγια, 125 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Τρίπολης. Αρκετές πηγές, συμπεριλαμβανομένης της ιστοσελίδας Libya Observer, αναφέρουν ότι ο Χαλίφα Χαφτάρ ήταν απρόθυμος να πληρώσει τα 150 εκατομμύρια δολάρια χρέος προς την ομάδα Βάγκνερ για διάφορες συμβάσεις, συμπεριλαμβανομένης της προμήθειας όπλων. Ο πολέμαρχος της Λιβύης δεν θα άλλαζε τη στάση του με την αποστολή μαχητών της ομάδας Βάγκνερ που θεωρούνταν άπειροι, προερχόμενοι από τη Συρία, τη Λευκορωσία και τη Σερβία. Οι άνδρες της ομάδας Βάγκνερ, σύμφωνα με τον Ίλια Μπαραμπάνοφ του BBC Russia, απομακρύνθηκαν πρόσφατα από τις πρώτες γραμμές.
Στα επίσημα αρχεία, κανένας μαχητής της ομάδας Βάγκνερ δεν έχασε τη ζωή του στη Λιβύη, όπου η Μόσχα δεν διαθέτει πρεσβεία ούτε προξενείο. Όλοι οι νεκροί καταγράφονται στη Συρία. Οι αυτοψίες πραγματοποιούνται στο Ροστόφ, σε ένα στρατιωτικό ιατρικό εργαστήριο που δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου στην Τσετσενία. Οι περισσότεροι από εκείνους που επέστρεψαν στην πολιτική ζωή αρνούνται να μιλήσουν δημόσια – καθώς θα απορριπτόταν οποιαδήποτε νέα σύμβαση με την εταιρεία– ή απαιτούν διόλου ευκαταφρόνητα ποσά για να αποκαλύψουν ούτως ή άλλως μη επαληθεύσιμα αποσπάσματα της εμπειρίας τους. Ωστόσο, εμφανίζονται κάποια χαρακτηριστικά στοιχεία των μισθοφόρων: πρώην στρατιωτικοί, πρώην μαχητές στο Ντονμπάς, με καταγωγή από μικρές και φτωχές πόλεις. «Παρατηρούμε ότι αυτές είναι συχνά περιοχές όπου παραδοσιακά ζουν οι Κοζάκοι», σημειώνει ο Ίλια Μπαραμπάνοφ, αναφερόμενος σε περιοχές όπως το Κρασνοντάρ, το Όρεμπουργκ και το Εκατερίνεμπουργκ. Άνεργοι ή προκειμένου να αποπληρώσουν τα στεγαστικά τους δάνεια, αυτοί οι άνδρες υπέγραψαν και παρακολούθησαν μία σύντομη εκπαίδευση στη βάση Μολκίνο, κοντά στο Κρασνοντάρ, πριν φύγουν για το πεδίο της μάχης.
«Ανταποκρινόμενος στο αίτημα του λαού»
Το ποτήρι ξεχείλισε όταν ο Χαφτάρ αυτοανακηρύχτηκε στις 29 Απριλίου μοναδικός ηγέτης της Λιβύης, «ανταποκρινόμενος στο αίτημα του λαού». Μια δήλωση που καταδίκασε η ρωσική διπλωματία. Ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ δήλωσε αμέσως ότι «η τρέχουσα κρίση στη διαδικασία επίλυσης της διένεξης στη Λιβύη δεν μπορεί να αποτελέσει δικαιολογία για τη λήψη μονομερών αποφάσεων». Οι Ρώσοι κατέληξαν προφανώς στο συμπέρασμα ότι ο θυελλώδης «στρατάρχης», που κίνησε να κατακτήσει την Τρίπολη, ίσως να μην ήταν το καλό άλογο, παρά την υλική υποστήριξη που λαμβάνει από πολλά αραβικά κράτη. Οι στρατιωτικές αποτυχίες του αποκαλύπτουν τα όριά του και προκαλούν εκνευρισμό στους ισχυρούς οικονομικούς παράγοντες, ιδίως στις ρωσικές πετρελαϊκές που κατακρίνουν το γεγονός ότι αδυνατούν να συνεχίσουν τις δραστηριότητες σε καθεστώς αβεβαιότητας.
Πριν την αυτοανακήρυξή του σε ηγέτη της χώρας, ο Χαφτάρ είχε επίσης ενοχληθεί έντονα, τον περασμένο χειμώνα, εγκαταλείποντας τις διαπραγματεύσεις που διοργανώθηκαν στη Μόσχα. Έκτοτε, η ρωσική διπλωματία επιδίωξε να διαφοροποιήσει τις επαφές της, ανοίγοντας δίαυλο μεταξύ άλλων με τον Αγκίλα Σαλέχ Ισά, τον πρόεδρο της Βουλής των Αντιπροσώπων, με έδρα το Τομπρούκ. Ωστόσο, για τον Ιγκόρ Ντελανοέ, αναπληρωτή διευθυντή του Παρατηρητηρίου Γαλλίας-Ρωσίας και ειδικού στα θέματα της Μέσης Ανατολής, η Ρωσία δεν «θα εγκαταλείψει κανέναν σε αυτό το στάδιο». Σύμφωνα με τον ίδιο, «η ιδέα των Ρώσων είναι να ελαχιστοποιήσουν τους κινδύνους σε περίπτωση αποτυχίας του Χαφτάρ, να του δείξουν το κόστος του στείρου τυχοδιωκτισμού του ελαττώνοντας τη στήριξή τους, καθώς και να του δώσουν να καταλάβει ότι δεν αποτελεί τη μοναδική επιλογή της Μόσχας».
Σε αυτό το πλαίσιο, η ομάδα Βάγκνερ παραμένει ένας χρήσιμος μοχλός πίεσης στα χέρια της Ρωσίας –ειδικά προς τον Χαλίφα Χαφτάρ. «Είναι ένα μέσο της ρωσικής κυβέρνησης που χρησιμοποιείται από το Κρεμλίνο για να προωθήσει τους στόχους του με χαμηλότερο κόστος και λιγότερο κίνδυνο», αναφέρει ο Κρις Ρόμπινσον, ειδικός σε θέματα Ρωσίας στο αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών. «Κανείς δεν πρέπει να ελπίζει ότι η Ρωσία ετοιμάζεται να φτιάξει τις βαλίτσες της και να αποχωρήσει όσο εμπλέκεται στη λιβυκή σύγκρουση».
Πηγή: Λε Φιγκαρό 18 Μαΐου 2020 Μετάφραση: Δημήτρης Παπαμιχαήλ
