του Δ. Μπαλτά, από το Άρδην τ. 59, Μάιος – Ιούνιος 2006
Ἐάν ἡ μνήμη τοῦ ἀνθρώπου εἶναι κριτήριο τῆς ταυτότητάς του, τότε ἡ ἀπώλεια τῆς ἱστορικῆς μνήμης θά πρέπει νά σημαίνει ἀπώλεια καί τῆς ἱστορικῆς ταυτότητας. Στό πλαίσιο τῆς ἰσοπεδωτικῆς παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας καί ἐξ αἰτίας τῆς καταναλωτικῆς συνείδησης καί τῆς γενικότερης πολιτιστικῆς σύγχυσης, ἡ ἱστορική μνήμη διαγράφεται ἀπό τήν πολιτιστική καί κοινωνική πραγματικότητα. Ἐν συνεχείᾳ θά ὑποστηριχθεῖ ὅτι ἡ διατήρηση τῆς ἱστορικῆς συνείδησης εἶναι κυρίως μία πράξη ἀντίστασης ἀπέναντι στίς ὡς ἄνω κυρίαρχες ἀντιλήψεις τῶν καιρῶν μας.
Ἀρχικά, ἡ διατήρηση τῆς ἱστορικῆς συνείδησης λειτουργεῖ κατά ἕνα τρόπο ἀνασταλτικό ἀπέναντι στήν παγκοσμιοποιημένη κοινωνία. Ἐδῶ θά πρέπει νά διευκρινισθεῖ ὅτι ἡ παγκοσμιοποιημένη οἰκονομία δέν ὁδηγεῖ μόνον σέ νέες οἰκονομικές καί κοινωνικές ἀνισότητες (τοῦ τύπου ‹‹οἱ φτωχοί φτωχότεροι καί οἱ πλούσιοι πλουσιότεροι››) ἀλλά ἀπειλεῖ σέ μεγάλο βαθμό τίς ἰδιαιτερότητες ἐπί μέρους λαῶν καί ἀνθρώπων. Ὁπωσδήποτε ἡ διαμορφωθεῖσα παγκοσμιοποιημένη κοινωνία ἐμπεριέχει μία ἀσάφεια ὅσον ἀφορᾶ τίς αἰτίες, τούς στόχους καί ἐν γένει το νόημα τῆς συγκρότησής της. Πρόκειται δηλαδή γιά μία ἰσοπεδωτική κοσμοαντίληψη τῆς ὁποίας τά κύρια χαρακτηριστικά (ἐθνολογικά, οἰκονομικά, κοινωνικά, ψυχολογικά, ἀτομικά κ. ἄ.) δέν ἔχουν ἀκόμη ἀναλυθεῖ καί ἑρμηνευθεῖ ἱκανοποιητικά.
Ἐξ ἄλλου, στό πλαίσιο τῆς λεγομένης μετανεωτερικότητας προβάλλεται ἡ καταναλωτική καί ὄχι ἡ ἱστορική συνείδηση. Κατά τήν ἀντίληψη αὐτή, ὁ ἄνθρωπος ζεῖ ἀποκλειστικά καί μόνον γιά τό παρόν, ἀφοῦ τό μέλλον εἶναι ἀβέβαιο καί τό παρελθόν ἀνύπαρκτο. Ἑπομένως δέν ἀναζητεῖ ὁ ἄνθρωπος κάποιο νόημα ζωῆς ἀλλά ἀρκεῖται σέ μία καταναλωτική συμπεριφορά, ἡ ὁποία μάλιστα, ἐάν δέν εἶναι καί πολύ ὁρατή, δέν εἶναι καί πολύ ἐνοχλητική. Σ’ αὐτήν τήν θεώρηση, ἡ ὁποία υἱοθετεῖται ἐν γένει στήν ἐξαμερικανισμένη πλέον Δύση, ἡ ἱστορική συνείδηση δέν ἔχει κανένα οὐσιαστικό ρόλο, ἀφοῦ ἐνδιαφέρει περισσότερο ἡ καταναλωτική συμπεριφορά τῆς ἀπρόσωπης μάζας καί ὄχι ἡ διατήρηση τῆς ἱστορικῆς μνήμης τοῦ συγκεκριμένου ἐθνικοῦ στοιχείου. Λόγου χάρη, θά ἤλπιζε κανείς νά παραμένει, ἀκόμη καί σήμερα, ἐπίκαιρο τό νόημα τοῦ ἐθνικοαπελευθερωτικοῦ ἀγώνα κατά τό 1821 ἤ τῆς ἐθνικῆς ἀντίστασης κατά τοῦ Ἄξονος κατά τό 1940.
Ἐάν ἑστιάσει κανείς στην γενικότερη πολιτιστική σύγχυση πού ἔχει καλλιεργηθεῖ στήν σημερινή ἑλληνική κοινωνική πραγματικότητα, θά διακρίνει ὅτι ἔχει πλέον χαθεῖ ὅ,τι ὀνομάζεται πολιτιστική κληρονομιά και ἐπικρατεῖ ἕνα ἀσαφές πολιτιστικό φαινόμενο πού ἐπιτρέπει μία ἀνάμειξη ἑτερογενῶν στοιχείων, εἴτε εἰσαγωγῆς εἴτε μιᾶς χρήσεως. Τά ἀκόλουθα παραδείγματα δεικνύουν τοῦ λόγου τό ἀληθές. Ἄν δεῖ ὁ ἀναγνώστης τήν πληθώρα τῶν κατ’ ἔτος ἐκδιδομένων βιβλίων, θά διακρίνει ὅτι τά περισσότερα ἀπό αὐτά γράφονται χωρίς νά ἔχουν νά ποῦν κάτι ἰδιαίτερο ἤ καινούργιο. Ἤ, ἀκόμη, ἄς προσέξει τήν μουσική παραγωγή, κακίστης ποιότητας πολλές φορές, στήν σύγχρονη Ἑλλάδα. Ἐάν μάλιστα ὁ ἀναγνώστης ἀσχοληθεῖ καί μέ τήν σύγχρονη ἱστοριογραφική ἀντίληψη πού δέχεται, ἀτυχῶς, ὅτι τό ἑλληνικό ἔθνος ἔχει κατασκευασθεῖ τόν 19ο αἰ., τότε θά μείνει τουλάχιστον μέ μιά αἴσθηση ἀδικίας γιά τήν ἱστορική ἀλήθεια. Εἶναι περιττό νά ἀναφερθῶ στήν ἀπουσία (ἤ ἀδυναμία;) τοῦ λεγομένου ‹‹πνευματικοῦ κόσμου››, πλήν ἐλαχίστων ἐξαιρέσεων, νά ἐπιχειρήσει μία καίρια παρέμβαση στήν πολιτιστική βαρβαρότητα τῶν καιρῶν μας. Παρά τόν ὁποιοδήποτε ἀντίλογο, εἶναι βέβαιο ὅτι ἀπό τήν σημερινή πολιτιστική ἀνάπτυξη ἀπουσιάζει σχεδόν ὁ,τιδήποτε μπορεῖ νά διασώσει τήν ἱστορική συνείδηση καί μνήμη.
Ἀπέναντι στήν σκιαγραφεῖσα κοινωνική καί πολιτιστική πραγματικότητα, ἡ διατήρηση τῆς ἱστορικῆς συνείδησης μπορεῖ νά θεωρηθεῖ ὡς μιά σύγχρονη πράξη ἀντίστασης στόν νέο αὐτόν τύπο τοῦ ἰμπεριαλισμοῦ, πού παρουσιάζεται ὄχι τόσο στίς ἰσχυρές ἀλλά κυρίως στίς ἀδύναμες χῶρες. Κατά τήν θεώρηση αὐτή, ὁ σημερινός ἰδιάζων ἰμπεριαλισμός δέν ἔχει στρατιωτικό περιεχόμενο, ὅπως στό παρελθόν, ἀλλά εἶναι ἕνας ἰμπεριαλισμός πρῶτα τῆς παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας καί ἔπειτα τῆς καταναλωτικῆς κοινωνίας. Ἀντιστοίχως, ἡ σύγχρονη ἀντίσταση δέν μπορεῖ νά εἶναι ἔνοπλη ἀλλά κυρίως πολιτιστική καί ψυχολογική. Και ἡ ἀρχή αὐτῆς τῆς διαφορετικῆς ἀντίστασης βρίσκεται ἀκριβῶς στήν διατήρηση τῆς ἱστορικῆς συνειδήσεως.
Εἶναι προφανής, κατά τά ἀνωτέρω, ἡ ἀναγκαιότητα τῆς διατήρησης τῆς ἱστορικῆς συνείδησης στόν σύγχρονο ἐξαμερικανισμένο δυτικό πολιτισμό μέρος τοῦ ὁποίου ἐπιθυμεῖ νά ἀποτελέσει, ἀνεπιτυχῶς, καί ἡ Ἑλλάδα. Σέ τελική ἀνάλυση, ἐπιβάλλεται νά ἑρμηνευθεῖ αὐτή ἡ διατήρηση τῆς ἱστορικῆς συνείδησης ὡς ἡ ἔσχατη πράξη ἀντίστασης μέσα στήν γενική παρακμή.
*Δρ Φιλοσοφίας
