Τουρκία και εργαλειακοί επιστήμονες

558

του Μ. Ευρυβιάδη, από το Άρδην τ. 31, Σεπτέμβριος 2001

Κυ­κλο­φό­ρη­σαν πρόσφα­τα τρεις συλ­λογι­κές με­λέ­τες για την Τουρ­κί­α και α­να­κοι­νώ­θη­κε η ε­πι­κεί­με­νη έκ­δο­ση μιας τέ­ταρ­της. Οι με­λέ­τες σε κυ­κλο­φο­ρί­α εί­ναι: Morton Abra­movitz, editor, Turkey’s Transfor­ma­tion (New York: The Century Foundation, 2000), Alan Makovsky και Sabri Sayari, editors, Turkey’s New World (Washing­ton: Institute for Near East Policy, 2000) Zal­may Khalizad, Ian O. Lesser, F. Stephen Larrabee, The Future of Turkish-Western Relations: Towards a Strategic Plan (Santa Monica, CA: 2.000). Το υ­πό έκ­δο­ση βι­βλί­ο εί­ναι των Barry Rubin και Kemal Kirisci, Turkey in World Politics: An Emerging Multi-Regional Power (London: Frank Cass, 2001). Τα τέσ­σε­ρα αυ­τά βι­βλί­α εί­ναι εν­δει­κτι­κά της έ­κρη­ξης που πα­ρου­σιά­ζουν οι εκ­δό­σεις και με­λέ­τες για την Τουρ­κί­α την τε­λευ­ταί­α ει­κο­σα­ε­τί­α. Μπο­ρώ να πα­ρα­πέμ­ψω σε πε­ρί­που δέ­κα άλ­λα βι­βλί­α και συλ­λο­γι­κές με­λέ­τες που κυ­κλο­φό­ρη­σαν, μό­νο στην αγ­γλι­κή γλώσ­σα, για την Τουρ­κί­α την τε­λευ­ταί­α διε­τί­α. Δεν κά­νω καν α­να­φο­ρά σε ε­πι­μέ­ρους με­λέ­τες σε ε­πι­στη­μο­νι­κά πε­ριο­δι­κά και σε εκ­δό­σεις τέ­τοιων πε­ριο­δι­κών α­φιε­ρω­μέ­νων α­πο­κλει­στι­κά στην Τουρ­κί­α, που εί­ναι υ­πε­ρά­ριθ­μες και α­πο­τε­λούν βα­σι­κές πη­γές για πα­λιούς και νέ­ους ε­πι­στή­μο­νες, αλ­λά και για τους δια­μορ­φω­τές της ε­ξω­τε­ρι­κής πο­λι­τι­κής σε διά­φο­ρες χώ­ρες. Οι λό­γοι για τον πε­ρί Τουρ­κί­ας εκ­δο­τι­κό ορ­γα­σμό εί­ναι πά­ρα πολ­λοί. Θα α­να­φερ­θώ μο­νά­χα σε δύ­ο. Πρω­τί­στως, η Τουρ­κί­α εί­ναι και πα­ρα­μέ­νει μια με­γά­λη και ση­μα­ντι­κή χώ­ρα, κλη­ρο­νό­μος ο­λό­κλη­ρης αυ­το­κρα­το­ρί­ας και εί­ναι, εκ των πραγ­μά­των, α­ντι­κεί­με­νο πο­λύ­μορ­φων και πο­λυ­διά­στα­των με­λε­τών. Με την Κε­μα­λι­κή της μορ­φή, με­τα­πο­λε­μι­κά, αλ­λά και ως η μό­νη μου­σουλ­μα­νι­κή χώ­ρα ε­ντε­ταγ­μέ­νη στους δυ­τι­κούς θε­σμούς α­σφα­λεί­ας, η Τουρ­κί­α ε­στί­α­σε το εν­δια­φέρον κυ­ρί­ως (αλ­λά ό­χι μό­νον) των δια­μορ­φω­τών της α­με­ρι­κα­νι­κής πο­λι­τι­κής α­σφά­λειας. Η άλ­λη πλευ­ρά της στρα­τιω­τι­κής σχέ­σης α­νά­με­σα στην Ουά­σιν­γκτον και την Ά­γκυ­ρα ή­ταν η χρη­μα­το­δό­τη­ση ε­κα­το­ντά­δων κυ­ριο­λε­κτι­κά προ­γραμ­μά­των για με­λέ­τες πε­ρί Τουρ­κί­ας σε χρη­μα­το­δο­τού­με­να πα­νε­πι­στη­μια­κά προ­γράμ­μα­τα (univer­sity regional studies) ό­λων των κλά­δων του α­με­ρι­κα­νι­κού στρα­τού (Army Navy, Air Force) των δια­φό­ρων “ευα­γών ι­δρυ­μά­των” και των δια­φό­ρων think tanks, ό­πως εί­ναι το RAND Corporation που άρ­χι­σε ως ε­ρευ­νη­τι­κό κέ­ντρο της α­με­ρι­κα­νι­κής πο­λε­μι­κής α­ε­ρο­πο­ρί­ας.

Α­πό τα χρη­μα­το­δο­τού­με­να αυ­τά προ­γράμ­μα­τα προ­έ­κυ­ψαν μια σει­ρά α­πό με­λέ­τες, αλ­λά και κυ­ρί­ως με­λε­τη­τές με ε­πί­κε­ντρο εν­δια­φέ­ρο­ντος την Τουρ­κί­α. Πολ­λοί α­πό τους με­λε­τη­τές κα­τέ­λη­ξαν σε α­με­ρι­κα­νι­κά πα­νε­πι­στή­μια ό­που, με τη σει­ρά τους, και με χρη­μα­το­δο­τού­με­να α­πό την α­με­ρι­κα­νι­κή κυ­βέρ­νη­ση προ­γράμ­μα­τα –και πρό­σφα­τα α­πό την ί­δια την Τουρ­κί­α– α­νέ­δει­ξαν μια και­νού­ργια γε­νιά με­λε­τη­τών με τα ί­δια εν­δια­φέ­ρο­ντα που συ­νε­χώς αυ­ξά­νε­ται και πολ­λα­πλα­σιά­ζε­ται.

Αρ­κε­τοί α­πό αυ­τούς α­σχο­λού­νται με την Τουρ­κί­α σε αυ­στη­ρά ε­πι­στη­μο­νι­κό ε­πί­πε­δο – μα­κριά α­πό πο­λι­τι­κές σκο­πι­μό­τη­τας– και πα­ρά­γουν α­ξιό­λο­γο έρ­γο. Οι πε­ρισ­σό­τε­ροι ό­μως έ­χουν κα­τα­ντή­σει να εί­ναι ερ­γα­λεια­κοί ε­πι­στή­μο­νες (instrumental scholars)* που πα­ρά­γουν έρ­γο κα­τά πα­ραγ­γε­λί­α και ε­πί πλη­ρω­μή, με ο­φθαλ­μο­φα­νείς προ­κα­τα­λή­ψεις και για να δι­καιο­λο­γή­σουν a priori πο­λι­τι­κές ε­πι­λο­γές και συ­μπε­ρά­σμα­τα που πολ­λές φο­ρές βρί­σκο­νται σε α­ντί­θε­ση με την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα της ση­με­ρι­νής Τουρ­κί­ας, εί­τε αυ­τά α­φο­ρούν σε ε­σω­τε­ρι­κά ζη­τή­μα­τα εί­τε στην ε­ξω­τε­ρι­κή πο­λι­τι­κή. Οι προ­α­να­φερ­θέ­ντες τέσ­σε­ρις συλ­λο­γι­κοί τό­μοι ε­μπί­πτουν σ’ αυ­τήν την κα­τη­γο­ρί­α. Οι τρεις πρώ­τοι έ­χουν έ­να κοι­νό κα­θο­ρι­στι­κό στοι­χεί­ο που εί­ναι και μια ση­μα­ντι­κή έν­δει­ξη, αν ό­χι α­πό­δει­ξη, του ερ­γα­λεια­κού τους χα­ρα­κτή­ρα: χρη­μα­το­δο­τού­νται σχε­δόν ο­λο­κλη­ρω­τι­κά α­πό το πρό­γραμ­μα International Security and Foreign Policy του The Smith Richardson Foundation, ε­νός υ­περ­συ­ντη­ρη­τι­κού ι­δρύ­μα­τος που ι­δρύ­θη­κε το 1935 με ση­με­ρι­νή έ­δρα την πό­λη Westport της α­με­ρι­κα­νι­κής πο­λι­τεί­ας Κο­νέ­κτι­κατ. Για τη με­λέ­τη της RAND και του The Washington Institute for Near East Policy μό­νο, το Smith Richardson Foundation ε­κτα­μί­ευ­σε το συ­νο­λι­κό πο­σό των 288,025 χι­λιά­δων δο­λα­ρί­ων. Η ε­ντο­λή προς την RAND ή­ταν να εκ­πο­νή­σει με­λέ­τη που να θέ­σει τις βά­σεις “ε­νός στρα­τη­γι­κού σχε­δί­ου για την Τουρ­κί­α και τους Δυ­τι­κούς συμ­μά­χους με­τά τον Ψυ­χρό Πό­λε­μο”. Το δε φι­λο-Ισ­ρα­η­λι­νό Washington Institute ε­ντέλλε­το να “ορ­γα­νώ­σει μια ο­μά­δα (task force) για να με­λε­τή­σει την ε­σω­τε­ρι­κή κα­τά­στα­ση στην Τουρ­κί­α, τον ρό­λο της στην γε­ω­πο­λι­τι­κή της Ευ­ρώ­πης, την Κε­ντρι­κή Α­σί­α και στη Μέ­ση Α­να­το­λή. [Ε­πί­σης να] πα­ρά­γει έ­να συλ­λο­γι­κό τό­μο, μια μο­νο­γρα­φί­α για την Τουρ­κί­α και με­λέ­τες για δη­μο­σί­ευ­ση σε πε­ριο­δι­κά (policy journals)”.

Ό­σο δε για τη συλ­λο­γι­κή με­λέ­τη των Burry Rubin και Kemal Kirisci, αυ­τή προ­έρ­χε­ται α­πό το Κέ­ντρο Begin-Σα­ντάτ (BESA) του Ισ­ρα­η­λι­νού Πα­νε­πι­στη­μί­ου Bar-Ilan, που ε­δώ και χρό­νια έ­χει έ­να υ­περ­δρα­στή­ριο πρό­γραμ­μα για την Τουρ­κί­α που χρη­μα­το­δο­τεί­ται σχε­δόν α­πο­κλει­στι­κά α­πό τη Ά­γκυ­ρα και που εκ­προ­σω­πεί ου­σια­στι­κά την άλ­λη διά­στα­ση του Τουρ­κο-Ισ­ρα­η­λι­νού ά­ξο­να. Κα­τά την δι­κή μου ε­κτί­μη­ση, ο άλ­λος αυ­τός ά­ξο­νας με­τα­ξύ Τουρ­κί­ας και Ισ­ρα­ήλ, που δρα­στη­ριο­ποιεί­ται ποι­κι­λο­τρό­πως σε διε­θνείς πα­νε­πι­στη­μια­κούς χώ­ρους, think tanks, κλπ, εί­ναι πο­λύ πιο ση­μα­ντι­κός και βλα­πτι­κός για τα συμ­φέ­ρο­ντα του Ελ­λη­νι­σμού πα­ρά ο στρα­τιω­τι­κός.

Ό­σοι εν­δια­φέ­ρο­νται για το πώς με­θο­δεύ­ε­ται, δια­μορ­φώ­νε­ται και υ­λο­ποιεί­ται η α­με­ρι­κα­νι­κή ε­ξω­τε­ρι­κή πο­λι­τι­κή γε­νι­κά αλ­λά και συ­γκε­κρι­μέ­να στο χώ­ρο της Νο­τιο­α­να­το­λι­κής Ευ­ρώ­πης και της ευ­ρύ­τε­ρης Μέ­σης Α­να­το­λής (Βαλ­κά­νια, Κε­ντρι­κή Α­σί­α, Περ­σι­κός Κόλ­πος) μπο­ρούν να συ­να­γά­γουν ση­μα­ντι­κά συ­μπε­ρά­σμα­τα με­λε­τώ­ντας τα πα­ρα­πά­νω βι­βλί­α και κά­νο­ντας μια α­νά­λυ­ση πε­ριε­χο­μέ­νου των ε­πι­μέ­ρους με­λε­τών και των α­ντι­στοί­χων συγ­γρα­φέ­ων. Σε τε­λι­κή α­νά­λυ­ση, η πο­λι­τι­κή δεν εί­ναι α­πρό­σω­πη. Πολ­λές φο­ρές τα ά­το­μα εί­ναι η πο­λι­τι­κή.

• Για το ζή­τη­μα των ερ­γα­λεια­κών ε­πι­στη­μό­νων, κυ­ρί­ως στις Η­ΠΑ, βλέ­πε: Eyal Press, Jennifer Wasburn, “Kept University”, Atlantic