Για το βιβλίο της Εύης Σκληράκη, Τα Δάνεια της Εξάρτησης και της Χρεοκοπίας 1824-1940 (εκδόσεις Σμίλη, 2015)
του Γ. Ξένου, από το Άρδην τ. 100, Απρίλιος-Ιούνιος 2015
Το βιβλίο της Εύης Σκληράκη, Τα Δάνεια της Εξάρτησης και της Χρεοκοπίας (1824-1940) που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Σμίλη είναι ένα πολύ επίκαιρο και χρήσιμο βιβλίο. Το βιβλίο πραγματεύεται την ιστορία του εξωτερικού δανεισμού της Ελλάδας που ξεκινά πριν ακόμα δημιουργηθεί το ελληνικό κράτος, αλλά και τις αλλεπάλληλες πτωχεύσεις των ετών 1827, 1843, 1893 και 1932.
Το βιβλίο είναι επίκαιρο γιατί μας δείχνει τεκμηριωμένα τι σημαίνει επονείδιστος δανεισμός. Επονείδιστα δάνεια ήταν τα δύο δάνεια της Επανάστασης του 1824 και του 1825. Το πρώτο δάνειο του 1824 είχε ύψος 800 χιλ. λιρών, με τιμή έκδοσης 59% και ετήσιο τόκο 5%. Από το ονομαστικό ποσό των 800.000, το πραγματικό ποσό που θα δινόταν στην Ελλάδα ήταν 472.000 λίρες, αλλά τελικά στάλθηκαν στην Ελλάδα μόνο 298.726 λίρες και 10.063 λίρες σε εφόδια. Η διαφορά πήγε σε μεσιτείες, ως προκαταβολή για τόκους 2 χρόνων, για χρεολύσια, για τις υπηρεσίες μεσαζόντων, αλλά και για προσωπικά έξοδα των Ελλήνων απεσταλμένων (Ι. Ορλάνδος και Α. Λουριώτης). Κερδισμένοι ήταν και οι Άγγλοι φιλέλληνες που κέρδισαν χιλιάδες λίρες από τα ελληνικά δάνεια. Από τα λίγα χρήματα που έφτασαν στην αγωνιζόμενη Ελλάδα η πλειονότητα σπαταλήθηκε στον εμφύλιο πόλεμο που μαίνονταν, προκειμένου ο Μαυροκορδάτος να καθυποτάξει τους αντιπάλους του στην Πελοπόννησο.
Το δεύτερο δάνειο είχε ακόμα χειρότερη κατάληξη από το πρώτο. Η πρωτοτυπία του βρισκόταν ότι τη διαχείρισή του την είχε ο εκδότης που το χορήγησε. Το ονομαστικό ποσό ανερχόταν σε 2.000.000 λίρες, με τιμή έκδοσης 55,5%, δηλαδή αμέσως έπεσε στις 1.100.000 λίρες και από αυτές έφτασαν στην Ελλάδα μόλις 232.558 λίρες! Τα μέλη του αγγλικού φιλελληνικού κομιτάτου, αυτή τη φορά, διαχειρίστηκαν όπως ήθελαν τα χρήματα του δανείου και η διαφθορά ήταν πιο εκτεταμένη. Το 1827, η επαναστατική κυβέρνηση αδυνατούσε πια να αποπληρώσει τα επονείδιστα δάνεια και κήρυξε στάση πληρωμών. Για δεκαετίες, το ελληνικό κράτος δεν μπορούσε να δανειστεί από τις αγορές λόγω αυτών των δανείων που τελικά ρυθμίστηκαν το 1878 και αποπληρώθηκαν τις επόμενες δεκαετίες. Αυτά ήταν επονείδιστα δάνεια για να έχουμε και ένα μέτρο σύγκρισης με τα δάνεια που λάβαμε τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια και κατασπαταλήθηκαν σε ολυμπιακά έργα και σε καγιέν.
Το άλλο σημαντικό στοιχείο που μας φέρνει το βιβλίο της είναι πώς χρησιμοποιήθηκε διαχρονικά ο δανεισμός από τις Μεγάλες Δυνάμεις ως όπλο εκβιασμού των ελληνικών κυβερνήσεων. Με τα πρώτα δάνεια δέθηκε η Ελλάδα στο άρμα της Αγγλίας, ενώ στην Επανάσταση, με τη βοήθεια των αγγλικών λιρών, κυριάρχησε ο Αλ. Μαυροκορδάτος. Αντιθέτως, στα πρώτα χρόνια της Ανεξαρτησίας οι Μεγάλες Δυνάμεις δεν δάνειζαν τον ανεξάρτητο Καποδίστρια που τόσο χρειαζόταν ένα δάνειο για να βάλει σε τάξη και αναπτυξιακή πορεία το ελληνικό κράτος. Στον νεαρό Όθωνα, όταν δέχτηκε να αναλάβει τον θρόνο έδωσαν δάνειο 60.000.000 φράγκων με εγγυήτριες τις τρεις Μεγάλες Δυνάμεις.
Και αυτό το δάνειο δεν είχε καλύτερη μοίρα από αυτά της Επανάστασης. Η πρώτη δόση (20 εκ. φράγκα) πήγε στους Τούρκους γαιοκτήμονες για την εξαγορά κτημάτων σε Αττική και Εύβοια και την εξαγορά της Φθιώτιδας. Η δεύτερη δόση κατασπαταλήθηκε από την Αντιβασιλεία για έξοδα του βαυαρικού στρατού και σε πολυτελή διαβίωση της Αυλής. Για την τρίτη δόση υπήρξε εμπλοκή γιατί η Ρωσία είχε προστριβές με τον κόμη Άρμανσμπεργκ και για αυτό ζητούσε όλο το ποσό της τρίτης δόσης να πάει για την πληρωμή τόκων και χρεολυσίων. Η Αγγλία, από την άλλη, ενέκρινε την καταβολή της δικής της δόσης αλλά ζητούσε ως αντάλλαγμα να παραχωρηθεί η Ελαφόνησος και η Σαπιέντζα στην αγγλοκρατούμενη «Πολιτεία των Ιονίων Νήσων»! Το 1843, το ελληνικό κράτος πτώχευσε και πάλι και η Αγγλία άρχισε να ασκεί δυσβάστακτες πιέσεις για να εξοφληθούν τα δάνεια, αλλιώς απειλούσε ότι θα επιβάλλει Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο στη χώρα. Το 1849, μάλιστα, η Αγγλία έφτασε στο σημείο να επιβάλει θαλάσσιο αποκλεισμό στα ελληνικά λιμάνια, που έληξε μόνο όταν τα αγγλικά αιτήματα ικανοποιήθηκαν.
Τρίτο στοιχείο είναι η σταθερά εχθρική στάση της Γερμανίας. Το 1878, προκειμένου ο Βίσμαρκ να δεχτεί να απελευθερωθεί η Θεσσαλία, ζητούσε να εξοφληθούν τα δάνεια της Βαυαροκρατίας, που ήταν δάνεια για τη συντήρηση του βαυαρικού στρατού που έφερε ο Όθωνας και για την χρηματοδότηση του πολυτελούς βίου της Αυλής. Η επόμενη εμπλοκή της Γερμανίας ήταν πολύ πιο οδυνηρή για την χώρα. Το 1893, το δημόσιο χρέος είχε φτάσει το 150% του ΑΕΠ και ο Χαρ. Τρικούπης ανακοίνωσε στη Βουλή ότι «δυστυχώς επτωχεύσαμεν». Οι Ευρωπαίοι ομολογιούχοι και ιδιαιτέρως οι Γερμανοί, που κατείχαν το 1/3 του ελληνικού χρέους, αντέδρασαν βίαια. Ο Τρικούπης προσπάθησε να έρθει σε έντιμο συμβιβασμό μαζί τους, πράγμα που δεν κατόρθωσε, λόγω της έντονης αντίδρασης των Γερμανών ομολογιούχων που ζητούσαν περισσότερα. Η Γερμανία εκβίαζε ότι θα επιβάλει αποκλεισμούς ελληνικών λιμανιών αν δεν ικανοποιούνταν οι Γερμανοί ομολογιούχοι. Το 1895, ο Τρικούπης αναγκάστηκε σε παραίτηση και, τον επόμενο χρόνο, οι ομολογιούχοι απαίτησαν όλα τα έσοδα του ελληνικού δημοσίου να πηγαίνουν πρώτα για την εξόφληση του χρέους και την επιβολή ευρωπαϊκού ελέγχου επί των οικονομικών του κράτους. Τη λύση «έδωσε» ο ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897. Η Γερμανία ενθάρρυνε την Τουρκία (τότε είχαν πολύ καλές σχέσεις και ο τουρκικός στρατός ήταν οργανωμένος από Γερμανούς αξιωματικούς) να κηρύξει πόλεμο στην Ελλάδα. Η Ελλάδα έχασε τον πόλεμο και αποδέχτηκε όλους τους όρους που έθεσε η Γερμανία για την ικανοποίηση των Γερμανών ομολογιούχων. Στη χώρα επιβλήθηκε ο ντροπιαστικός Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος που κράτησε για δεκαετίες.
Στο βιβλίο της Εύης Σκληράκη θα συναντήσει κανείς και πολλά άλλα κοινά σημεία με τη σημερινή κατάσταση, όπως τη διαχρονική ανικανότητα των πολιτικών μας ελίτ, αλλά και την παρασιτική φύση της ελληνικής μεγαλοαστικής τάξης που, διαχρονικά, το μόνο που επιτυγχάνει είναι να απομυζά το ελληνικό κράτος. Το βιβλίο είναι πολύ χρήσιμο και αξίζει να διαβαστεί και συζητηθεί.
