Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρου.
(Οδ. Ελύτης, Το άξιον εστί)
Του Τάσου Χατζηαναστασίου*
Διαβάζω με ειλικρινή απορία τις τελευταίες μέρες κρίσεις και επικρίσεις για την προσπάθεια Φιλολόγων και άλλων ειδικών να αποδοθούν οι ξενικοί όροι που μας επιβάλει η «διαλεκτική των τεχνικών της εξουσίας» με τους αντίστοιχους ελληνικούς. Ποιο είναι, τελικά, το μεμπτό; “Εδώ καιγόμαστε, κι έχουμε τον μ…. τον Μπαμπινιώτη να τον ενοχλεί το lock down” ακούς και διαβάζεις και δώσ’ του ειρωνικά σχόλια και σατιρικά σκίτσα. Ευτυχώς, βέβαια, που στον τόπο αυτόν, πατρίδα και της δημοκρατίας και της σάτιρας, αυτή είναι αποδεχτή και συχνά ευπρόσδεκτη· εξάλλου πολλά από τα αστεία είναι και πετυχημένα. Όμως, αυτή δεν είναι, εν τέλει, και η δουλειά των Φιλολόγων και των Γλωσσολόγων, να μεριμνούν για τη γλώσσα; Ή μήπως δεν είναι επίσης άλλο ένα στοιχείο της αποικιοποίησης της σκέψης, μιας και η γλώσσα και η σκέψη συνδέονται («διάνοια και λόγος ταύτόν», Πλάτωνος, Σοφιστής) η επιβολή ενός ξενικού όρου;
Ο αγώνας για ελευθερία και γλώσσα είναι ο ίδιος μας υπενθυμίζει ο Διονύσιος Σολωμός στον «Διάλογό» του που τον έγραψε μάλιστα το 1824 κι ενώ διεξαγόταν ακόμη η Επανάσταση: «μήγαρις έχω άλλο στο νου μου πάρεξ ελευθερία και γλώσσα;» Γιατί δε βγήκε τότε κανείς να πει και στον Σολωμό: «εδώ καιγόμαστε, μας πλάκωσαν οι Τούρκοι και ο Ιμπραήμ κι εσύ ασχολείσαι με τη γλώσσα;» Φοβάμαι όμως πως με τη φόρα που έχουν πάρει σήμερα ορισμένοι γλωσσαμύντορες από την ανάποδη (της γλωσσικής μας υποτέλειας) πως μόλις το αντιληφθούν, θα αρχίσουν να σατιρίζουν και τον Σολωμό.
Το πρόβλημα βεβαίως είναι βαθύτερο και δεν αφορά μόνον την τάση των Νεοελλήνων να παριστάνουν διαρκώς τους έξυπνους και να σατιρίζουν τα πάντα και κατά προτίμηση τους πάντες που ξεχωρίζουν σε κάτι (γιατί δεν το αντέχουν) με την ελαφρότητα που τους διακρίνει. Εξάλλου, αυτό ενίοτε είναι και δημιουργικό ενώ μπορεί και να εκτονώσει την εσωτερική μας ένταση, άσχετα εάν αυτή η ελαφρότητά μας είναι συχνά αβάσταχτη, ειδικά όταν δεν αφήνουμε ιερό και όσιο.
Το πρόβλημα αφορά την αδιαφορία και πολλές φορές τη συνειδητή απέχθεια προς τα στοιχεία που συγκροτούν την εθνική μας ταυτότητα· ο εθνομηδενισμός εν τέλει μιας σημαντικής μερίδας απ’ όσους μιλούν δημόσια, που στηλιτεύει και χλευάζει συστηματικά κάθε εκδήλωση υπεράσπισης της εθνικής μας ιδιοπροσωπίας ως τάχα αναχρονιστικής, αντιδραστικής και άρα καταδικαστέας στο πυρ το εξώτερον. Και εάν προεκτείνουμε κι άλλον αυτόν τον συλλογισμό, αυτή είναι και η βαθύτερη αιτία της επιβολής των μέτρων: η υποχώρηση της συλλογικής μας συνείδησης και η αποθέωση του ατομοκεντρισμού μας, με άλλους όρους: η υποβάθμιση του Δημοσίου έναντι του ιδιωτικού μάς οδήγησε εδώ. Ας συγκρίνουμε τι συμβαίνει στον δυτικό λεγόμενο κόσμο, του οποίου αποτελούμε αναπόσπαστο τμήμα έστω και παρασιτικό και αποικιοποιημένο, με ό,τι συμβαίνει αναφορικά με τον κορωνοϊό στην Άπω Ανατολή, όπου η συλλογική συνείδηση, φτάνοντας όμως, στο άλλο άκρο, του κολλεκτιβισμού «εξαφανίζει» το άτομο, και ίσως βγάλουμε τα αναγκαία συμπεράσματα. Εδώ η χώρα της αριστοτελικής μεσότητας, μεταξύ του ανατολικού δεσποτικού κολλεκτιβισμού και της ατομοκεντρικής δύσης, η χώρα των συνόρων και της σύνθεσης, θα όφειλε να έχει μία καλύτερη απάντηση αντί να οδηγείται σε ένα δεύτερο και οδυνηρότερο lock down, οικονομικό και πολιτισμικό.
Είθε η κρίση που βιώνουμε να λειτουργήσει απελευθερωτικά και η δημιουργικότητά μας να μην εξαντλείται στην σάτιρα όσων απλώς κάνουν τη δουλειά τους εφ’ ω ετάχθησαν. Καιρός να βρούμε και πάλι το χαμένο μας συλλογικό ήθος αναδεικνύοντας την πατρίδα και την υπεράσπισή της σε υπέρτατο αγαθό, σε οιωνό άριστο!
*Οργανωτικός Γραμματέας Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων, Εκπαιδευτικός
2 ΣΧΟΛΙΑ
Παρόμοια ευχή δημοσίευσα την πρώτη μέρα του εγκλεισμού στο FB.
Την αντιγράφω για να τονιστεί με διαφορετικά λόγια η “αποικιοποίηση της γλώσσας-σκέψης” μας, που συνεπάγεται το lockdown/κλειδαμπάρωμα του ελληνικού πολιτισμού = της παράδοσης που μας ΔΙΝΕΙ ΥΠΟΣΤΑΣΗ.
“Μέρα που είναι, κάνω μια ευχή: Ο Εγκλεισμός να ξυπνήσει μια κοιμισμένη αντιληπτική μας ικανότητα, το να βλέπουμε την Κοινή Ζωή, αυτό που έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες όντως Όν.
Ο περιορισμός στην “αισθητήρια αντίληψη”, στο να βλέπουμε την πραγματικότητα σε κομμάτια, εξανάγκασε σε αδράνεια την “μετά Λόγου Γνώση”. Αυτό συνέβη λόγω της πολιτισμικής κυριαρχίας των Βορείων: Οι μισοί Δυτικοί επέβαλαν στους άλλους μισούς τα πιστεύω τους για τον άνθρωπο και την κοινωνία, τα οποία συνοψίζονται στην ψευδαίσθηση ότι υπάρχουν δέντρα χωρίς να υπάρχει το δάσος. Δεν τα επέβαλαν μόνο με την κυρίαρχη ιδεολογία αλλά και μη την κυρίαρχη γλώσσα-σκέψη τους. Οπότε, σκεπτόμενοι όλοι σαν και αυτούς, φτάσαμε να πιστεύουμε ότι δεν υπάρχει Κοινωνία, μόνο Άτομα υπάρχουν.
Ο γενικευμένος κομφορμισμός (η άκριτη προσχώρηση στην ψευδοπραγματικότητα που καμουφλάρεται σαν ιδανικός “κοσμοπολιτισμός”) έχει ήδη μεταμορφώσει την πλειονότητα σε εγωπαθείς συμφεροντολόγους και κυνικούς οπορτουνιστές. Χάνοντας την ικανότητα για ολοποιητική αντίληψη, γινόμαστε όλοι ατομικιστές-ναρκισσιστές, δηλαδή αντικοινωνικοί και κολλημένοι στο “να περνάμε καλά”.
Χάνοντας την ικανότητα Διάκρισης ανάμεσα στο μέρος και το όλο, χάσαμε την Κρίση, την αληθινή Ελευθερία. Δεν είμαστε ελεύθερα υποκείμενα εφόσον δεν διακρίνουμε τη νοηματική διαφορά ανάμεσα στο “σε κλειδώνω σε μπουντρούμι” (το lock down) από το “σου απαγορεύω την πρόσβαση στον Δημόσιο χώρο για το Κοινό καλό”. Στη μια περίπτωση υπάρχει στέρηση επικοινωνίας και είναι κάτι που συμβαίνει στο Άτομο, ενώ στη δεύτερη δεν υπάρχει στέρηση επικοινωνίας και είναι κάτι που συμβαίνει στην Κοινωνία.
Ο Μπαμπινιώτης, με το σκεπτικό να προτιμάμε τα δικά μας προϊόντα, πρότεινε τη λέξη Απαγόρευση επειδή έχει να κάνει με τη στέρηση του αγορεύειν, κάτι που δεν εμποδίζεται από την τεχνολογία.
Το πόσο μακριά είμαστε από το “μπουντρούμιασμα” θα το καταλαβαίναμε μόνον αν μπορούσαμε να διακρίνουμε το Δημόσιο από το Ιδιωτικό και αξιολογούσαμε το Κοινό Αγαθό ως ανώτερο του ναρκισσιστικού καλού. Ένα πράγμα είναι η θλίψη για τα θύματα της αρρώστιας και των κοινωνικών μέτρων και ένα άλλο η θλίψη για τη ζωή σε τέτοια παρακμή, για το lockdown του ελληνικών νοημάτων που χαρίζουν την μόνη αληθινή Ελευθερία.
Ευχή λοιπόν για την αφύπνιση της πολιτικής συνείδησης, της μόνης αληθινής Συνείδησης, αυτής που βάζει το Ευ Ζην πάνω από την επιβίωση. Ευχή για να θυμηθούμε ότι η αληθινή Ζωή έχει Νόημα-Σκοπό, που είναι το να γίνουμε αληθινά ευτυχισμένοι με το να γίνουμε πραγματικά ανθρώπινοι. Να γίνουμε Ευδαίμονες αναγνωρίζοντας ότι δεν μπορεί να ισχύει το “η υγεία πάνω από όλα” (σε σχέση με τα άλλα ατομικά αγαθά) αν δεν είναι πάνω από όλα η Κοινωνία. Ευχή για τη μόνη αληθινή Ελευθερία, για το ψυχικό άνοιγμα που προκύπτει όταν αντιληφθούμε πως τα Εγώ μας είναι πλασματικά και μόνο το Εμείς είναι υπαρξιακά αληθινό.
Eίναι αδύνατον ένας πραγματικά καλλιεργημένος άνθρωπος να μην υποφέρει από τον κατά συρροή βιασμό της γλώσσας μας από αμέτρητους σολοικισμούς και άπειρους αγγλισμούς που έγιναν πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας.
Εναλλακτικές μεταφράσεις του lockdown: γενική/κοινωνική καραντίνα, γενικός/κοινωνικός εγκλεισμός.