από το Άρδην τ. 23, Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2000
Α υιό που συμβαιικά αποκαλούμε πολιτισμό αρχίζει στον τόπο μας από 8 ή 9 χιλιάδες χρόνια με την εξημέρωση ζώων και φυτών και ιτην εγκαιάσιαση σταθερών ανθρώπινων οικισμών. Και στη συνέχεια 8α ακολουθήσουν όλα όσα γνωρίζουμε, κυκλαδικός, μινωικός, μυκηναϊκός, προελλαδικός, κλασικός, ελληνισιικός, βυζαντινός και εν ιέλει νεο-ελληνικός πολιιισμός. Παράλληλα, ο γύρω μας κόσμος αλλάζει ριζικά, μέχρι να φτάσουμε σιο σημερινό “πλανηιικό χωριό”.
Γνωρίζουμε πως οι Έλληνες πριν συγκροτηθούν σε έθνος, πέρασαν, όπως και οι άλλοι λαοί, από την μικρή ομάδα, τη φυλή, τις φατρίες, μορφές συσσωμάτωσης που διήρκεσαν χιλιάδες ή και δεκάδες χιλιάδες χρόνια. Στη συνέχεια, σε όλη τη μακρά περίοδο από την αγροτική έως την βιομηχανική επανάστιαση, συγκροτούνται «έθνη» ή οιονεί έθνη, με ακραίες ιστορικές και “λογικές” μορφές, το εβραϊκό έθνος, ένα έθνος χωρίς έδαφος, και το κινεζικό, το οποίο είναι ήδη έθνος-κράτος από τον 2 πΧ αιώνα. Τέλος, σε όλη την περίοδο που ακολουθεί τη συνθήκη της Βεστφαλίας το 1648, γενικευμένη μορφή της εδαφικοποίησης των ανθρώπινων κοινοτήτων γίνεται το έθνος-κράτος.
Όμως δεν έχει προλάβει να ολοκληρωθεί η συγκρότηση του κόσμου σε έθνη-κράτη και μέσα από μια τηλεσκοπική επιτάχυνση, με την μετάβαση στην μετα-βιομηχανική» ή «πληροφορική» κοινωνία, μια νέα μορφή τείνει να αναδειχτεί, εκείνη των υπερεθνικών ενοτήτων, ή εντέλει και του παγκόσμιου χωριού, στο πέρας της διαδικασίας. Ο πλανήτης βαδίζει προς την« ενοποίηση». Σ’ αυτές τις συνθήκες μεγάλοι λαοί, όπως ο κινεζικός, ο αμερικάνικος ή ο ινδικός, μπορούν ίσως να αποτελέσουν αφ’ εαυτών περιφερειακά υποσυσιήμαια, ενώ μεγάλα έθνη-κράτη, όπως το γερμανικό, το ρωσικό, το τουρκικό, ίσως να αποτελέσουν τα «κράτη πυρήνα», σύμφωνα με την έκφραση του Χάντιγκτον, ενός ευ-ρύτερου πολιτισμικού-κρατικού χώρου.
Οσο για τους μικρούς λαούς προόρισται να συνθλιβούν ή να συγχωνευτούν μέσα σε αυτά τα ευρύτερα μεγα-σύνολα και να λειτουργούν πιθανώς στο μέλλον όπως οι μειονότητες στα σημερινά εθνικά κράτη.
Βρισκόμαστε λοιπόν μπροστά στο τέλος του έθνους-κράτους; Και όλοι οι κλαυθμοί, ειλικρινείς ή κροκοδείλιοι δεν πρόκειται να αλλάξουν τα πράγματα; Ο κόσμος βαδίζει στην παγκοσμιοποίηση κάτω από τις συνδυασμένες επιθέσεις των νεώτερων ιπποτών της αποκάλυψης, του Μπιλ Γκέητς, του Τζωρτζ Σόρος και του Μπερνάρ Κουσνέρ; Μπορεί βέβαια αυτή η παγκοσμιοποίηση να μην εμφανίστηκε ως συνέπεια της παγκόσμιας εξέγερσης των εργατών, αλλά μάλλον του συνασπισμού των πολυεθνικών, ωστόσο δεν παύει να είναι αληθινή. Τα χρηματιστήρια διασυνδέονται σε μηδενικό χρόνο σε όλη την έκταση του πλανήτη ενώ το διαδίκιυο μεταβάλλεται στον νευρικό ιστό του παγκοσμιοποιημένου κόσμου μας.
Βέβαια, ακόμα και σε ένα τέτοιο κόσμο ο ανταγωνισμός των εθνών δεν θα εξαφανιστεί ως δια μαγείας, αντίθετα τα έθνη θα προσπαθούν να πουλήσουν όσο πιο ακριβά γίνεται το το-μάρι τους για μια καλύτερη θέση στο «παγκόσμιο χωριό».
Αυτή είναι μια εκδοχή που σήμερα μοιάζει εξαιρετικά ισχυρή. Η παγκοσμιοποίηση έχει γίνει ο μπαμπούλας των λαών και ταυτόχρονα το κρυφό αντικείμενο του πόθου ενός μεγάλου μέρους των διανοουμένων, ειδικά στις μικρές χώρες, σύμφωνα με τους οποίους, θα πρέπει να πάψουμε να είμαστε επαρχία και να εξαφανιστούμε μέσα σε ένα ευρύτερο σύνολο, δυτικό, ευρωπαϊκό ή γιατί όχι και δυτικο-τουρκικό.
Ο αγώνας μας ενάντια στην παγκοσμιοποίηση είναι λοιπόν μια καθυστερημένη μάχη οπισθοφυλακών; ή στην καλύτερη περίπτωση αφορά την διασφάλιση καλύτερων όρων για την πορεία της παγκοσμιοποίησης (δηλαδή μεγαλύτερη προστασία των οικοσυσιημάτων, επιτάχυνση της
παγκοσμιοποίησης της κοινωνικής προσταοίας και όχι μόνο της οικονομίας, κλπ. κλπ., όπως κάνουν σε μεγάλο βαθμό αρκετές παγκοσμιοποιημένες Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (MKO);
Και όμως θα τολμούσα να ισχυριστώ όιι η πάλη μας ενάντια στην παγκοσμιοποίηση είναι εξίσου, αν όχι και περισσότερο, «μοντέρνα» με εκείνη των παγκοσμιοποιητών. Είναι η μοναδική που μπορεί να έχει ως αντικείμενο την δημοκρατία και τις ικανές συνθήκες για την λειτουργία της.
Γιατί αλήθεια μπόρεσε να υπάρξει η αρχαία ελληνική δημοκρατία ως άμεση δημοκρατία; Γιατί τα μεγέθη της πόλης-κράτους την έκαναν δυνατή. Δεν μπορούμε να φανταστούμε μια δημοκρατία η οποία να αφορά 6 ή 10 δισεκατομμύρια ανθρώπους. Σε τέτοια μεγέθη οι γραφειοκρατίες και οι ολιγαρχίες γίνονται σχεδόν αναπόφευκτες. Είναι γνωστό, και ο Raul Yaneghem το έχει επισημάνει με μια ακραία διατύπωση, πως από την αρχή της νεολιθικής περιόδου, δηλαδή ουσιαστικά από την αγροτική επανάσταση και στο εξής, οι ανθρώπινες κοινωνίες γίνονται αντιδημοκρατικές, γιατί η ‘ανάπτυξη” και η αδιάκοπη μεγέθυνση οδηγούν σε όλο και πιο περίπλοκες κοινωνίες, που απαιτούν σύνθετους μηχανισμούς για να διακυβερνηθούν. Η διαρκής “φυγή προς τα μπρος” στο επίπεδο των μεγεθών αποτελεί μέσο για την αυτοδιαιώνιση των κυρίαρχων ελίτ. Το πέρασμα από τα κράτη-πόλεις της αρχαίας Ελλάδας σε μεγαλύτερες κρατικές οντότηιες θα σημάνει και το τέλος της αρχαίας ελληνικής δημοκρατίας. Η ρωμαϊκή δημοκρατία θα μεταβληθεί σε αυτοκρατορία μέσα από τη μεγέθυνση του ρωμαϊκού κράτους και οι σύγχρονες “μαζικές δημοκρατίες θα είναι δημοκρατίες μόνο κατ’ όνομα, όπως έχει δείξει και ο Παναγιώτης Κονδύλης. Η “παγκοσμιοποίησή’ της οικονομίας και της πολιτικής σήμερα αποτελεί ένα νέο στάδιο σε αυτή την επιβεβαίωση και αυτοδιαιώνιση των ολιγαρχιών και δεν είναι τυχαίο ότι διευρύνονται οι κοινωνικές ανισότητες. Αδιαφανείς πολυεθνικές εταιρείες και πολυεθνικές γραφειοκρατίες, της Διεθνούς Τράπεζας, των G8, του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, κυριαρχούν στον πλανήτη μας.
Μήπως λοιπόν είναι αναπόφευκτος ο παραπέρα μαρασμός της δημοκρατίας και η μεταβολή μας σε υπηκόους-αριθμούς μιας πλανητικής παραγωγικής μηχανης και μιας παγκοσμιοποιημένης διακυβέρνησης;
Και όμως μια αντίστροφη πορεία είναι όχι μόνο δυνατή αλλά και περισσότερο αποδοτική!
Μια οικονομία η οποία χρησιμοποιεί σύγχρονες παραγωγικές μεθόδους και στηρίζειαι οιην εγχώρια παραγωγή είναι πολύ πιο αποδοτική την εποχή της πληροφορικοποίησης από μια οικονομία που στηρίζεται σε διαρκώς διογκούμενες μειαφορές προϊόντων από το ένα άκρο της γης στο άλλο. Μικρότερα σύγχρονα εργοστάσια μπορούν να κατασκευάζουν όλο και περισσότερα προϊόντα επί τόπου, όπως έχει δείξει και ο Σουμάχερ στο αξεπέραστο βιβλίο του, Small is beautifuli. Η εποχή του γιγαντισμού των παραγωγικών μονάδων ανήκει στο παρελθόν. Το οικολογικό και οικονομικό κόστος μιας οικονομίας με μικρότερες μεταφορές και μεγαλύτερη επαφή παραγωγών και καταναλωτών είναι κατά πολύ μικρότερο από ίο σημερινό μοντέλο της παγκοομιοποιημένης παραγωγής που ευνοεί μόνον τους ολιγάρχες και τους “πλανητάρχες” κάθε είδους.
Σε μια τέιοια οπτική, το μικρο μέγεθος, το εθνικό ή περιουσιακό επίπεδο, μπορεί να είναι είναι και περισσότερο αποδοτικό από τον παγκοσμιοποιημένο χυλό και μπορεί να διασφαλίσει μια πραγματική έννοια δημοκρατίας. Κάτω από αυτό το πρίσμα θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε και την ήττα που υπέστη η παγκοσμιοποίηση στο Σηάτλ τον περασμένο Δεκέμβριο και να διερευνήσουμε τις δυνατότητες για ένα ρόλο του έθνους στη νέα εποχή.
Γιατί, αν το παλιό έθνος με το εθνοτικό ή φυλετικό του υποστρωμα περάσει σε μια περίοδο παρακμή έθνος ως συγκεκριμενοποίηση της δημοκρατίας, στο οποίο είναι δυνατό να συνυπάρχουν ακόμα και διάφορετικοί λαοί, θα παραμένει η μόνη δυναιή απάντηση στην παγκόσμια ολιγαρχια της παγκοσμιοποίησης.
