από το Άρδην τ. 25-26, Μάιος-Ιούλιος 2000
Η καθαρή ποίηση και το απόλυτο, n ανάγκη της περιπέτειας, ο εσωτερικός μονόλογος, αργότερα, με κάποιο τροπο ακόμη και ο υπερρεαλιομος. είναι μέθοδοι τέχνης που στηρίζονται στο δεδομένο σα «πάρκα ενας αόρατος δυναμισμός που κυβερνά τον εσωτερκό κόσμο και οτι αυτός ο δυναμισμός βρίσκεται σε δυσαρμονία με την εξελικτική καταναγκαστική πορεία του εξωτερικου κοσμου. Αν προσέξουμε από αυτή τη σκοπιά, θα δούμε οτι και η επίμονη τάση του Θεοτοκά να καταπολεμήσει το μαρξισμό εξηγείται με τον περιορισμό της «πνευματικής» ελευθερίας που ο ίδιος διαβλέπει στον εξωτερικό μηχανιστικό κόσμο, όπου ο ιστορικός υλισμός έχει σχηματοποιήσει το παρόν και το μέλλον σύμφωνα με απαραβίαστους νόμους της επιστήμης. Στην παντοδυναμία του αντικειμενικού κόσμου, όπως τον έχει ταξινομήσει ο ιστορικός υλισμός πολλοί λογοτέχνες της γενιάς του Τριάντα αντιτάσσουν έναν κόσμο που είναι αυτοτελής και ανεξάρτητος από την υλική αναγκαιότητα, τον κόσμο του “πνεύματος”, και, σε ένα στρώμα πιο κρυφό, τον εσωτερικό κόσμο του ατόμου.
Παρόλο που ο αιώνας είναι αρκετά προχωρημένος, ο φροϋδισμός δεν έχει ακόμη διαποτίσει τις συνειδήσεις, δεν έχει γίνει κοινό απόκτημα των μορφωμένων στην Ελλάδα, ώστε να αποτελέσει ένα μορφωτικό δεδομένο κοινόχρηστο, έναν κοινό τόπο της παιδείας, όπως θα γίνει αργότερα. Τον καιρό που σχηματίστηκαν οι πεποιθήσεις συγγραφέων σαν τον Σεφέρη και το Θεοτοκά, ο εσωτερικός κόσμος δεν είναι ρυθμισμένος σύμφωνα με τις θεωρίες της ψυχανάλυσης, αλλά κατά τις θεωρίες του Μπερξόν, ή από την απήχησή τους: θεωρίες που αν κάποτε δε μοιάζουν εντελώς ασυμβίβαστες με το φροϋδισμό, μες στον ελληνικό χώρο δεσπόζανε στη σκέψη των συγγραφέων μέχρι τη φάση κατά την οποία αυτές αντικαταστάθηκαν τελειωτικά από το φροϋδισμό.
Ο Μπερξόν είχε κάνει την απόπειρα να συμβιβάσει τον ιστορικό υλισμό με το “πνεύμα”, καταλήγοντας όμως σε απόψεις που υποστηρίζουν τη δημιουργικότητα του ανθρώπου σε βάρος του αντικειμενικού κόσμου, του υποταγμένου στον ντετερμινισμό, στο νόμο δηλαδή του μηχανιστικού καταναγκασμου. Η ανάγκη να προστρέξει σ’ ένα όργανο ανώτερο από την intelligence, την intuition, είχε σαν επακόλουθο την υπερτίμηση των διανοητικών πράξεων που διαφεύγουν κατά την διαρκεια της σχηματοποίησης της κοινής γνωσιολογίας, και των δημιουργικών πράξεων του ατόμου, όπως η καλλιτεχνική δημιουργία. Με την “ενόραση” (με αυτή την σύνθετη λέξη μεταφράστηκε τα χρόνια εκείνα ο όρος intuition) ο άνθρωπος συλλαμβανει και τη συνεχή δημιουργία της συνείδησής του και την πιο αυθεντική πραγματικότητα, που δεν ανήκει στον αντικειμενικό εξωτερικό κόσμο, αλλά βρίσκεται μες στη συνείδηση του άτομου Μόνο η ενόραση έχει τη δύναμη να συλλάβει την εξέλιξη της πραγματικότητας στη “διάρκειά” της (duree), στο ακαταπαυστο “γίγνεσθαι” της.
Mario Vitti, Η Γενιά του Τριαντα: Ιδεολογία και Μορφή, σελ 115-117
