από το Άρδην τ. 40-41, Ιανουάριος-Μάρτιος 2003
Όσον άφορα την τοπικήν διοίκησιν, απαραίτη-τον είναι την σημερινήν αποκέντρωσιν ν’ αντικαταστήση πραγματική περιφερειακή αποκέντρωσις. Διότι τώρα υπάρχει εις την τοπικήν περιφέρειαν αποκέντρωσις υπηρεσιών, εξαρτωμένων έκαστης χωριστά από της εν τη πρωτευούση οικείας κεντρικής υπηρεσίας. Κάθε χωριστή υπηρεσία του κέντρου, κάθε υπουργείον προεκτείνεται χωριστά εις κάθε νομόν, ούτως ώστε πασά τοπική υπηρεσία αναφέρεται κατ’ ευθείαν εις την σχετικήν υπηρεσίαν του κέντρου, εις ην υπάγεται, καμμία δε συνοχή δεν υπάρχει μεταξύ των εντός της τοπικής περιφερείας. Ζητούμεν [ ] έκαστος νομός να γίνη κέντρον όλων των διοικητικών υπηρεσιών συγκεντρουμένων εις τας χείρας του νομάρχου και ενός τοπικού αιρετού συμβουλίου. Ο νομός θα είναι νομικόν πρόσωπον δημοσίου δικαίου με ιδίας περιουσιακός σχέσεις και ιδίον ταμείον, όπου θα εισέρχωνται οι τοπικοί φόροι καί εκ των δημοσίων προσόδων αι απαραίτητοι διά την τοπικήν διοίκησιν, του πλεονάσματος τούτων αποστελλομένου εις το δημόσιον ταμείον. [ ] Αλλά, παρεκτός των νομών, θα ιδρυθούν και ανώτεραι διοικητικοί περιφέρειαι, αι γενικαί διοικήσεις, εξυπηρετικοί και των βαθύτερον και καλώς νοουμένων συμφερόντων του Κράτους και της πλέον αβίαστου αναδείξεως ελληνικού πολιτισμού δια της αναπτύξεως εναμίλλων τοπικών πολιτισμών. Αι ευρύτεροι αυταί διαιρέσεις θα στηρίζωνται εις τάς οικονομικός, γεωγραφικός ή ιστορικός περιφερείας της Ελλάδος. Θα υπάρξη Επτανησιακή γενική διοίκησις, Πελοποννησιακή, ΝησιώτικηΚρητική, Στερεάς Ελλάδος, Μακεδονίας, Θεσσαλίας, Ηπείρου. Εις τας ανωτέρας ταύτας διοικήσεις, αι οποίαι θα έχουν και ανάλογον διοικητικόν συμβούλων αιρετόν, θα γίνεται και δοκιμαστική εφαρμογή οργανικών νόμων και υπηρεσιακών κανονισμών καιχρήσις διοικητικών εφαρμογών, πού θα επιτρέπουν αργότερα γενίκευσιν και επέκτασιν και εις αλλάς περιφερείας, εάν και εφ’ όσον επέτυχον.
Εκτός δε της τοιαύτης αποκεντρώσεως θα υπάρχη και η κοινοτική αυτοδιοίκησις. Το γνησιώτερον κύτταρον της ελληνικής κοινωνίας μετά την οικογένειαν είναι η κοινότης ή ο δήμος. Επί της κοινότητος ως θεμελίου έπρεπεν εξ αρχής, να κτισθή το οικοδόμημα του κράτους και τότε μόνον θα ήτο φυσιολογικώς ωργανωμένοντο κράτος. Κάτωθεν έπρεπε να αρχίση η οικοδόμησις και ήρχισεν άνωθεν. [ ] Η κοινότης ή ο δήμος, αστικός ή αγροτικός, θα αντιπροσωπεύουν μόνον την θέλησιν του λαού περί αυτοδιοικήσεως. Αι κοινότητες και οι δήμοι θα έχουν μάλλον τον χαρακτήρα συνεταιρισμών, ιδρυμένων προς θεραπείαν ποικίλων οικονομικών κυρίως, αλλά και πνευματικών, συμφερόντων τοπικών, δικαίωμα δε μόνον ελέγχου θα έχη το κράτος. Απέναντι των εν τω κράτει αλλογενών στοιχείων, το κράτος δεν θα ενεργήση εξοντωτικήν πολιτικήν, αλλ’ εκπολιτιστικήν.
*Απόσπασμα από το κείμενο «Προγραμματικοί πολιτικοί στοχασμοί» το οποίο δημοσιεύτηκε τον Μάιο του 1916
