του Κ. Γάλλου, από το Άρδην τ. 48-49, Αύγουστος 2004
ΟΥΔΕΙΣ ΜΠΟΡΕΙ να γράψει, αν δεν έχει καθαρή καρδιά, αν δεν έχει πάρει αρκετή απόσταση από τον εαυτό του”. Αυτή η απόφανση είναι η αληθινή προϋπόθεση της γραφής, γράφει στο γράμμα ετούτο η Κλωντ Εντμόντ Μαγνύ, διαπρεπής θεωρητικός της λογοτεχνίας και φιλόσοφος, απευθυνόμενη στον Χόρχε Σεμπρούν. Πρόκειται για ένα γράμμα προτροπών και καθοδηγητικού οίστρου σταλμένο ο’ έναν φέρελπι συγγραφέα. Χαράσσει τις γραμμές μιας “πλοήγησης” που είναι, καθώς λέει ιδιοφυώς, “ακροβασία χωρίς προστατευτικό δίχτυ. Δεν επιτρέπει την αποτυχία”. Μικρό το δέμας κείμενο, αλλά αληθινά σπουδαίο σε πυκνότητα σκέψης, σε καίριες παρατηρήσεις οξύτατης κριτικής διάνοιας, σε ό,τι ιδιαίτερα αφορά ζητήματα της φιλοσοφίας της τέχνης. Λαμπερό και κρυστάλλινο σε πνευματική τιμιότητα. “Η προϋπόθεση γραφής”, θαρρώ, θα έπρεπε να αποτελεί μία άσκηση γραφής κι ένα sine qua non οδηγό “πτήσης” για κάθε αναζητητή της λογοτεχνικής χίμαιρας, της φιλοσοφίας της γραφής. Είναι μια σοφή επικουρία για την κατάκτηση της τέχνης του γρά-φειν, ένα δοκίμιο μιας φλεγόμενης καρδιάς που τολμά να ακραγγίζει γεμάτη δέος και έκσταση τα μυστικά της τέχνης, η οποία ακυρώνεται χωρίς την πλήρωση ορισμένων προϋποθέσεων. Δίχως τις τελευταίες, η έμπειρη Εντμόντ βεβαιώνει τον νεαρό παραλήπτη της επιστολής, πως η κάθε σχετική φιλοδοξία εγκλωβίζεται στο κενό του θανάτου, πνίγεται ανεπίστροφα στην ασφυξία από έλλειψη ζωτικού οξυγόνου. Ο ίδιος ο Χόρχε Σεμπρούν, αργότερα, μετά από επίπονη διαδρομή και επιβλητική λάμψη, από το ύψος σπουδαίων αξιωμάτων που κατέκτησε, συγκινημένος, αποδίδει “δίδακτρα τιμής” σ’ αυτό που τον βεβαίωνε “αν δεν έχεις καθαρή καρδιά… δεν μπορείς να γράψεις”. “Δος αίμα και λάβε πνεύμα”, λοιπόν. Τίποτε δεν μπορεί να ευοδωθεί, όταν παραμένει απλώς άσκηση γραφής, χωρίς την εμπλοκή των βαθύτερων δυνάμεων της ύπαρξης.
Όπως ο Ρεμπώ στις “εκλάμψεις” του, ο δημιουργός πρέπει να αισθάνεται ότι η ψυχή του πυρακτώθηκε, τα γραπτά του λαμπάδιασαν. Πρόκειται για δημιουργία και μες τον κατακλυ-σμικό οργασμό της, πρέπει κανείς, όχι να κραυγάζει ή να μιλά για τον εαυτό του, αλλά να αναλώνεται οπ] φλόγα της, να λαβαίνει πνεύμα από τους θρόμβους του αίματος της…
Η Κλώντ Εντμόντ Μαγνύ, πραγματική φιλόσοφος και αντιστασιακή στα κρίσιμα χρόνια της Γαλλικής κατοχής από τους ναζί, διαθέτει αληθινή ευψυχία και αναμφισβήτητη πνευματική εντιμότητα κι αυτό είναι που καθιστά το κείμενο της τόσο οξύ στις βυθοσκοπήσεις του. Έτσι, κάνει κοινωνό της πνευματικής της σοφίας και αγωνίας, όχι μόνο τον παραλήπτη του έργου “Γραφή ή Ζωή”, τον πολύ Χόρχε Σεμπρούν, αλλά κι όλους τους αποδέκτες του, δηλαδή τους αναγνώστες του.
Το πόσο είναι δύσκολη και αινιγματική, ενίοτε τραγική ή λυτρωτική, η γραφή, πραγματική ακροβασία, μας το βεβαιώνει κι ο Rilke στα περίφημα δέκα γράμματά του στον νεαρό ποιητή του καιρού του, τον Franz Kappus, που είναι πραγματικά ένα δοξαστικό στη μοναχικότητα του δημιουργού. Το τι συγκλονισμούς μπορεί να επιφέρει η γνήσια λειτουργία της ποίησης μάς το φανερώνει, εξ άλλου, ο Arthur Rimbaud στη φλεγόμενη Line saison en enter (“Μία εποχή στην κόλαση”), όπου, καθώς φαίνεται, βιώνει μια τραγική ψυχική δοκιμασία, διακόπτει τη λογοτεχνική του πορεία και σιωπά προς κατάπληξη των πάντων.
θυμίζει εκείνο το συγκλονιστικό που λέει και ο εφημέριος του Ζωρζ Μπερνανός στο “Journal d’ un cure de campagne” (“Ημερολόγιο ενός Επαρχιακού Εφημέριου”). “Πρέπει να ανεβείς ή να χαθείς”. Δεν αρκεί, οι προς δημιουργία ελκόμενοι, να στηριχθούν στο όποιο τάλαντο, πρέπει να ενεργοποιήσουν όλες τις δυνατότητες της γλώσσας, προκειμένου για τους συγγραφείς, αφού όμως προηγηθεί μια απογύμνωση, μία κάθαρση του εσωτερικού τους κόσμου, χωρίς τις κηλίδες που μαραζώνουν την ψυχή τους.
Ο φθόνος, η υπεροψία, τα κρυφά ελαπώματα, αυτά τα φρικτά έλκη, όλα όσα τέλος πάντων θολώνουν την καθαρότητα του βλέμματος και σκοτίζουν την κριτική τους αντίληψη.
Γνωρίζει πολύ καλά η Εντμόντ Μαγνύ ότι τα πρωτεία στις υποδείξεις της δεν έχουν όλα όσα συνιστούν γνωστικό αντικείμενο προς κατάκτηση, αλλά ο δαίμονας της τέχνης, ο συγκλονισμός της φλεγόμενης ψυχής, προκειμένου, αποκαθαρμένη αυτή (η τέχνη), να κατοικήσει στον τόπο της αμάλαγης καρδιάς.
Ένα τέτοιο γράμμα φαντάζεται κανείς τί συγκλονιστικές προεκτάσεις παίρνει, αν σκεφτεί ότι ο Χόρχε Σεμπρούν το διαβάζει, αφού μόλις έχει βγει μετά από δύο χρόνια εγκλεισμού στην κόλαση του Μπούχενβαλντ.
