του Δημήτρη Μπούσμπουρα
Η πρόσφατη θανάτωση της δίχρονης φώκιας με το όνομα Κωστής, στην Αλόννησο, από έναν ψαροντουφεκά, ξεσήκωσε μεγάλη οργή για τον εκτελεστή της.
Ήταν μία φώκια που κολυμπούσε, από κάποια απόσταση βέβαια, κοντά στους ανθρώπους. Όλοι οι επισκέπτες της περιοχής την ήξεραν και την χάζευαν όπως έπαιζε στο νερό. Η νεαρή αυτή φώκια είχε συνηθίσει τον άνθρωπο. Έτσι ήταν μαθηματικά βέβαιο ότι κάποια στιγμή θα ερχόταν το κακό, όπως είχε συμβεί και με μία άλλη φώκια στη Σάμο, την Αργυρώ, που ξάπλωνε στην παραλία και πολύ συχνά στις πετσέτες ή τις ξαπλώστρες των λουόμενων.
Αυτό που δεν έχουν καταλάβει πολλοί που διαμαρτύρονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για τον υπάνθρωπο, όπως τον ονομάζουν, που σκότωσε τη φώκια, είναι ότι ήδη υπήρχε ένα μεγάλο λάθος: η μικρή φώκια δεν θα έπρεπε να έχει πολλές σχέσεις με ανθρώπους. Αντιθέτως, θα έπρεπε να τους φοβάται εξαρχής. Θα έπρεπε δηλαδή να ακολουθούνται οι ίδιοι κανόνες με την περίπτωση των αρκούδων. Αυτό που συνιστάται διεθνώς, στην περίπτωση που δούμε νεαρές αρκούδες, είναι να τις τρομάξουμε για να απομακρυνθούν ώστε να μη συνηθίζουν τη συνύπαρξη του ανθρώπου και την τροφή από αυτόν ή τα σκουπίδια του, ώστε να μην γίνει στη συνέχεια, όταν αυτές μεγαλώσουν, κάποιο κακό άθελά τους. Στην περίπτωση βέβαια της φώκιας, το κακό μπορεί να προέλθει μόνο από τον άνθρωπο.
Ένα δεύτερο στοιχείο που δεν σκέφτονται πολλοί είναι ότι οι φώκιες βρίσκονται σε μεγάλη πίεση από τη δεκαετία του ΄50 και μετά. Ο Παπαδιαμάντης αναφέρει στα διηγήματά του τις φώκιες που ξάπλωναν στις παραλίες. Αυτή η φυσική συνήθεια της μεσογειακής φώκιας διακόπηκε απότομα, μετά από εκατομμύρια χρόνια, όταν οι άνθρωποι απέκτησαν τη συνήθεια να κάνουν μαζικά μπάνιο στη θάλασσα.
Τα θαλάσσια λουτρά των ανθρώπων άρχισαν στον μεσοπόλεμο, την εποχή του τσάρλεστον, όταν η αστική τάξη της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής, φορώντας ολόσωμα μαγιό, ανακάλυψε τις παραλίες. Μετά τον πόλεμο, ο παραθερισμός στη θάλασσα διαδόθηκε παντού στον πλανήτη και σε όλα τα στρώματα. Έτσι, τα πλήθη των γηγενών λουόμενων και τουριστών, που προσέρχονται στις ακτές της Μεσογείου, εκδίωξαν τις φώκιες από το βασικό τους ενδιαίτημα. Και αυτές κρύβονται πλέον στις σπηλιές όπου κατέφευγαν παλιότερα για να γεννήσουν τα μικρά τους. Σήμερα πλέον, στην Ελλάδα, οι φώκιες είναι περίπου 300 και στην Κύπρο μόλις 19. Λίγα ακόμα άτομα υπάρχουν στις ακτές της Βόρειας Αφρικής και στις νήσους Μαδέιρα του Ατλαντικού. Πρόκειται για ένα από τα θηλαστικά του κόσμου που απειλούνται περισσότερο με εξαφάνιση.
Μπορούμε να καταλάβουμε ακόμα καλύτερα τι σημαίνει για τις φώκιες η συνεχής επέκταση του ανθρώπου δίπλα στις ακτές, εξετάζοντας την περίπτωση των Θαλασσινών Σπηλιών, στην Κύπρο. Πρόκειται για το μέρος που τραγουδάει επικά ο Μπιθικώτσης, σε στίχους του Σεφέρη και μουσική του Μίκη Θεοδωράκη: “Μέσα στις θαλασσινές σπηλιές, υπάρχει μια δίψα, υπάρχει μια αγάπη, υπάρχει μια έκσταση”.
Σε αυτές λοιπόν τις θαλασσινές σπηλιές φωλιάζουν οι λίγες τελευταίες φώκιες της Κύπρου. Λίγο πιο πάνω, στην περιοχή, πολύ κοντά στην ακτή, κάποιοι αποφάσισαν να κατασκευάσουν επαύλεις- εξοχικές κατοικίες. Διεξήχθη μεγάλη συζήτηση, μετά από έντονες αντιδράσεις λόγω του έντονου συμβολισμού του τόπου, αλλά οι developers, όπως ονομάζονται στην Κύπρο οι εργολάβοι, επιβλήθηκαν. Η μικρή Αφροδίτη, που γεννήθηκε το 2019 μέσα στις θαλασσινές σπηλιές, είδε τα βράχια καλυμμένα με μαζούτ, υπέστη το στρες της συνεχούς ανθρώπινης παρουσίας και βρέθηκε νεκρή, μάλλον πνιγμένη από δίχτυα ψαράδων. Αυτή η μικρή φώκια δεν είχε παραλία να ξαπλώσει· μόνο τη σπηλιά της, και το πέλαγος όπου καραδοκούν άλλοι κίνδυνοι.
Τα προβλήματα για τη φώκια είναι πολύ βαθύτερα από αυτό πού μπορούμε να καταλάβουμε με μία επιφανειακή συναισθηματική ζωοφιλία. Είναι η επέκταση του ανθρώπου στον βιότοπο του είδους και ο λειτουργικός υπερπληθυσμός που υπάρχει στη Μεσόγειο το καλοκαίρι, όταν στις ακτές συρρέουν εκατομμύρια ανθρώπων από όλον τον κόσμο. Πρέπει να καταλάβουμε ότι η χωρίς κανόνες επέκταση του ανθρώπου στην ακτή έχει καταστρέψει πολλά οικοσυστήματα όπως είναι οι αμμοθίνες, και απειλεί πολλά ακόμα είδη εκτός από τις θαλάσσιες χελώνες και τη φώκια. Χωρίς να υιοθετούμε τη δεικτική κατάκριση της μονοδιάστατης φιλοζωικής σκέψης θα πρέπει να αρχίσουμε να συζητάμε σοβαρά ότι πρέπει να μπουν κάποια όρια.
Η ακτή είναι ένας πεπερασμένος πόρος. Όπως είχε πει ο Αντρέ Γκορζ: “είναι αδύνατο όλοι οι Γάλλοι να έχουν ένα εξοχικό στις ακτές της Μεσογείου ή του Ατλαντικού”. Κατ’ αναλογία, λαμβάνοντας υπόψη και την ανάγκη διατήρησης της βιολογικής ποικιλότητας, θα πρέπει να υιοθετηθεί στην χωροταξία η αρχή ότι είναι αδιανόητο να θεωρούμε όλες τις ακτές ως απολύτως πρόσφορες για beach bar, βίλες και ξενοδοχεία.
Δημοσιεύθηκε στην Ρήξη Ιουλίου (#170) που κυκλοφορεί.
1 ΣΧΟΛΙΟ
Επί τέλους είδα τον άτυχο Κωστή ζωντανό μετά τη δολοφονία του, σε ντοκιμαντέρ της κρατικής τηλεόρασης για την Αλόννησο. Ο ιδιοκτήτης του καικιού, απέτρεψε τη δημοσιογράφο από το να αγγίξει τον Κωστή που είχε κουλουριαστεί την κουβέρτα του σκάφους γιατί δεν κάνει, ενώ πληροφόρησε ότι κάθε φώκια για να συντηρηθεί χρειάζεται να καταναλώσει το βάρος της σε ψάρια, 100 κιλά ας πούμε! Καημένε Κωστή ούτε σαν μασκότ δεν κατάφερες να επιζήσεις…..