Του Σάββα Μαστραππά από την Ρήξη φ. 171
«Μία δύναμις με άρπαξε από τη λιτανεία πριν φύγουμε από τα Ψαρά για την Χίο. Μία δύναμις θεϊκή με γιγάντωσε. Αυτή η θεία δύναμις μου έδωσε θάρρος διά να φτάσω με το πυρπολικό μου στην Τουρκική Ναυαρχίδα. Οι Τούρκοι ήταν τόσοι ώστε εάν έπτυαν επάνω μας θα μας έπνιγαν αναμφιβόλως. Εις το όνομα του Κυρίου φώναξα εκείνη τη στιγμή. Έκανα το Σταυρό μου και πήδηξα στη βάρκα. Καθώς ξεκίνησα να τους ανατινάξω είπα μέσα μου: Απόψε, Κωνσταντή, θα πεθάνεις για την Ελλάδα!»
Τα λόγια αυτά ανήκουν στον ήρωα της Ελληνικής Επαναστάσεως πυρπολητή Κωνσταντίνο Κανάρη. Έτος αποτίμησης το φετινό, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 200 ετών από την έναρξη του εθνικού μας αγώνα.
Συμμετέχοντας στους εορτασμούς, ο κατεχόμενος δήμος του χωριού μου αφιέρωσε το καλαίσθητο Ιστορικό – Πολιτιστικό ημερολόγιο που εκδίδει κάθε χρόνο «στην Εθνική Παλιγγενεσία 1821-2021», «Ο Κων/νος Κανάρης στη Λάπηθο και η συμμετοχή των Λαπηθιωτών στην Ελληνική Επανάσταση του 1821».
Δύο δε τεύχη της εφημερίδας του δήμου: Τα Νέα της Λαπήθου Ν.Λ. (και προαναγγέλθηκε και ένα τρίτο τεύχος) τα τεύχη 57 (Δεκέμβριος 2020) και 58 (Απρίλιος 2021) είχαν εκτενή αφιερώματα στον πυρπολητή, ο οποίος ως γνωστόν έφτασε στη Λάπηθο επικεφαλής στολίσκου αποτελούμενου από επτά καράβια, τον Ιούνιο του 1821. Όπως πολύ ορθά αναφέρεται στα «Ν.Λ.»: «Το σπίτι που έμενε στην Αθήνα βρισκόταν στην οδό Κυψέλης 56 κοντά στην Πλατεία Κυψέλης, η οποία μετονομάσθηκε μετά σε Πλατεία Κανάρη προς τιμήν του.
Το αποτύπωμα του ήρωα στο νέο μου χωριό, την αθηναϊκή συνοικία της Κυψέλης, είναι εμφανές. Μπορεί καθημερινά να περνάω πολλές φορές μπροστά από το άγαλμά του, ή θέλοντας να κόψω δρόμο να περνάω από τον μικρό πεζόδρομο όπου βρίσκεται το εκκλησάκι του, μα να μην τα προσέχω καν, διότι οι βιοτικές έγνοιες κρατούν αποσπασμένο κάπου αλλού το μυαλό μου.
Σήμερα όμως έφυγα λίγο νωρίτερα από το σπίτι μου με σκοπό να φωτογραφήσω ό,τι απέμεινε για να μας θυμίζει το πέρασμα του Ψαριανού ήρωα από την Κυψέλη.
Ο Κανάρης αγόρασε ένα κτήμα στην αδόμητη τότε Κυψέλη (μετά το 1843 που εγκαταστάθηκε στην Αθήνα). Το κτήμα ήταν αρκετά μεγάλο και περιελάμβανε την περιοχή από τη σημερινή οδό Κυψέλης και έφτανε μέχρι τη σημερινή οδό Σουμελά όπου βρίσκεται το εκκλησάκι των Αγίων Αποστόλων, που έκτισε μαζί με την σύζυγό του Δέσποινα.
Ένας ανδριάντας του Κανάρη με νησιωτική φορεσιά και με τον δαυλό στο δεξί χέρι, έτοιμος να πυρπολήσει την τουρκική ναυαρχίδα έχει τοποθετηθεί προς τιμήν του στην Πλατεία Κυψέλης, φιλοτεχνημένος το 1876 από τον γλύπτη Λάζαρο Φυτάλη (1831-1909). Επίσης μαρμάρινη προτομή του Κανάρη υπάρχει στο Πεδίον του Άρεως (στην οδό Ελλήνων), έργο του γλύπτη Μιχάλη Τόμπρου (1889-1974), η οποία τοποθετήθηκε εκεί το 1940.
Η αρχική θέση του αγάλματος ήταν στο Μέγαρο Νεγρεπόντη, στη διασταύρωση της λεωφόρου Αμαλίας με την Όθωνος στο Σύνταγμα. Το 1937 όμως το αρχοντικό κατεδαφίστηκε και το ζεύγος Ουράνη το δώρισε στον Δήμο Αθηναίων, που το τοποθέτησε στη σημερινή του θέση, στην Πλατεία Κυψέλης.
Το σπίτι του Κανάρη είχε διατηρηθεί από τους κληρονόμους του μέχρι το 1967. Η άρνηση των τότε κυβερνώντων να το αγοράσουν έδωσε το πράσινο φως για να εξαφανιστεί ένα κομμάτι της σύγχρονης ιστορίας μας. Δόθηκε αντιπαροχή και στη θέση του στην οδό Κυψέλης 56 ανηγέρθη μια πολυώροφη πολυκατοικία.
Ο Χρ. Αγγελομάτης το 1936 στο περιοδικό Νέα Εστία τεύχος 231 κάνει μια λεπτομερή περιγραφή του σπιτιού του μπουρλοτιέρη. Γράφει μεταξύ άλλων ότι: «Πάνω από το τζάκι είχε τοποθετήσει τις πιστόλες και τα σπαθιά του. Είχε δε χαράξει με σουγιά το έτος 1856, χρονολογία κατά την οποία αποπερατώθηκε η κατασκευή του σπιτιού».
Το μόνο που απομένει σήμερα στο σημείο όπου βρισκόταν η οικία του είναι στο υπέρθυρο της εισόδου της πολυκατοικίας, μια μαρμάρινη πλάκα που αναγράφει: «Εις τον χώρον εφ’ ου ανηγέρθη η πολυκατοικία αυτή εκείτο η ταπεινή οικία εν τη οποία έζησε και απέθανεν εν έτει 1877 ο ήρωας της επαναστάσεως του 1821 ναύαρχος Κωνσταντίνος Κανάρης». Λίγο πιο κάτω, μεταξύ των πεζοδρόμων των Αγίων Αποστόλων και Σουμελά, περιτριγυρισμένη από πανύψηλες πολυκατοικίες, βρίσκεται η μικρή εκκλησία των Αγίων Αποστόλων.
Πρόκειται για μικρή μονόχωρη Βασιλική με κάποια νεοκλασικίζοντα στοιχεία. Στο μαρμάρινο υπέρθυρο της εισόδου επιγράφει: «Οι κτήτορες Κ. Κανάρης, Δ. Κανάρη τη Γ΄ Αυγούστου ΑΩΟΓ΄» (1873). Εκεί ο Κανάρης συνήθιζε να εκκλησιάζεται. Το στασίδι στο οποίο καθόταν είναι κλεισμένο με αλυσίδα και κανείς δεν έχει καθίσει σ’ αυτό από τότε που πέθανε.
Στο εσωτερικό του, εκτός από τις αγιογραφίες του τέμπλου, υπάρχουν και απεικονίσεις από τη δράση του ήρωα.
Κατά τη δεκαετία του 1950 είχαν γίνει κάποιες επεμβάσεις. Το 1968 είχε χαρακτηριστεί διατηρητέο. Δυστυχώς όμως το 1978 καταστράφηκε ολοσχερώς από πυρκαγιά.
Χρειάστηκε δε να περάσουν άλλα δέκα χρόνια για να ξεκινήσει η πιστή ανακατασκευή του με ευθύνη των αρμοδίων υπηρεσιών του υπουργείου Πολιτισμού.
Η ιστορία της εκκλησίας όμως δεν τελειώνει εδώ. Στον αριστερό μέρος του τοίχου της προσόψεως του ναού υπάρχει μαρμάρινη επιγραφή, από την Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών, η οποία αναφέρει: «Εις ταπεινόν οικίσκον της συνοικίας αυτής (Σουμελά 3) εμόνασε κατά την εχθρική κατοχήν ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χρύσανθος ότε αρνήθη να ορκίσει την κατοχικήν κυβέρνησιν. Εις το υπόγειο του οικίσκου ελειτούργησεν μυστικός ασύρματος αντιστασιακής οργανώσεως».
Ανάμεσα στους υπερπολυτελείς τάφους στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών υπάρχει ένας λιτός τάφος, ένας απλός μαρμάρινος σταυρός που γράφει: «Κωνσταντίνος Κανάρης ο Πυρπολητής, Αντιβασιλεύς, Ναύαρχος, Πρωθυπουργός».
g
