του Γ. Ευαγγελόπουλου, από το Άρδην τ. 40-41, Ιανουάριος-Μάρτιος 2003
Αναστάσης Πεπονής – 1961-1981: Τα Γεγονότα & τα Πρόσωπα, Εκδόσεις Α.Α. Λιβάνη, Αθήνα, 2002.
Ο Αναστάσης Πεπονής είναι ένας διανοούμενος πολιτικός με σημαντικό συγγραφικό έργο. Σ’ αυτό περιλαμβάνονται μελέτες και κείμενα πολιτικού προβληματισμού (όπως τα βιβλία του, Μεγάλη Επικοινωνία’), Για τη Λαϊκή Κυριαρχία2, Συνταγματική Αναθεώρηση 1985-19863, Ελλάδα και Δημοκρατία στη Νέα Πραγματικότητα4J, αλλά και δύο βιβλία που αποτελούν τις προσωπικές του μαρτυρίες για τις εποχές και τα γεγονότα που έζησε, αλλά κυρίως τους ανθρώπους που γνώρισε στους ενδιαφέροντες εκείνους καιρούς.
Το πρώτο έχει τον τίτλο Προσωπική Μαρτυρία και αποτελεί όχι μόνο ένα σημαντικό χρονικό των νεανικών βιωμάτων του συγγραφέα, αλλά συνάμα και ένα πολύτιμο ντοκουμέντο που, σύμφωνα με τον καθηγητή Παύλο Πετρίδη, «φωτίζει, νηφάλια, τη συγκυρία της Κατοχής, την Αντίσταση, την εμφύλια διαμάχη και τις επιπτώσεις της στη μεταπολεμική πολιτική ζωή».
Το δεύτερο εκδόθηκε τριάντα δύο χρόνια μετά την πρώτη έκδοση της Προσωπικής Μαρτυρίας και καλύπτει την περίοδο 1961-1981, έχοντας ως θέμα τα γεγονότα αυτής της μεταγενέστερης περιόδου, αλλά κυρίως τα πρόσωπά της (εξ ου και ο τίτλος του). Ανθρωποκεντρική η πολιτική σκέψη του Πεπονή, έχει ως κύρια έγνοιά της να μας γνωρίσει ή να μας θυμίσει πρόσωπα που έχουν τη δική τους ιστορία, μικρή ή μεγάλη, στην πολιτική, κοινωνική, αλλά και πνευματική ζωή της περιόδου. Πρωταγωνιστές της αφήγησής του δεν είναι κυρίως οι πολιτικοί. Τον νοιάζουν οι απλοί άνθρωποι, οι ιδέες τους, οι αγώνες τους για τη δημοκρατία και την υπεράσπιση των ιδανικών τους, η ατμόσφαιρα της εποχής. Η σημασία που δίνει στον πολιτισμό προβάλλει πρωτεύουσα στο κείμενο του. Άλλωστε, ο εκδημοκρατισμός της κοινωνικοπολιτικής μας ζωής περνούσε μέσα από άλλου τύπου σχέσεις με τον πολιτισμό μας και την παράδοσή μας, σε σχέση με εκείνες που είχε επιβάλει μετεμφυλιακά η Δεξιά. Δημοκρατικός σοσιαλισμός, πολιτισμός, σεβασμός για το περιβάλλον, συνιστούν ένα τρίπτυχο αξιών για τον συγγραφέα και εμπνέουν την πολιτική του δράση. Ένα άλλο χαρακτηριστικό της γραφής του είναι η ανεπιτήδευτη σεμνότητα και η προσπάθειά του να μην αδικήσει πρόσωπα και γεγονότα, κυρίως τους πολιτικούς αντιπάλους. Το ύφος της γραφής αναδεικνύει το ήθος του συγγραφέα. Έγραψε σχετικά ο Σταύρος Λυγερός στην Καθημερινή: «Αυτό που καθιστά την προσωπική κατάθεσή του πολύτιμη είναι η βαθιά εντιμότητα που την χαρακτηρίζει. Η εντιμότητα δεν είναι μόνον πρόθεση. 0 συγγραφέας με σχολαστικότητα αναφέρεται κατά κανόνα σ’ αυτά που ο ίδιος έζησε και όταν είναι δευτερογενής η πηγή, φροντίζει να το σημειώνει»6.
Η γνωριμία του συγγραφέα με τον Γεώργιο Παπανδρέου, χάρη στον κοινό τους φίλο, Λουκη Ακρίτα, υπήρξε η αφορμή για να μεταπηδήσει από την ιδιότητα του ενεργού πολίτη σ’ αυτήν του πολιτικού. Ο Ανένδοτος αγώνας του Γεωργίου Παπανδρέου, οι νίκες της Ένωσης Κέντρου το 1963 και το 1964, η διακυβέρνηση της χώρας από την κυβέρνηση του κόμματος αυτού μέχρι τα «Ιουλιανό» του 1965 και την Αποστασία, η πολιτική ρευστότητα που ακολούθησε στα επόμενα δύο χρόνια και κατέληξε στην Δικτατορία, η επταετής πολιτική και πολιτισμική νύχτα της χώρας, η Μεταπολίτευση και η αποκατάσταση του Κοινοβουλευτισμού, το νέο κομματικό πεδίο και ο ρόλος του ΠΑ.ΣΟ.Κ. σ’ αυτό μέχρι την άνοδο του στην εξουσία, το 1981, αποτελούν τα κεντρικά θέματα αυτού του βιβλίου.
Δεν πρόκειται, όμως, για τα απομνημονεύματα του γνωστού πολιτικού. Η διήγηση δεν στρέφεται αποκλειστικά γύρω από τις δικές του σκέψεις, τις δικές του αγωνίες και περιπέτειες. Αντιθέτως διατηρεί για τον εαυτό του μια διακριτική παρουσία μέσα στην αφήγηση των σπουδαίων γεγονότων που επιχειρεί. Οι αναφορές στα δικά του βιώματα αποτελούν απλώς την αφετηρία για να ξετυλιχθεί ο μίτος της αφήγησής του, για να μιλήσει για ανθρώπους και γεγονότα, ιδέες και αγώνες. Μας θυμίζει πρωταγωνιστές περιόδων, που το πέρασμα του χρόνου και η δική τους σεμνότητα να αποτραβηχτούν όταν θεώρησαν ότι τελείωσε η αποστολή τους, οδήγησαν στο να λησμονήσουμε και τα ονόματά τους ακόμη. Σ’ αυτό συνέβαλε ασφαλώς και το γεγονός ότι νέα αξιακά πρότυπα επικράτησαν στην κοινωνία μας.
0 Πεπονής μιλάει με σεβασμό και ευγνωμοσύνη για τους συνεργάτες του κατά το πέρασμα του από τη διεύθυνση της κρατικής ραδιοφωνίας επί κυβερνήσεως Γεωργίου Παπανδρέου, ενώ, καλύπτοντας την σκοτεινή περίοδο της επταετίας, αναφέρεται δευτερευόντως μόνον στους δικούς του αγώνες, τις εκτοπίσεις, τις περιπέτειες του στο Ε.Α.Τ. – Ε.Σ.Α. Μνημονεύει κυρίως επώνυμους και μη που έδωσαν ακόμη σκληρότερες μάχες κατά της δικτατορίας, που υπέστησαν χειρότερες συνέπειες αυτών τους των αγώνων. 0 Αλέκος Παναγούλης, ο Λευτέρης Βερυβάκης, ο Ρόδης Ρούφος, η άγνωστη του τότε συγκροτούμενη στο Κ.Ε.Σ.Α., Πόπη Βουτσινά, αλλά και απλοί άνθρωποι, όπως ο Σπύρος Χαλι-κιάς και ο κομμουνιστής Στέφανος Λα-φτσής – για τον οποίο έγραψε και κείμενο με ομώνυμο τίτλο, που δημοσιεύθηκε στον Ριζοσπάστη τα Χριστούγεννα του 1975 – περνούν μέσα από το γραπτό του. Μας θυμίζει, ανάμεσα σε πολλά άλλα, και τις απολύτου ηρωισμού και αυτοθυσίας αντιστασιακές πράξεις του Ελληνοκύπριου Γιώργου Τσικουρή και της Ιταλίδας Μαρίας Αντζελόνι, στην Αθήνα, στα τέλη του καλοκαιριού του 1970, καθώς και του Κώστα Γιωργάκη, στη Γένοβα της Ιταλίας, τις ίδιες εκείνες μέρες.
Μια ακόμη σημαντική διάσταση της αφήγησης του Πεπονή είναι ότι μας δίνει σε όλη τη διαδρομή του βιβλίου του στοιχεία για την πνευματική και καλλιτεχνική ζωή της εποχής εκείνης. Επί παραδείγματι, αναφέρεται στην προσπάθειά του για εκδημοκρατισμό της λειτουργίας του κρατικού ραδιοφώνου, με τη καθιέρωση σ’ αυτό της δημοτικής γλώσσας και τη μετάδοση των μέχρι τότε απαγορευμένων συνθέσεων του Θεοδωράκη. Κάνει μνεία, επίσης, της αντίστασης που ένα μέρος του πνευματικού μας κόσμου προέβαλε κατά της δικτατορίας. Η δήλωση του Σεφέρη κατά της δικτατορίας, τον Μάρτιο του 1969,
η συμμετοχή του στο βιβλίο Δεκαοχτώ κείμενα – με το οποίο ισάριθμοι άνθρωποι των γραμμάτων μας στράφηκαν κατά λογοκρισίας και υπερασπίσθηκαν, το δικαίωμα της ελεύθερης πνεύματικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας -. τα Νέα Κείμενα, τα οποία διαδέχθηκαν την επιτυχή πρώτη προσπάθεια, ο ρόλος της Ευρείας Μελέτης Ελληνικών Πρόβληματων (Ε.ΜΈ.Π.) και της «Ελληνοευρωπαϊκής Κίνησης Νέων» (Ε.Κ.Ι.Ν.) στη διακίνηση ιδεών τα δύσκολα εκείνα χρόνια. μερικές μόνον από τις επισημανσεις στις οποίες προβαίνει ο συγγραφέας προσπάθειά του να μας μεταφέρει στην εποχή όπου η θεωρία και η πράξη σε απόλυτη συνάφεια και κανένας δεν μπορούσε να είναι εκ του ασφαλούς δημοκράτης, ούτε καν στα λόγια!
Εν κατακλείδι, το βιβλίο αξίζει να μελετηθεί από όλους όσο ενδιαφέρονται για την ενδιαφέρουσα ιστορική περίοδο που καλύπτει. Με παλμό, με αφηγηματική ζωντανια, μεταφέρει στο κλίμα – πολιτικό και πολιτισμικό – μιας ολόκληρης εποχής και μας αφήνει να καταλήξουμε στα δικά μας συμπεράσματα γι’ αυτήν. Το περιεχόμενό του αποτελεί καθρέπτη της πνευματικής εντιμότητας, της καλλιέργειας και των ανθρωπίνων ευαισθησιών του συγγραφεα. Δείγμα, ακόμη, του ήθους του. του ήθους με το οποίο πολιτεύεται, αλλά και γράφει.
