Του Γιώργου Κουτσαντώνη από το respublica.gr
Οι «αυτοκρατορίες» δεν εξαφανίζονται πλήρως απλά και μόνο επειδή υπογράφηκε η συνθήκη διάλυσής τους -όπως αυτή του 1991. Η μετασοβιετική Ρωσία ήταν και παραμένει, μια περιοχή γεμάτη στάχτες που σιγοκαίνε. Η Σοβιετική Ένωση στην πραγματικότητα υπάρχει και εξακολουθεί να λειτουργεί με μια άλλη μεταβαλλόμενη μορφή φυσικά, περισσότερο μαφιόζικη, λιγότερο γραφειοκρατική, αλλά εξίσου δεσποτική και μεγαλοϊδεατική. Η αυταρχική ψυχή της είναι έτοιμη να αιωρηθεί ξανά πάνω από τα ερείπια του τεράστιου πολιτικού/στρατιωτικού οργανισμού που ακόμη ονειρεύεται τον γνωστό ως μεγάλο πατριωτικό πόλεμο. Οι σύγχρονοι Ρώσοι ολιγάρχες/μεγιστάνες λατρεύουν τα χρυσά αγάλματα, τις ακραίες καταχρήσεις και τη χλιδή. Στον μετασοβιετικό χώρο ολόκληρες πολιτείες αλλάζουν όνομα και αποκτούν αυτό του ηγεμόνα τους, ενώ η διαφθορά μαστίζει τους θεσμούς. Η ρευστότητα των συνόρων είναι δεδομένη σε αυτές τις περιοχές του κόσμου καθώς κάθε πρώην σοβιετική δημοκρατία, που επιχειρεί να οικοδομήσει έναν δικό της πολιτικό λόγο και τρόπο, ως διακριτό έθνος, αυτομάτως θεωρείται εχθρός της μητέρας Ρωσίας.
Οι πολιτικές διαδικασίες της ιστορίας είναι αργές και περιλαμβάνουν ζητήματα που ενδέχεται να παραμείνουν άλυτα δεκαετίες ολόκληρες, ενώ εξελίσσονται με πολυσύνθετες και απρόβλεπτες δυναμικές. Σε κάθε περίπτωση τα εβδομήντα χρόνια ολοκληρωτικής πολιτικής του Σοβιετικού Κομμουνιστικού Κόμματος έχουν αφήσει μια εκρηκτική και πολύ σκοτεινή κληρονομιά σε αυτούς τους λαούς. Η ανάληψη της εξουσίας στις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες –με εξαίρεση τις χώρες της Βαλτικής- έγινε από τους ίδιους τους πρωταγωνιστές της παλιάς σοβιετικής ολιγαρχίας: γραμματείς του κόμματος, υπουργούς, οικονομικούς παράγοντες του σοβιετικού καθεστώτος και αξιωματούχους της KGB. Σήμερα ο σοβιετικός συμβολικός μηχανισμός βιώνει μια μεταμοντέρνα αναγέννηση. Και δεν είναι μόνο η επίδειξη ισχύος του Πούτιν, που τώρα γράφει ιστορία, είναι η αναβίωση μιας παλαιάς ιδέας που έμοιαζε ότι είχε θαφτεί από τη δεκαετία του 1980, αλλά στην πραγματικότητα επιστρέφει. Πρόκειται για τον μεγάλο – για τους Ρώσους δίκαιο και ιερό – πατριωτικό πόλεμο που αποτελεί και την βασική πρόφαση για την επιθετική και επεκτατική εξωτερική πολιτική της αναθεωρητικής Μόσχας.
Η μετασοβιετική ιστορία είναι μια ιστορία γεμάτη αίμα, εθνοτικές συγκρούσεις και εδαφικές κατακτήσεις. Ας γίνει μια σύντομη ανακεφαλαίωση: οι εμφύλιοι πόλεμοι στη Γεωργία (1991-1993) και στο Τατζικιστάν (1992-1993), οι πόλεμοι στο Ναγκόρνο Καραμπάχ μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν (1992-1994 και 2020), η σύγκρουση Οσετίας-Ινγκούσης του 1992, οι δύο πόλεμοι στην Τσετσενία (1994-1996 και 1999-2009 – ο δεύτερος τέκνο του Πούτιν), ο πόλεμος στην Υπερδνειστερία (1991-1992). Όλες τους συγκρούσεις στις οποίες η Ρωσία είχε εμπλακεί και έδρασε άμεσα. Φτάνοντας το 2014 με την προσάρτηση της Κριμαίας και την επιθετικότητα στην ανατολική Ουκρανία. Μέχρι σήμερα όπου τα ρωσικά στρατεύματα βρίσκονται το Κίεβο εμπρός σε μια συγκινητικά σθεναρή αντίσταση του ουκρανικού λαού που υπερασπίζεται την πατρίδα του, δείχνοντας – σε όλο τον κόσμο – ότι είναι έθνος και όχι συνομάδωση τοξικομανών νεοναζί.
Παρά το γεγονός ότι έχουν περάσει αρκετές δεκαετίες, η διάλυση της ΕΣΣΔ απέχει ακόμη πολύ από την ολοκλήρωσή της κάτι που πρέπει να γίνει αν θέλουμε να μιλάμε στο μέλλον για «ευρωπαϊκή» Ρωσία. Μέχρι να ολοκληρωθεί αυτή η επίπονη διαδικασία, κανείς δεν γνωρίζει πότε, o Πούτιν θα προσπαθεί να κινηθεί αρχικά σε επίπεδο σφαιρών επιρροής, ώστε να υφαρπάξει όσους πόρους μπορεί για τους ολιγάρχες που τον στηρίζουν (στην προκειμένη περίπτωση καί τα ενεργειακά κοιτάσματα της Ουκρανίας), έχοντας το μυαλό του φουσκωμένο απ’ το όραμα του Πανσλαβισμού. Όραμα που ασπάζεται μεγάλο τμήμα της ρωσικής κοινωνίας και ασφαλώς η διεφθαρμένη Ρωσική Εκκλησία (που υπηρετεί το πολιτικό του πρόγραμμα) – θεμελιώδες στοιχείο της «ρωσικής μοναδικότητας» που χαρακτηρίζεται από τον υποτίθεται ανόθευτο ορθόδοξο χαρακτήρα της. Πρέπει να κατανοήσουμε, επιτέλους – όπως και με την περίπτωση της κοσμοπολίτικης Τουρκίας των μικρασιατικών παραλίων – ότι το φιλελεύθερο κι αντιπολεμικό πρόσωπο που δείχνει μέρος της μοσχοβίτικης μεγαλομεσαίας τάξης, δεν αντικατοπτρίζει τη συνολική εικόνα και κυρίως την ψυχή της χώρας που κάθε άλλο παρά φιλελεύθερη είναι. Παραφράζοντας τη διάσημη φράση του Θουκυδίδη, το δίκαιο και το συμφέρον σπάνια συνυπάρχουν στο ίδιο πράγμα, έτσι, το τίμημα όλων αυτών, στον 21ο αιώνα, είναι ήδη πιο ορατό και καθόλου χριστιανικό: χιλιάδες νεκροί, εκατομμύρια πρόσφυγες και κατεστραμμένες πόλεις, γενιές ολόκληρες ενηλίκων και παιδιών τσακισμένες και σημαδεμένες για πάντα.
Ο Αλεξέι Ναβάλνι έθεσε ξεκάθαρα κάτι που υποτιμήθηκε, κυρίως από την ΕΕ, ότι δηλαδή για να εκδημοκρατιστεί η Ρωσία πρέπει πρώτα να γίνει έθνος-κράτος. Όσο η Ρωσία νιώθει η ιδιόμορφη αυτοκρατορία που είναι σήμερα – στην οποία οι φεουδάρχες μετεξελίχθηκαν σε μαφιόζους-ολιγάρχες – ο αυταρχισμός και η δεσποτεία είναι η μόνη συνεκτική της ύλη. Ωστόσο, η δημιουργία έθνους-κράτους δεν είναι δεδομένο ότι θα φιλελευθεροποιήσει τη Ρωσία, μπορεί να τη σπρώξει και στον αντίθετο δρόμο, δηλαδή σε μικρότερα κράτη που θα διατηρούν τις αυταρχικές τους δομές. Ωστόσο, μια τέτοια διαδικασία θα οδηγούσε στην ολοκλήρωση της σοβιετικής διάλυσης και στο οριστικό τέλος αυτής της δεσποτικής υπερδύναμης. Έτσι ο ρωσικός στρατός θα μπορούσε να σπάσει σε μικρότερα μεγέθη – ανίκανος πλέον να συσπειρωθεί μαζικά υπηρετώντας τις αναθεωρητικές ορέξεις των Ρώσων.
Επομένως σε ό,τι αφορά στην ευρωπαϊκή Δύση, ελπίζουμε να έχει αφυπνιστεί, στη δική της «μοναδικότητα», συνειδητοποιώντας το πραγματικό της μέγεθος και τις δυνατότητές της. Να φροντίσει, με αποφασιστικότητα αλλά χωρίς κλειστοφοβικές υστερίες, τη συνοχή και την άμυνά της. Σήμερα οι ρωσικές ενέργειες προκαλούν τη μεγαλύτερη ανάπτυξη δυνάμεων του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Ευρώπη από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, πράγμα που πρέπει να μας απασχολήσει, διότι δεν είναι προς το συμφέρον της ΕΕ. Για την Ευρώπη πρέπει να είναι σαφές ότι η Ρωσία, του κάθε λογής Πούτιν, καταλαβαίνει αυτού του είδους τη διπλωματία που καταλαβαίνει και σέβεται καί ο κάθε λογής Ερντογάν: αυτή με το σπαθί κοντά στο λαιμό του δεσπότη.
