του Σάββα Μαστραππά
Ο Γεώργιος Κύπριος γεννήθηκε στη Λάπηθο τα 1241· αργότερα, όταν γίνεται κληρικός, παίρνει το όνομα Γρηγόριος. Η Κύπρος ευρισκόταν τότε υπό λατινική κατοχή. Από την αυτοβιογραφία του, την οποία συνέγραψε λίγο πριν τον θάνατό του, καθώς και από την αλληλογραφία του και τις αναφορές σ’ αυτόν από τους Γεώργιο Παχυμέρη και Νικηφόρο Γρηγορά, φτάνουν μέχρι σήμερα αρκετές πληροφορίες για τη ζωή του.
Οι πρόγονοί του ήταν πλούσιοι ,«έως ούπω βαρβάροις έλαχεν ιταλοίς το εκείσε δουλεύειν ελληνικόν». Μετά τη λατινική κατάκτηση, οι γονείς του -ακολουθώντας την κοινή μοίρα των κατοίκων του νησιού- έχασαν την περιουσία τους και βρέθηκαν σε πολύ μέτρια οικονομική κατάσταση.
Ο Γεώργιος έμαθε τα πρώτα γράμματα φοιτώντας στο σχολείο των «γραμματιστών», στη Λάπηθο, και μετά στάλθηκε από τους γονείς του στη Λευκωσία, «πλείονος παιδεύσεως ένεκεν».
Όμως, ο νεαρός μαθητής απογοητεύθηκε πολύ γρήγορα, διότι, αν και οι φήμες έλεγαν ότι στη Λευκωσία υπήρχαν στα παλιά χρόνια αξιόλογοι σοφοί δάσκαλοι, στην εποχή του (μέσα του 13ου αιώνα) δεν υπήρχε κανένας να διδάξει τίποτε παραπάνω από τα πρώτα ταπεινά γράμματα. Οι «ετερόγλωσσοι» κατακτητές της Κύπρου είχαν καταστρέψει τη βυζαντινή εκπαιδευτική παράδοση του νησιού.
Αναγκάζεται τότε να φοιτήσει σε λατινικό σχολείο, «εν η όμως, ένεκα της ατελούς γνώσεως της ξένης γλώσσης, μικράς προόδους έκαμε».
Η φιλομάθειά του τον παρακίνησε να φύγει από την Κύπρο «παρά την αντίπραξιν των γονέων αυτού» και να πάει στην Ελληνική Αυτοκρατορία της Νίκαιας, όπου θα του δινόταν πολύ περισσότερες ευκαιρίες για μόρφωση υψηλού επιπέδου.
Στην Έφεσο, αποπειράθηκε να γνωριστεί με τον λόγιον Νικηφόρο Βλεμμίδη, αλλά ο δύστροπος αυτός άνδρας, ο οποίος ζούσε απομονωμένος, μακριά από την κοινωνία της πόλης, δεν τον εδέχθη. Στην Νίκαια, «υπέστη απροσδοκήτως απογοήτευσίν τινα». Δεν βρήκε όπως ήλπιζε δασκάλους για να κάμει φιλοσοφικές σπουδές, παρά μόνον «ρητορικών και γραμματικών στοιχειωδών μαθημάτων».
Στη συνέχεια, ακολούθησε τους Παλαιολόγους στην Κωνσταντινούπολη, μετά την ανάκτηση της πόλης το 1261. Στην Πόλη, γίνεται αφοσιωμένος μαθητής τού πολύ μορφωμένου πολιτικού και ιστορικού, Γεωργίου Ακροπολίτη, ο οποίος τον εισήγαγε στη μελέτη του Ευκλείδη και του Αριστοτέλη.
Δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς η αγάπη του για τη θεολογία τον οδήγησε να γίνει κληρικός με το όνομα Γρηγόριος. Τον Μάρτιο του 1283, χειροτονείται Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, ως Γρηγόριος Β΄, διαδεχόμενος τον Πατριάρχη Ιωσήφ. Αυτοκράτορας τότε ήταν ο Ανδρόνικος Β΄. Στον πατριαρχικό θρόνο παρέμεινε μέχρι το έτος 1289, όταν παρέδωσε το αξίωμα λόγω σοβαρής ασθένειας και απεσύρθη στη μονή «Αριστίνη» της Κων/πόλεως, όπου και απεβίωσε, μετά από μερικούς μήνες.
«Ο Γρηγόριος μετέσχε μετά ζωηρότητος των διενέξεων, αίτινες προεκλήθησαν διά της αποπείρας συμφιλιώσεως μετά της Ρωμαϊκής Εκκλησίας». Έχοντας πρόσφατο το μαρτύριο των 13 μοναχών της Καντάρας, πολέμησε με όλη του τη δύναμη την κίνηση που παρουσιάστηκε στα χρόνια του Αυτοκράτορα Θεοδώρου Β΄ Λάσκαρη (1254-1258) για ένωση της Ορθόδοξης με τη Λατινική Εκκλησία. Ως αρχηγός των ανθενωτικών και ένας εκ των εισηγητών του ελληνικού δόγματος πολέμησε τον Βέκκον και τους ομοϊδεάτες του.
Ο ιστορικός Κλεάνθης Γεωργιάδης αναφέρει: «Το γεγονός ότι η κίνηση ναυάγησε με τις ενέργειες Κυπρίου οικουμενικού πατριάρχη πιστεύουμε πως ήταν ισχυρή αιτία για τη γνωστή απόφαση Βούλα του Πάπα Αλέξανδρου Δ΄, με την οποία η Κυπριακή Εκκλησία υποτάχθηκε στη Λατινική, που είχε σαν συνέπεια την αποκήρυξη της από τον Οικουμενικό Πατριάρχη.»
Ο Γρηγόριος Β΄ δεν διεκρίθη μόνον ως «αντιρρητικός», αλλά και ως εκκλησιαστικός ρήτορας· ήταν απλός και διδακτικός, καθώς και φανατικός θαυμαστής των αρχαίων ελληνικών γραμμάτων.
Ο Γρηγόριος Β΄ Κύπριος είναι ένας από τους πιο γνωστούς Βυζαντινούς λόγιους του 13ου αιώνα. Άφησε πλούσιο συγγραφικό έργο, «συγγράψας διάφορα συγγράμματα περισπούδαστα», όπως αναφέρει ο επιφανέστερος μαθητής του, Νικηφόρος Χούμνος, στο οποίο κάνει συχνές αναφορές στην ιδιαίτερή του πατρίδα την Κύπρο.
Το 1285, ως πατριάρχης, ο Γρηγόριος Β΄ Κύπριος χαιρετίζει με μια επιστολή του την άνοδο του Ερρίκου Β΄ Λουζινιάν (1285-1324) στον θρόνο του Κυπριακού Βασιλείου και τον συμβουλεύει ν’ ακολουθήσει το παράδειγμα του πατέρα του και να συμπεριφερθεί καλά προς τους «Ρωμαίους» υπηκόους του. Η επικοινωνία μεταξύ Κωνσταντινουπόλεως και Κύπρου κατά την περίοδο αυτή φαίνεται να είναι τακτική και ο κυπριακής καταγωγής πατριάρχης δεν χάνει την ευκαιρία να μεσολαβήσει στον νέο Φράγκο βασιλιά υπέρ των συμπατριωτών του.
Πηγές
- Ιμεροέσσα Λάπηθος 3000 χρόνια, Λευκωσία 2000.
- Β. Νεράντζη – Βαρμάζη, Μεσαιωνική Ιστορία της Κύπρου μέσα από τις Βυζαντινές Πηγές, Εκδόσεις Βάνιας Θεσσαλονίκη 1995.
- Διακόνου Φιλάρετου Ι. Κουρίτου, Η ορθόδοξος εκκλησία εν Κύπρο επί φραγκοκρατίας (Εναίσιμος διατριβής) 1907, Εκδ. Βιβλιοπωλείο Δ.Ν. Καραβία Αθήνα.
- Κλεάνθη Π. Γεωργιάδη, Ιστορία της Κύπρου, Λευκωσία 1978.
g
