“Η Αυτοθυσία” Εμίλ ντε Λανσάκ (1827)
Του Γιώργου Καραμπελιά, απόσπασμα από το σεμινάριο Ιστορίας του με θέμα: Επανάσταση 1821 –Μαυροκορδάτος, Κολοκοτρώνης και Καποδίστριας. Το επόμενο, 7ο σεμινάριο θα πραγματοποιηθεί την Τετάρτη 30 Απριλίου 2025 με θέμα: 1830-1909: Κρητική Επανάσταση και Μακεδονικός Αγώνας.
Ο επίσκοπος Ρωγών Ιωσήφ θα κοινωνήσει τους Μεσολογγίτες στις 10 Απριλίου, Σάββατο του Λαζάρου, και τη νύχτα θα επιχειρήσουν την Έξοδο κατανεμημένοι σε τρία σώματα, του Νότη Μπότσαρη, του Δημήτριου Μακρή και του Κίτσου Τζαβέλα ενώ στο κέντρο τοποθετήθηκε ο Αθανάσιος Ραζή-Κότσικας, επικεφαλής των Μεσολογγιτών μαζί με τα γυναικόπαιδα. Τελικώς, μόνο η εμπροσθοφυλακή (χίλιοι τριακόσιοι μαχητές και μόλις εκατό γυναικόπαιδα) κατόρθωσε να διασχίσει τις τουρκικές τάξεις ενώ όσοι δεν κατόρθωσαν να περάσουν επέστρεψαν στην πόλη όπου 3.000 έπεσαν πολεμώντας ή σφαγιάστηκαν από τους Τουρκοαιγυπτίους –ανάμεσά τους ο μάρτυρας επίσκοπος Ρωγών Ιωσήφ και ο Μάγερ–, ενώ 2.000 ανατινάχτηκαν μαζί με τον Χρήστο Καψάλη στις πυριτιδαποθήκες και άλλοι χίλιοι αιχμαλωτίσθηκαν.
Μετά την πτώση του Μεσολογγίου, το ηθικό των Ελλήνων θα πέσει στο ναδίρ και θα αρχίσουν τα προσκυνοχάρτια και οι μαζικές προσχωρήσεις στους Οθωμανούς: «…ἐπροσκύνησαν ὅλοι οἱ καπεταναῖοι». Εξομολογείται ο Κολοκοτρώνης:
…οὔτε εἰς τὰς ἀρχάς, οὔτε εἰς τὸν καιρὸν τοῦ Δράμαλη, μόνον εἰς τὸ προσκύνημα ἐφοβήθηκα… Ὁ Κιουταχῆς εἶχε πάρει προσκυνοχάρτια, ἐπάσχιζε νὰ πάρει καὶ ὁ Ἰμπραΐμης, … καὶ ὅταν ἢ ὁ μινίστρος τῆς Ἀγγλίας ἢ ἄλλης δυνάμεως ἐμεσίτευαν εἰς τὸν Σουλτάνο νὰ τοὺς ἀποκριθεῖ: «Ποία Ἑλλάδα; Ἡ Ἑλλὰς εἶναι προσκυνημένη, νὰ τὰ προσκυνοχάρτια τους»…
Στο γενικευμένο «προσκύνημα», ο γέρος θα απαντήσει με το «τζεκούρι καὶ φωτιὰ εἰς τοὺς προσκυνημένους»:
«…ὅποιο χωριὸ δὲν γυρίσει πίσω εἶναι τὰ σπίτια του καημένα, θὰ τοὺς ἀφανίσω… καὶ ὅτι ἂν ἐπιστρέψει, τὸ ἔθνος θὰ τοὺς συγχωρήσει… Καὶ ἔτζι ἐγύρισαν ὀπίσω καὶ ἐπαίρνανε ὀπίσω τὰ προσκυνοχάρτια, καὶ τοὺς δίδαμε τοῦ ἔθνους…»
Όμως, η υπεράνθρωπη αντίσταση του Μεσολογγίου δεν συντάραξε μόνο την Ελλάδα αλλά συνέβαλε καταλυτικά στην αναζωπύρωση του φιλελληνισμού. Στο Παρίσι θα πραγματοποιηθεί μαζική διαδήλωση φοιτητών στα Ανάκτορα, στις 18 Απριλίου. Ο Τζοακίνο Ροσίνι θα διευθύνει κονσέρτο υπέρ της Φιλελληνικής Εταιρείας και θα δημιουργήσει την όπερα Η πολιορκία της Κορίνθου όπου προβλέπει την απελευθέρωση της Ελλάδας, ενώ στα Κεφάλια του Σαραγιού, του Βικτόρ Ουγκώ, τρία κομμένα κεφάλια αγωνιστών αφηγούνται τις τελευταίες στιγμές του Μεσολογγίου. Τέλος, η εικαστική αποτύπωση των γεγονότων κυριαρχεί στη ζωγραφική και τη λιθογραφική παραγωγή της εποχής.
Οι τρεις μεγάλες δυνάμεις θα υποχρεωθούν έτσι να επιβάλουν, ακόμα και ενόπλως, μια μορφή αυτονομίας για τη μαχόμενη Ελλάδα. Η Συνθήκη του Λονδίνου της 6ης Ιουνίου 1827 και η ναυμαχία του Ναβαρίνου που ακολούθησε θα αποτελέσουν έναν μεταθανάτιο «θρίαμβο» για τους αγωνιστές του Μεσολογγίου.
Ακολουθούν αποσπάσματα από τους «Ελευθέρους Πολιορκημένους»
του Διονύσιου Σολωμού (Α΄, Β΄ και Γ΄ Σχεδίασμα)
Α΄
Τότες ἐταραχτήκανε τὰ σωθικά μου καὶ ἔλεγα πὼς ἦρθε ὥρα νὰ ξεψυχήσω· κι εὑρέθηκα σὲ σκοτεινὸ τόπο καὶ βροντερό, ποὺ ἐσκιρτοῦσε σὰν κλωνὶ στάρι στὸ μύλο ποὺ ἀλέθει ὀγλήγορα, ὡσὰν τὸ χόχλο στὸ νερὸ ποὺ ἀναβράζει· ἐτότες ἐκατάλαβα πὼς ἐκεῖνο ἤτανε τὸ Μεσολόγγι· ἀλλὰ δὲν ἔβλεπα μήτε τὸ κάστρο, μήτε τὸ στρατόπεδο, μήτε τὴ λίμνη, μήτε τὴ θάλασσα, μήτε τη γῆ ποὺ ἐπάτουνα, μήτε τὸν οὐρανό· ἐκατασκέπαζε ὅλα τὰ πάντα μαυρίλα καὶ πίσσα, γιομάτη λάμψη, βροντὴ καὶ ἀστροπελέκι· καὶ ὕψωσα τὰ χέρια μου καὶ τὰ μάτια μου νὰ κάμω δέηση, καὶ ἰδοὺ μὲς στὴν καπνίλα μία μεγάλη γυναῖκα μὲ φόρεμα μαῦρο σὰν τοῦ λαγοῦ τὸ αἷμα, ὅπου ἡ σπίθα ἔγγιζε κι ἐσβενότουνε· καὶ μὲ φωνὴ ποὺ μοῦ ἐφαίνονταν πὼς νικάει τὴν ταραχὴ τοῦ πολέμου ἄρχισε:
«Τὸ χάραμα ἐπῆρα / τοῦ Ἥλιου το δρόμο,
κρεμῶντας τὴ λύρα / τὴ δίκαιη στὸν ὦμο,—
κι ἀπ’ ὅπου χαράζει / ὼς ὅπου βυθά,
τὰ μάτια μου δὲν εἶδαν τόπον ἐνδοξότερον ἀπὸ τοῦτο τὸ ἁλωνάκι.» *
Β΄
Ἄκρα τοῦ τάφου σιωπὴ στὸν κάμπο βασιλεύει·
λαλεῖ πουλί, παίρνει σπυρί, κι ἡ μάνα τὸ ζηλεύει…
στέκει ὁ Σουλιώτης ὁ καλὸς παράμερα καὶ κλαίει:
«Ἔρμο τουφέκι σκοτεινό, τί σ’ ἔχω γὼ στὸ χέρι;
Ὁπού, σὺ μοῦ ‘γινες βαρὺ κι ὁ Ἀγαρηνὸς τὸ ξέρει.»
Ὁ Ἀπρίλης μὲ τὸν Ἔρωτα χορεύουν καὶ γελοῦνε,
κι όσ’ ἄνθια βγαίνουν καὶ καρποὶ τόσ’ ἅρματα σὲ κλειοῦνε.
Μάγεμα ἡ φύσις κι ὄνειρο στὴν ὀμορφιὰ καὶ χάρη,
ἡ μαύρη πέτρα ὁλόχρυση καὶ τὸ ξερὸ χορτάρι·
μὲ χίλιες βρῦσες χύνεται, μὲ χίλιες γλῶσσες κρένει·
ὅποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορὲς πεθαίνει.
Τρέμ’ ἡ ψυχὴ καὶ ξαστοχὰ γλυκὰ τὸν ἑαυτό της.
Γ΄
Ἐκεῖθε μὲ τοὺς ἀδελφούς, ἐδῶθε μὲ τὸ χάρο.
Μὲς στὰ χαράματα συχνά, καὶ μὲς στὰ μεσημέρια,
καὶ σὰ θολώσουν τὰ νερά, καὶ τ’ ἄστρα σὰ πληθύνουν,
ξάφνου σκιρτοῦν οἱ ἀκρογιαλιές, τὰ πέλαγα κι οἱ βράχοι.
«Ἀραπιὰς ἄτι, Γάλλου νοῦς, βόλι Τουρκιᾶς, τόπ’ Ἄγγλου!
Πέλαγο μέγα πολεμᾷ, βαρεῖ τὸ καλυβάκι·
κι ἁλιά! σὲ λίγο ξέσκεπα τὰ λίγα στήθια μένουν·
ἀθάνατή ‘σαι, ποὺ ποτέ, βροντή, δὲν ἡσυχάζεις;»
Δὲν τοὺς βαραίν’ ὁ πόλεμος, ἀλλ’ ἔγινε πνοή τους,
. . . . . κι ἐμπόδισμα δὲν εἶναι
στὲς κορασιὲς νὰ τραγουδοῦν καὶ στὰ παιδιὰ νὰ παίζουν.
…..
ὁ στῦλος φανερώνεται, μὲ κάτου μαζωμένα
τὰ παλικάρια τὰ καλά, μ’ ἀπάνου τὴ σημαία,
ποὺ μουρμουρίζει καὶ μιλεῖ καί το Σταυρὸν ἁπλώνει
παντόγυρα στὸν ὄμορφον ἀέρα τῆς ἀντρείας, [ ]
«Ὄμορφη, πλούσια, κι ἄπαρτη, καὶ σεβαστή, κι ἁγία!» [ ]
Εἴν’ ἕτοιμα στὴν ἄσπονδη πλημμύρα τῶν ἁρμάτων
δρόμο νὰ σχίσουν τὰ σπαθιά, κι ἐλεύθεροι νὰ μείνουν,
ἐκεῖθε μὲ τοὺς ἀδελφούς, ἐδῶθε μέ το χάρο.
