του Σάββα Μαστραππά
Με δύο εξαιρετικά αφιερώματα στον Φώτη Κόντογλου, (1895 -1965), στα τελευταία τεύχη του περιοδικού Άρδην (τεύχος 128 και 129) δίδεται μια αδρή εικόνα του συνόλου τής καλλιτεχνικής δημιουργίας (εικαστικής και λογοτεχνικής) του ανήσυχου αυτού οικουμενικού Έλληνα.
Για τους κατοίκους της πόλης όσο και για τους επισκέπτες των Αθηνών που θα ήθελαν να θαυμάσουν καλλιτεχνικά, ή ακόμα ταυτόχρονα με την αισθητική τέρψιν να προσκυνήσουν της ιερές αγιογραφίες που ο κυρ Φώτης φιλοτέχνησε (αυτό το τελευταίο θα χαροποίησε ιδιαίτερα την ευλαβική του ψυχή), αγιογραφίες που ανάγονται στην ύστερη, την μεστή καλλιτεχνική του περίοδο, αυτό είναι προσιτό.
Σε ακτίνα περίπου ενάμιση χιλιομέτρου υπάρχουν τρεις ναοί όπου το θαυματουργό χέρι του Κόντογλου άφησε το δοξαστικό του αποτύπωμα.
Στην οδό Λευκωσίας αρ. 40 στην πλατεία Αμερικής βρίσκεται ο I.Ν. του Αγίου Ανδρέα. Ιστορικό μνημείο του 16ου αιώνα, τόπος μαρτυρίου της Αγίας Φιλοθέης (3 Οκτωβρίου 1588). Ο Ναός αναστηλώθηκε το 1942 από τον Αναστάσιο Ορλάνδο, παρά τα προσκόμματα που προέβαλαν τότε οι γερμανικές κατοχικές αρχές.
Το 1952 ο Ναός αγιογραφήθηκε από τον Φώτη Κόντογλου μέσα σε εννέα μήνες. Όπως έλεγε ο ίδιος, σκοπός του ήταν να δημιουργήσει αγιογραφίες «μετά πόθου και περισσής επιμέλειας, ώστε ο Ναός να καταστεί πρότυπον συγχρόνου βυζαντινής αγιογραφήσεως».
Η “Πεντηκοστή”, τοιχογραφία του Φώτη Κόντογλου στο Ι.Ν. Αγ. Γεωργίου Κυψέλης (1958)
Στον Άγιο Γεώργιο Κυψέλης (θεμελιώθηκε το 1917 και ολοκληρώθηκε το 1931). Ναός μεγαλοπρεπής σταυροειδής εγγεγραμμένος με μεγάλο τρούλλο, έχοντας εμπρός του την γνωστή ωραία πλατεία. Την ιστόρηση του ναού ξεκίνησε ο Δ. Πελεκάσης, για να την συνεχίσει την δεκαετία του 1950 ο Φώτης Κόντογλου. Η γραπτή επιγραφή μας πληροφορεί ότι «ανιστορήθη η φιάλη ήτοι τρούλλος του ιερού ναού τούτου… εν τω κάλλει εν ω οράται διά χειρός και μετά ζήλου Φωτίου Κόντογλου και των μαθητών αυτού Ι.Τερζή, Σπ. Παπανικολάου, Π. Οδάμπαση, Δ. Σεντουκά και Γ. Δασκαλάκου εν έτει σωτηρίω 1954».
Η αυστηρή ζωγραφική του Κόντογλου προσαρμόζεται στο κλίμα της ζωγραφικής που προϋπάρχει ήδη στο ναό, χρησιμοποιεί χρυσό κάμπο στις παραστάσεις (στοιχείο άγνωστο στην παράδοση καθώς το χρυσό χρησιμοποιείται μόνο στα ψηφιδωτά).
Το 1961 ο Φ. Κόντογλου επανέρχεται και ζωγραφίζει με βοηθό τον Π. Βαμπούλη, στο στηθαίο του γυναικωνίτη την Παναγία Γρηγορούσα, την Αγία Άννα και τον Αναπεσόντα.
Την ιστόρηση το Ι.Ν. του Άγιου Χαραλάμπους στο Πεδίον του Άρεως (θεμελιώθηκε το 1928) ανέλαβε στα 1954 ο Φ. Κόντογλου και οι «τούτου συνεργάται και αγιογράφοι Σ. Παπανικολάου και Ν. Ιωάννου», και έτσι ο Ναός «εξωράισται στίλβων κάλλει και χάρισι ενδοθεν». Το ύφος που επιλέγει εδώ ο Κόντογλου είναι των χρόνων της Τουρκοκρατίας με το ασκητικό σχέδιο και τους χαμηλούς τόνους των σεμνών – νηστευτικών, όπως έλεγε ο ίδιος- χρωμάτων.
Βιβλιογραφία:
Ιστοσελίδα Αγ. Ανδρέα Πλ. Αμερικής
Επτά μέρες Εφημερίδα Η Καθημερινή 23/2/2003
