Του Κωνσταντίνου Μπλάθρα από τη Ρήξη φ. 109
Η Σαντρά είναι μια νέα εργαζόμενη γυναίκα, παντρεμένη, με δύο παιδιά. Κοιμάται, παρ’ ότι είναι μέρα, και το κινητό της τηλέφωνο χτυπά. Εκείνος που καλεί επιμένει και η Σαντρά σηκώνεται. Μιλά για λίγο στο τηλέφωνο, το κλείνει και δεν το ξανασηκώνει. Κλείνεται στο μπάνιο.
Έρχεται ο Μανού, ο άντρας της, και αφού επιμένει, την καταφέρνει να μιλήσει με τη συνάδελφο και φίλη της Ζυλιέτ. Έτσι ξεκινά η καινούργια ταινία των αδελφών Νταρντέν κι έπειτα, για μιάμιση ώρα, παρακολουθούμε τη Σαντρά να προσπαθεί να ξεπεράσει τον εαυτό της.Τι τρέχει; Μα η Σαντρά Μπία επέστρεψε στη δουλειά της μετά από αναρρωτική, λόγω κατάθλιψης, και τέθηκε υπό απόλυση. Ο εργοδηγός της, για να πείσει τους άλλους εργαζόμενους στο τμήμα να ψηφίσουν την απόλυσή της –η εργατική συμμετοχή, παρ’ όλα αυτά, στο Βέλγιο ακόμα ζει–, τη συνδέει με το μπόνους που θα πάρουν. Το ύπουλο δίλημμα είναι αμείλικτο: ή η Σαντρά στη δουλειά ή το μπόνους! Κι οι εργαζόμενοι ψηφίζουν μπόνους. Επειδή όμως ο εργοδότης δέχεται, με πιέσεις συνδικαλιστών-φίλων της Σαντρά, ότι το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας ήταν προϊόν εκβιασμών, η ψηφοφορία πρόκειται να επαναληφθεί τη Δευτέρα. Είναι Παρασκευή. Το μόνο που θα κρατήσει τη Σαντρά στη δουλειά της είναι να πείσει προσωπικά, έναν έναν τους συνδέλφους της, να ψηφίσουν να παραμείνει κι ας χάσουν το μπόνους. Γιατί το δίλημμα παραμένει.
Αυτές οι δύο μέρες και η μια νύχτα που μεσολαβεί είναι ο φιλμικός χρόνος της ταινίας. Οι αδελφοί Ζαν-Πιερ και Λικ Νταρντέν, σύμφωνα με το δικό τους στυλ, που το έχουμε δει και στις προηγούμενες ταινίες τους, ακολουθούν την ηρωίδα και τις μεταπτώσεις της μέχρι το πρωί της Δευτέρας, οπότε γίνεται η νέα ψηφοφορία. Το δίλημμα είναι σκληρό και ξεγυμνώνει. Η ίδια η Σαντρά βρίσκεται, λόγω της νωπής κατάθλιψής της, υπό κατάρρευση. Ο άντρας της, ο Μανού, τη στηρίζει για να βγει πέρα, αλλά ο αγώνας είναι άνισος. Πώς να πεις σε κάποιον να δεχτεί να χάσει χίλια ευρώ για να κρατήσεις εσύ τη δουλειά σου; Ο καθένας αντιδρά διαφορετικά. Αντίθετα από ότι θα περίμενε κανείς, η Σαντρά βρίσκει στήριξη όχι απ’ τους δυνατότερους, αλλά τους ασθενέστερους, που διακινδυνεύουν περισσότερα από ένα μπόνους. Πραγματικό μάθημα ζωής. Το δε ευφυέστατο εύρημα των Νταρντέν είναι ότι το δίλημμα τελικά επιστρέφει στην ίδια και θα πρέπει να το απαντήσει και η Σαντρά τη Δευτέρα.
Όχι δεν είναι απαισιόδοξη η ταινία, όπως είπαν κάποιοι. Είναι αληθινή. Κι όταν οι άνθρωποι αντιδρούν ως αληθινοί άνθρωποι, μέσα σε ένα άγριο και ανθρωποφαγικό περιβάλλον, τότε η ομορφιά τους χαρίζει και σε μας ένα χαμόγελο στο τέλος. Λύση, βέβαια, μάλλον δεν υπάρχει, έτσι όπως έχουν τα πράγματα, αλλά η λύση δεν είναι το θέμα της ταινίας. Η ανθρωπιά και η αλληλεγγύη είναι.
Πρωταγωνίστρια της ταινίας είναι μια μεγάλη Γαλλίδα σταρ, η Μαριόν Κοτιγιάρ, η βραβευμένη με Όσκαρ για το ρόλο της Έντιθ Πιάφ (Ζωή σαν τριαντάφυλλο – 2007). Κατάφερε να δέσει ταιριαστά στον κόσμο των Νταρντέν, αφήνοντας για λίγο τη λάμψη της και μπαίνοντας στο ρόλο μιας μικροαστής, μιας εργαζόμενης γυναίκας στο όριο της παθητικής συντριβής. Κι είναι πράγματι αξιοθαύμαστο το πώς οι αδελφοί Νταρντέν κατάφεραν να την βάλουν στο κλίμα τους. Δεν είναι, φυσικά, αυτοί χθεσινοί. Δυο φορές βραβευμένοι με τον Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες (για τη Ροζέτα – 1999 και το Παιδί ¬¬– 2005) κινούνται με άνεση στον κόσμο του ρεαλισμού που διάλεξαν. Με στυλ ντοκυμανταιρίστικο, ακολουθούν κι εδώ την ηρωίδα τους, που δεν είναι οργισμένη, όπως οι προηγούμενοι ήρωές τους, αλλά εύθραυστη. Η Κοτιγιάρ κατάφερε να βρει την ισορροπία της σε ένα ρόλο που θα μπορούσε να την τσακίσει λόγω της δραματουργικής επανάληψης. Σ’ όλη τη διάρκεια της ταινίας η Σαντρά επισκέπτεται τον έναν μετά τον άλλον τους συναδέλφους της, ζητώντας τους να ψηφίσουν υπέρ της. Κι όμως κάθε φορά καινούργια στοιχεία στην αντιμετώπισή της και η ανέλιξη και ερμηνεία του ρόλου από την πρωταγωνίστρια κρατούν την υπόθεση ζωντανή μέχρι το τέλος. Και, πιστέψτε με, αυτή η απλότητα κρύβει πολύ δουλειά πίσω της.
Μαζί με την Κοτιγιάρ ο Βέλγος Φαμπρίτσιο Ροντζιόνε, στο ρόλο του Μανού, ο οποίος συνεργάζεται με τους Νταρντέν από τη Ροζέτα ακόμα. Η παρουσία του στην ταινία είναι μάλλον διακριτική, όπως διακριτική είναι και η παρουσία του Μανού δίπλα στη Σαντρά. Μοιάζει μάλιστα να συνεισέφερε στην ένταξη και της Κοτιγιάρ στο μετιέ των Νταρντέν. Η ιστορία της ταινίας μοιάζει με χιλιάδες ιστορίες εργαζομένων που έχουν χάσει τη δουλειά τους όλα αυτά τα χρόνια της κρίσης και οι αδελφοί Νταρντέν τη ζεσταίνουν με δόσεις μελοδραματισμού κι έπειτα την ψύχουν στο νεορεαλιστικής κοπής ύφος τους. Ποιος είπε ότι οι κοινωνικές ταινίες δεν έχουν πέραση πια; Μαζί με τη Σαντρά περιερχόμαστε ένα μεγάλο μέρος του αστικού ιστού της πόλης (αλήθεια ποια;) από τις πιο λαϊκές της γειτονιές στις μεσοαστικές, αναζητώντας τον μίτο που θα μπορούσε ίσως πάλι να ξαναενώσει αυτούς τους ανθρώπους και που λέγεται (συν)εργατική αλληλεγγύη. Το σενάριο καταφέρνει να ισσορροπήσει, λοιπόν, ανάμεσα στο μελοδραματισμό, στο ρεαλισμό και στην πολιτική. Γιατί το θέμα της ταινίας είναι πρωτίστως πολιτικό. Κι αν με ρωτήσετε, γιατί να πάει κανείς στο σινεμά για να δει οικεία κακά, θα σας πως ότι η ταινία, εν τέλει, σου αφήνει ένα αίσθημα υπερηφάνειας. Μπορεί το σύστημα να μην καταρρέει, αλλά έχει σημασία ότι κάποιοι άνθρωποι καταφέρνουν να σταθούν. Μπορεί επίσης να μην έχουμε εδώ μια από τις καλλίτερες στιγμές των αδελφών Νταρντέν, έχουμε πάντως μια εξαιρετική ταινία.
Κι αν με ρωτήσετε για το δικό μας, το ελληνικό σινεμά, θα σας πω ότι αυτές τις μέρες θα γίνει ένα πολύ ενδιαφέρον αφιέρωμα σ’ έναν Έλληνα σκηνοθέτη που άνοιξε το δικό του δρόμο στον 21ο αιώνα. Το 8ο Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου της Αθήνας διοργανώνει το πρώτο πλήρες αφιέρωμα στον Γιάννη Οικονομίδη, στην Ταινιοθήκη. Θα προβληθεί το σύνολο του έργου του και οι μικρού μήκους ταινίες του.
Ειδικότερα θα προβληθούν: Το Σπιρτόκουτο (2003) –Πέμπτη 13/11 στις 20.00, Μαχαιροβγάλτης (2010) –Κυριακή 16.11 στις 22.00, Το μικρό ψάρι (2014) –Παρασκευή 14.11 στις 22.00 και Η ψυχή στο στόμα (2006) –Τρίτη 25.11 στις 22.00, παρουσία του σκηνοθέτη μαζί με τους ηθοποιούς: Ερρίκο Λίτση, Κώστα Ξυκομηνό, Βαγγέλη Μουρίκη, Μαρία Καλλιμάνη και Στάθη Σταμουλακάτο.
