Η επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα

της Μ. Βεϊνόγλου

Το Νο­έμ­βριο του 1997 οι μα­θη­τές μιας τά­ξης του Γυ­μνα­σί­ου α­πό το Κολ­λέ­γιο Α­θη­νών, έ­γρα­ψαν α­πό μί­α ε­πι­στο­λή προς τον Πρω­θυ­πουρ­γό της Αγ­γλί­ας κ. Μπλαιρ α­να­πτύσ­σο­ντας, κά­θε παι­δί με τη δι­κή του ε­πι­χει­ρη­μα­το­λο­γί­α, τους λό­γους για τους ο­ποί­ους πρέ­πει να ε­πι­στρα­φούν τα μάρ­μα­ρα του Παρ­θε­νώ­να στην Ελ­λά­δα. Οι σχε­τι­κές α­πα­ντή­σεις σ’ αυ­τές τις ε­πι­στο­λές ήρ­θαν σε λί­γο α­πό το Υ­πουρ­γεί­ο Πο­λι­τι­σμού-Ε­πι­κοι­νω­νιών και Α­θλη­τι­σμού της Με­γά­λης Βρε­ταν­νί­ας και μας κά­νουν να σκε­φτού­με ότι η ε­πι­χει­ρη­μα­το­λο­γί­α των Άγ­γλων σχε­τι­κά με την κα­το­χή των γλυ­πτών αυ­τών, γνω­στών και ως “Ελ­γι­νεί­ων μαρ­μά­ρων” συ­νε­χί­ζει, κα­τά πα­ρά­δο­ση θα λέ­γα­με, να α­να­πτύσ­σε­ται σε τρεις λο­γι­κούς ά­ξο­νες που έ­χουν να κά­νουν:
α) Με νο­μι­κά ε­πι­χει­ρή­μα­τα. (Νο­μι­μό­τη­τα της α­γο­ράς και κα­το­χής τους α­πό το Βρετ. Μου­σεί­ο).
β) Με ε­πι­χει­ρή­μα­τα Διε­θνούς Πρα­κτι­κής. ( Το να κα­τέ­χουν κει­μή­λια ξέ­νων χω­ρών α­πο­τε­λεί κά­τι το σύ­νη­θες για ό­λες τις Συλ­λο­γές) και
γ) με Τε­χνι­κής φύ­σε­ως ε­πι­χει­ρή­μα­τα. (Η συ­ντή­ρη­ση των μαρ­μά­ρων και  η ευ­ρεί­α δυ­να­τό­τη­τα προ­βο­λής τους).
Φυ­σι­κά υ­πο­θέ­του­με, ό­τι το Ελ­λη­νι­κό Υ­πουρ­γεί­ο Πο­λι­τι­σμού και Ε­πι­στη­μών θα γνω­ρί­ζει τα ε­πι­χει­ρή­μα­τα των Βρε­ταν­νών α­να­λυ­τι­κά και θα τα έ­χει με­λε­τή­σει και ε­κτι­μή­σει α­να­λό­γως. Ε­μείς α­πό πλευ­ράς μας, α­νε­ξάρ­τη­τα αν η α­εί­μνη­στη Υ­πουρ­γός Πο­λι­τι­σμού Με­λί­να Μερ­κού­ρη θε­ω­ρεί­ται πρω­τερ­γά­της της ι­δέ­ας της ε­πι­στρο­φής, θέ­λου­με να α­πο­κα­λύ­ψου­με την, ή­δη α­πό το 1932, ου­σιώ­δη συμ­βο­λή του Στέλλιου Σε­φε­ριά­δη, κα­θη­γη­τή του Διε­θνούς Δι­καί­ου του  Πα­νε­πι­στη­μί­ου Α­θη­νών. Άν­θρω­πος με ε­ξαι­ρε­τι­κά υ­ψη­λή παι­δεί­α, καλ­λιέρ­γεια και ευαι­σθη­σί­ες, γεν­νη­μέ­νος στη Σμύρ­νη και ζυ­μω­μέ­νος με τα νάμ­μα­τα της Ρω­μιο­σύ­νης, ι­διαί­τε­ρα α­σχο­λή­θη­κε με την ε­πι­στρο­φή των μαρ­μά­ρων, αν και η συμ­βο­λή του αυ­τή συ­στη­μα­τι­κά και σχε­δόν α­πό τους πά­ντες λη­σμο­νεί­ται.

Ο Στέ­λλιος Σε­φε­ριά­δης ή­δη α­πό το 1932 ε­ρεύ­νη­σε ε­πι­στη­μο­νι­κά και έ­θε­σε ε­νώ­πιον του Ιν­στι­τού­του Διε­θνούς Δι­καί­ου στο Πα­ρί­σι με έ­να ο­λο­κλη­ρω­μέ­νο πό­νη­μά του το θέ­μα της ε­πι­στρο­φής των “Ελ­γι­νεί­ων” μαρ­μά­ρων, τό­σο α­πό ου­σια­στι­κής, αλ­λά ι­διαί­τε­ρα α­πό νο­μι­κής α­πό­ψε­ως. Η συμ­βο­λή του στη με­λέ­τη της υ­πό­θε­σης αυ­τής εί­ναι ι­διαί­τε­ρα προ­σε­κτι­κή και υ­πο­δειγ­μα­τι­κή και ο­πωσ­δή­πο­τε θέ­τει τον α­κρο­γω­νιαί­ο λί­θο για τη στή­ρι­ξη των διεκ­δι­κή­σε­ων της Ελ­λη­νι­κής πλευ­ράς. Τους ει­δι­κούς α­πό τους α­να­γνώ­στες σε νο­μι­κά θέ­μα­τα πα­ρα­πέ­μπου­με κατ’ ευ­θεί­αν στην Re­vue de Droit In­ter­na­tional, No 3, 1932 ό­που θα βρουν την εν­δια­φέ­ρου­σα με­λέ­τη του Σ. Σε­φε­ριά­δη με θέ­μα της: La question du rapatriement des “MARBRES D’ ELGIN” considerιe plus specialement au point de vue du         D r o i t   d e s   G e n s! Α­πό τις ε­πι­ση­μάν­σεις του κα­θη­γη­τή Σε­φε­ριά­δη αλ­λά και α­πό εκ­δό­σεις του Βρετανικού Μου­σεί­ου ό­που πα­ρου­σιά­ζε­ται το ι­στο­ρι­κό και η “λο­γι­κή” της α­πό­κτη­σής τους, έ­χου­με ε­ντο­πί­σει σαν πιο εν­δια­φέ­ρο­ντα τα κά­τω­θι:

Στην αρ­χή του 19ου αιώ­να η Ο­θω­μα­νι­κή αυ­το­κρα­το­ρί­α αν και σε πα­ρακ­μή, κα­τεί­χε το με­γα­λύ­τε­ρο μέ­ρος του κό­σμου της κλασ­σι­κής αρ­χαιό­τη­τας, συ­μπε­ρι­λαμ­βα­νο­μέ­νης και της Ελ­λά­δος. Η Αί­γυ­πτος α­νή­κε ε­πί­σης στις κτή­σεις της και ο πό­λε­μος των Γάλ­λων ή­ταν πό­λε­μος κα­τά του Σουλ­τά­νου. Α­πό την α­πο­τυ­χί­α της εκ­στρα­τεί­ας ε­πω­φε­λή­θη­καν οι Άγ­γλοι κι έ­τσι ο Λόρ­δος Έλ­γιν που υ­πη­ρε­τού­σε στην Πρε­σβεί­α της Κων­στα­ντι­νού­πο­λης, μό­λις έ­να μή­να με­τά την ά­νευ ό­ρων πα­ρά­δο­ση των Γαλ­λι­κών στρατιωτικών δυ­νά­με­ων, κα­τά­φε­ρε να α­πο­σπά­σει α­πό την Πύ­λη το φιρ­μά­νι που του έ­δι­νε την ά­δεια να α­φαι­ρέ­σει τα γλυ­πτά α­πό την Α­κρό­πο­λη Α­θη­νών. Η α­πό­κτη­ση των μαρ­μά­ρων το 1816 α­πό το Βρε­τα­νι­κό Μου­σεί­ο,  α­πό μεν τους Άγ­γλους, θε­ω­ρή­θη­κε ό­τι ή­ταν π ρ ο ϊ ό ν  πο­λι­τι­κών γε­γο­νό­των, αλ­λά α­πό τους Τούρ­κους ε­ντέ­λει θε­ω­ρή­θη­κε ως στυ­γνή υ­φαρ­πα­γή. Α­κρι­βώς η ι­στο­ρί­α με το ε­πί­μα­χο φιρ­μά­νι εί­χε ως α­πο­τέ­λε­σμα να ψυ­χραν­θούν α­πό τό­τε οι Αγ­γλο­τουρ­κι­κές σχέ­σεις και μό­νο με­τά το 1840-1850, χά­ρη στην ε­πι­τή­δεια πο­λι­τι­κή που ε­φήρ­μο­σε ο Σ. Κά­νιν­γκ, ε­πι­κε­φα­λής πια της πρε­σβεί­ας Κων­στα­ντινού­πο­λης, α­νέ­κτη­σε η Βρε­τανική Δι­πλω­μα­τί­α την προ­νο­μια­κή της θέ­ση έ­να­ντι των πρε­σβειών των λοι­πών χω­ρών, να α­φαι­ρεί αρ­χαιό­τη­τες α­πό τη Μι­κρά Α­σί­α και άλ­λες πε­ριο­χές που κα­τεί­χαν Ο­θω­μα­νοί!

Ας δού­με τώ­ρα τι έ­χει συμ­βεί α­πό πλευ­ράς Διε­θνούς Πρα­κτι­κής: Το 1815 ο πό­λε­μος με­τα­ξύ Άγ­γλων-Γάλ­λων τέ­λειω­σε με την ήτ­τα των Γάλ­λων στο Βα­τερ­λώ. Οι σύμ­μα­χοι δεν έ­χα­σαν κα­θό­λου χρό­νο κι α­μέ­σως διέ­λυ­σαν το πε­ρί­φη­μο Musιe de Napolιone. Στο Μου­σεί­ο αυ­τό οι Γάλ­λοι εί­χαν συ­γκε­ντρώ­σει, κα­τά τη Να­πο­λε­ό­ντειο κα­το­χή, αρ­χαιό­τη­τες που α­φή­ρε­σαν α­πό την Ι­τα­λί­α. Ο Γ.Ρ. Χά­μιλ­τον, ο ί­διος που ως γραμ­μα­τεύς του λόρ­δου Έλ­γιν έ­παι­ξε πρω­τεύ­ο­ντα ρό­λο στην α­πό­κτη­ση των μαρ­μά­ρων του Παρ­θε­νώ­να, έ­δει­ξε τό­τε μια ε­ντυ­πω­σια­κή δρα­στη­ριό­τη­τα, βο­η­θώ­ντας τους α­πε­σταλ­μέ­νους του Πά­πα που ζη­τού­σαν την ε­πι­στρο­φή στα Ι­τα­λι­κά Μου­σεί­α των έρ­γων που εί­χαν κλα­πεί. Ο Ντε­νόν, διευ­θυ­ντής του Λού­βρου, θε­ώ­ρη­σε τον Χά­μιλ­τον ως τον με­γα­λύ­τε­ρο ε­χθρό του και δια­μαρ­τυ­ρή­θη­κε για τον “υ­περ­βά­λο­ντα” εν­θου­σια­σμό του στο έρ­γο της ε­πι­στρο­φής. Και ι­δού το πιο εν­δια­φέ­ρον: Τα Ι­τα­λι­κά μάρ­μα­ρα, χά­ρη στο ζή­λο των Άγ­γλων, ε­πέ­στρε­ψαν ε­ντέ­λει στη Ρώ­μη τον Ια­νουά­ριο του 1816, δη­λα­δή α­κρι­βώς τον ί­διο χρό­νο που α­πο­φα­σί­στη­κε η πα­ρά­δο­ση των μαρ­μά­ρων του Παρ­θε­νώ­να στο Βρε­τα­νικό Μου­σεί­ο! Η ήτ­τα της Γαλ­λί­ας συ­σχε­τί­στη­κε τό­τε με το α­ντί­στοι­χο κέρ­δος της Αγ­γλί­ας, σαν το δι­καί­ω­μα που πή­γα­ζε α­πό την α­να­το­λή μιας… PAX BRITANNICA τέ­τοιας που χαι­ρε­τί­στη­κε σαν ο νέ­ος αιώ­νας της πο­λι­τι­σμι­κής ευ­η­με­ρί­ας.
Κα­τά­πλη­κτους μας α­φή­νουν οι δη­λώ­σεις των Άγ­γλων ε­κεί­νης της ε­πο­χής, ό­τι το Βα­τερ­λώ ή­ταν γι’ αυ­τούς ε­φά­μιλ­λο της μά­χης του Μα­ρα­θώ­να και κα­τά συ­νέ­πεια τα “Ελ­γί­νεια μάρ­μα­ρα” α­πο­τέ­λε­σαν το… τρό­παιό τους α­πό τη μά­χη αυ­τή! Α υ τ ή  ή­ταν η ά­πο­ψη που ε­πι­κρα­τού­σε και μαρ­τυ­ρί­α της α­πο­τε­λούν τό­σο το σχε­τι­κό Α­να­μνη­στι­κό Με­τάλλιο της νί­κης όπως και εκ­μα­γεί­α α­πό κε­ρί για έ­να Με­τά­λλιο που γιορ­τά­ζει την α­πό­κτη­ση α­πό το Μου­σεί­ο των μαρ­μά­ρων “του Έλ­γιν”.

Ο­πως σχε­τι­κό βι­βλί­ο του Μου­σεί­ου μας πλη­ρο­φο­ρεί, με­τά την το­πο­θέ­τη­ση των μαρ­μά­ρων στο Μου­σεί­ο α­κο­λού­θη­σε σφο­δρή δια­μά­χη α­νά­με­σα στους Άγ­γλους ε­στέτ της ε­πο­χής, για το αν θα έ­πρε­πε να τα ε­ντά­ξουν στη να­του­ρα­λι­στι­κή σχο­λή ή στη σχο­λή της beau ideal. (ι­δε­α­λι­σμού). Αυ­τοί οι ε­στέτ, λοι­πόν, που ως τό­τε εί­χαν ε­ξι­δα­νι­κεύ­σει και θε­ω­ρού­σαν τον Α­πόλ­λω­να του Μπελ­βε­ντέ­ρε σαν το τε­λειό­τε­ρο γλυ­πτό που ε­ξι­δα­νί­κευε τη φόρ­μα, έ­βρι­σκαν σε τού­τα τα μάρ­μα­ρα μια να­του­ρα­λι­στι­κή φόρ­μα κι αυ­τό… τους σο­κά­ρι­ζε! Η α­λή­θεια ή­ταν πως τα μάρ­μα­ρα που κου­βά­λη­σε μέ­σα σε 250 κι­βώ­τια ο Έλ­γιν, (α­φού πριό­νι­σε με το χει­ρό­τε­ρο τρό­πο και πλή­γω­σε τη στα­τι­κή του μνη­μεί­ου που κιν­δύ­νε­ψε να σω­ρια­στεί, α­δια­φο­ρώ­ντας για τα μουρ­μου­ρη­τά των ντό­πιων ερ­γα­τών),  κ ρ α ύ γ α ζ α ν  ό­τι έ­παιρ­ναν τη μορ­φή τους απ’ ευ­θεί­ας α­πό τη φύ­ση. Αυ­τό ό­μως πρό­σβα­λε τη Βρε­ταν­ι­κή α­κα­δη­μα­ϊ­κή πα­ρά­δο­ση, η ο­ποί­α δια­χέ­ε­το α­πό τη Σχο­λή του Ι­δε­α­λι­σμού κι έ­δι­νε το προ­βά­δι­σμα στην ι­δε­ώ­δη φόρ­μα το­πο­θε­τώ­ντας την υ­πε­ρά­νω της φυ­σι­κής.

Όλες αυ­τές οι εν­στά­σεις υ­πο­χρέ­ω­σαν το Βρε­ταν­ι­κό Κοι­νο­βού­λιο να συ­στή­σει ει­δι­κή Ε­πι­τρο­πή προ­κει­μέ­νου αυ­τή να α­ξιο­λο­γή­σει τα μάρ­μα­ρα που θα α­πο­τε­λού­σαν α­πό­κτη­μα του Βρε­ταν­ι­κού έ­θνους. Η ε­ρώ­τη­ση που α­πη­ύ­θυ­νε η Ε­πι­τρο­πή του Κοι­νο­βου­λί­ου στους ει­δι­κούς ή­ταν, αν τα μάρ­μα­ρα αυ­τά εί­χαν και κά­ποια α­ξί­α για τα ι­δε­ώ­δη του έ­θνους τους, ε­άν δη­λα­δή το Βρε­ταν­νι­κό έ­θνος θα κέρ­δι­ζε κά­τι α­πό τη δι­δα­χή των καλ­λι­τε­χνι­κών προ­ϊ­ό­ντων της ε­πο­χής του Πε­ρι­κλή…

Νό­στι­μα και ποι­κί­λα α­πά­ντη­σαν οι ει­δι­κοί πά­νω σ’ αυ­τό, αλ­λά μό­νον ο Τό­μας Λώ­ρεν­ς υ­πο­στή­ρι­ζε πως θα έ­πρε­πε να τα θε­ω­ρούν α­νώ­τε­ρα του “Α­πόλ­λω­να” του Μπελ­βε­ντέ­ρε και του “Λα­ο­κό­ο­ντα”, α­φού τα τε­λευ­ταί­α αυ­τά ή­σαν… α­ντί­γρα­φα της Ελ­λη­νι­στι­κής ε­πο­χής. Το Βρε­ταν­ι­κό Κοι­νο­βού­λιο δεν α­πέ­κτη­σε πο­τέ εν­νιαί­α ά­πο­ψη. Μέ­σα  στους κόλ­πους του υ­πήρ­χε μια με­ρί­δα Βρε­τανών Βου­λευ­τών που α­ντι­δρού­σαν για την α­γο­ρά και κα­τη­γο­ρού­σαν α­προ­κά­λυ­πτα τον Έλ­γιν. Ει­δι­κά μά­λι­στα ο βου­λευ­τής Hammersley χα­ρα­κτή­ρι­σε την πρά­ξη της α­γο­ράς ως “ε­παί­σχυ­ντη συ­ναλ­λα­γή” και έ­ρι­χνε ευ­θύ­νες στον Έλ­γιν που δεν εί­χε σε­βα­στεί την υ­ψη­λή α­πο­στο­λή που του ε­μπι­στεύ­τη­κε η Βρε­ταν­ι­κή Κυ­βέρ­νη­ση. Τε­λι­κά τριά­ντα βου­λευ­τές ψή­φι­σαν ε­νά­ντια στην α­γο­ρά. Οι υ­πό­λοι­ποι (μα­ζί τους συ­ντά­χτη­κε και ο Χάμ­μερ­σλυ) πο­λύ δι­στα­κτι­κοί προ των δι­ϊ­στα­μέ­νων φι­λο­τέ­χνων αλ­λά και προ της πρό­σφα­της διά­λυ­σης του Να­πο­λε­ο­ντεί­ου Μου­σεί­ου, συ­γκα­τέ­νευ­σαν να α­γο­ρά­σει η Βρε­τανι­κή Κυ­βέρ­νη­ση τα μάρ­μα­ρα α­πό τον Έλ­γιν “ π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ   α υ τ ά  ν α  ε π ι σ τ ρ α φ ο ύ ν   σ τ η ν   π ό λ η   τ ω ν   Α θ η ν ώ ν   τ ο ν   κ α τ ά λ λ η λ ο   κ α ι ρ ό   χ ω ρ ί ς   π α ρ α π έ ρ α   δ ι α τ υ π ώ σ ε ι ς “!!!

Ο κα­θη­γη­τής Σε­φε­ριά­δης α­ντι­τάσ­σει α­πέ­να­ντι στα σα­θρά και α­φε­λή ε­πι­χει­ρή­μα­τα η­θι­κής και καλ­λι­τε­χνι­κής φύ­σε­ως των Βρε­τανών τα α­ντί­στοι­χα ελ­λη­νι­κά με τη σο­βα­ρό­τη­τα που πραγ­μα­τι­κά α­πό τη φύ­ση τους αυ­τά έ­χουν. Ο ί­διος ό­μως πι­στεύ­ει, πως ου­δέ­πο­τε οι α­παι­τή­σεις μό­νης της η­θι­κής ή λό­γοι Τέ­χνης α­πο­τέ­λε­σαν ι­κα­νούς λό­γους για να υ­πο­χρε­ώ­σουν έ­να κρά­τος να στε­ρη­θεί έ­να α­ντι­κεί­με­νο που ε­πι­σύ­ρει πα­γκό­σμια το θαυ­μα­σμό. Γι αυ­τό δί­νει ι­διαί­τε­ρη προ­σο­χή στη Διε­θνή Πρα­κτι­κή και στη Νο­μι­κή βά­ση της υ­πό­θε­σης.

Α­να­φε­ρό­με­νος στο Σουλ­τα­νι­κό φιρ­μά­νι που ο Έλ­γιν έ­λα­βε τό­τε α­πό την Πύ­λη, ο Σε­φε­ριά­δης πα­ρα­τη­ρεί ό­τι εί­ναι συ­ζη­τή­ση­μη η ύ­παρ­ξή του, η ο­ποί­α γε­νι­κώς τί­θε­ται υ­πό αμ­φι­βο­λί­α. Πράγ­μα­τι φαί­νε­ται ό­τι το φιρ­μά­νι αυ­τό μό­νο μί­α φο­ρά δη­μο­σιεύ­τη­κε, στα Ι­τα­λι­κά – ου­δέ­πο­τε πα­ρου­σιά­στη­κε το ί­διο. Όσο δε για την έ­κτα­ση των δι­καιω­μά­των που εν­δε­χο­μέ­νως αυ­τό πα­ρεί­χε, εί­ναι σί­γου­ρο πως δεν εί­χε την έ­κτα­ση της χρή­σης που έ­κα­ναν οι Αγ­γλοι. Άλ­λω­στε οι ί­διοι οι Τούρ­κοι δια­μαρ­τυ­ρή­θη­καν γι’ αυ­τό πολ­λές φο­ρές.

Πά­ντως για τη νο­μι­κή πλευ­ρά του ζη­τή­μα­τος δεν έ­χει ση­μα­σί­α η ύ­παρ­ξη και η έ­κτα­ση των δι­καιω­μά­των του φιρ­μα­νιού. Ο κα­θη­γη­τής Σε­φε­ριά­δης έ­δει­χνε πο­λύ σκε­πτι­κός για το τι πρέ­πει να γί­νει. Μό­νο η δη­μιουρ­γί­α νέ­ων κα­τα­στά­σε­ων και δε­δο­μέ­νων θα υ­πο­χρέ­ω­νε λέ­γει τη Βρε­τα­νι­κή Κυ­βέρ­νη­ση να ε­πι­στρέ­ψει τα μάρ­μα­ρα. Αυ­τό που λέ­με “νέ­ο κλί­μα”. Για τη δη­μιουρ­γί­α αυ­τού του κλί­μα­τος ας φρο­ντί­ζου­με συ­στη­μα­τι­κά κι ε­πί­μο­να, ο κα­θέ­νας μας ξέ­χω­ρα κι ό­λοι μα­ζί.

Ας σκε­φτού­με λοι­πόν στην κα­τεύ­θυν­ση αυ­τή. Κι οι Τούρ­κοι οι γεί­το­νές μας, ας μας βρί­σκουν πά­ντα σύμ­φω­νους και σύσ­σω­μους στο πλά­ϊ τους, ό­ταν διεκ­δι­κούν οι ί­διοι κά­τι απ’ τους Γερ­μα­νούς. Πρώτ’ απ’ ό­λα ό­μως και πά­νω απ’ ό­λα α θ υ μ ό μ α σ τ ε. Όλα αυ­τά τα χρό­νια δεν ξε­χά­σα­με, ό­πως εμ­μέ­σως πλην σα­φώς προ­κύ­πτει α­πό το ε­πι­χεί­ρη­μα των Αγ­γλων ό­τι αλ­λιώς στα χέ­ρια μας τα γλυ­πτά θα εί­χαν ή­δη κα­τα­στρα­φεί πριν λή­ξει η Τουρ­κι­κή κυ­ριαρ­χί­α. Ο αρ­χαί­ος κό­σμος πο­τέ δεν έ­πα­ψε να βρί­σκει έκ­φρα­ση στο νέ­ο Ελ­λη­νι­κό κό­σμο, α­κό­μα και σε χρό­νια που το Ελ­λη­νι­κό σχο­λεί­ο α­που­σί­α­ζε για να α­σκή­σει σχε­τι­κή ε­πί­δρα­ση.

Η Νε­ο­ελ­λη­νι­κή λα­ϊ­κή πα­ρά­δο­ση εί­ναι γε­μά­τη απ’ τη μνή­μη των αρ­χαί­ων Ελ­λή­νων. Α­νέ­πλα­σε αρ­χαί­ους μύ­θους, δια­τή­ρη­σε στην προ­φο­ρι­κή πα­ρά­δο­ση πλού­σιο υ­λι­κό α­πό τα προ­ο­μη­ρι­κά α­κό­μα χρό­νια, δη­μιούρ­γη­σε στην φα­ντα­σί­α του α­πλού κό­σμου έ­ναν λα­ό μυ­θι­κό που οι­κειο­ποι­ή­θη­κε το ό­νο­μα των Ελ­λή­νων, οι “Έλ­λη­νοι”, ο “Έλ­λη­νος…” Κατ’ α­να­λο­γί­α του θαυ­μα­σμού και της ε­κτί­μη­σής του, τους έ­δω­σε γι­γά­ντιο α­νά­στη­μα, τους φό­ρε­σε τσα­ρού­χια, ό­μοια με κεί­να που φο­ρού­σε κι αυ­τός και τους στό­λι­σε με τις α­θά­να­τες ι­διό­τη­τες του Ο­δυσ­σέ­α, του Α­χιλ­λέ­α. Α­κό­μα και μέ­σα στις Εκ­κλη­σί­ες, η Χρι­στια­νι­κή Τέ­χνη, πα­ρά τη Βυ­ζα­ντι­νή της κλη­ρο­νο­μιά, τους α­να­φέ­ρει στα ει­λη­τά­ρια σαν Α­γί­ους. Αλ­λά κι α­νά­με­σα σε γνω­στούς Α­γίους, φαί­νε­ται πως το λα­ϊ­κό θρη­σκευ­τι­κό αί­σθη­μα αυ­τό­μα­τα   “φι­λο­ξέ­νη­σε” τους αρ­χαί­ους Ελ­λη­νες. Ά­φθο­νες εί­ναι σε εκ­κλη­σί­ες και μο­να­στή­ρια μας οι ε­ξει­κο­νί­σεις α­νά­με­σα σε α­γί­ους, του Πλά­τω­να, του Α­ρι­στο­τέ­λη, του Θου­κι­δί­δη, της Σι­βύλ­λας, του Πλού­ταρ­χου, κ.λ.π. Έ­τσι εκ­φρά­στη­κε με τις ει­κό­νες και με τα σύμ­βο­λα ο Βυ­ζα­ντι­νός Ελ­λη­νι­σμός. Οι σχε­τι­κές μαρτυ­ρί­ες που ο Ι. Κα­κρι­δής έ­χει συ­γκε­ντρώ­σει α­πό κα­τοί­κους πε­ριο­χών κο­ντά σε αρ­χαί­α μνη­μεί­α και κτί­ρια, (το να­ό Α­πόλ­λω­νος στις Βάσ­σες, α­πό τους Κασ­τρι­νούς στους Δελ­φούς, τους Α­θη­ναί­ους γύ­ρω απ’ την Α­κρό­πο­λη), δεί­χνουν πως σε χρό­νια πιο δύ­σκο­λα και χω­ρίς παι­δεί­α, η ι­στο­ρι­κή και πο­λι­τι­σμι­κή συ­νέ­χεια εί­χε βρει έ­να πο­λύ πιο γνή­σιο και ζε­στό φο­ρέ­α, έ­να α­προ­σποί­η­το κα­τα­φύ­γιο στο πνεύ­μα ε­κεί­νων των αν­θρώ­πων. Α­νά­με­σα στις μαρ­τυ­ρί­ες αυ­τές βρί­σκου­με και τη μαρ­τυ­ρί­α των Α­θη­ναί­ων του 1800, για τα κλά­μα­τα των μαρ­μα­ρέ­νιων κο­ρι­τσιών της Α­θή­νας, ό­ταν ο Έλ­γιν διέ­τα­ξε τους Τούρ­κους να του δώ­σουν τη μαρ­μα­ρέ­νια τους α­δελ­φή…

Αυ­τή μό­νη η μαρ­τυ­ρί­α δεί­χνει πως μέ­σα στην Τουρ­κο­κρα­τί­α δεν έ­λει­ψε το “ό­ρα­μα”. Ώστε σή­με­ρα και σύμ­φω­να με ό­σα δια­τρα­νώ­νου­με θα έ­πρε­πε να εί­μα­στε πιο ευαί­σθη­τοι, πιο προ­σε­κτι­κοί, κι οι ο­ρί­ζο­ντές μας πλα­τύ­τε­ροι, πιο πέ­ρα κι απ’ της Α­κρό­πο­λης το Μου­σεί­ο, κι απ’ τους Ο­λυ­μπια­κούς… Η ου­σί­α σ’ ό­λα τα πράγ­μα­τα που α­φο­ρούν ε­μάς και τον τό­πο μας εί­ναι πά­ντα το “ π ώ ς  σ κ ε φ τ ό μ α σ τ ε… “

1. Seferiades S. “La question du rapatriement des “marbres d’ Elgin” au point de vue du Drtoit des Gens”.