Ο τσαβισμός κλυδωνίζεται

Οι λαϊκές τάξεις εγκαταλείπουν μαζικά το καθεστώς

Βενεζουέλα: Ο τσαβισμός κλυδωνίζεται

Στο  τρέχον τεύχος του βρετανικού Νιου Λεφτ Ριβιού, δημοσιεύεται  μια ενδιαφέρουσα συνέντευξη της Τζούλιας Μπάξτον, καθηγήτριας συγκριτικής πολιτικής, ειδικευμένης στη Βενεζουέλα σχετικά με την παρούσα βαθιά κρίση που κλυδωνίζει το καθεστώς του Τσάβες. Αναδημοσιεύουμε εδώ μερικά από τα πιο ενδιαφέροντα αποσπάσματά της.
***
Μετά από 17 χρόνια τσαβιστικής διακυβέρνησης στη Βενεζουέλα, η δεξιά αντιπολίτευση σάρωσε στις κοινοβουλευτικές εκλογές, πυροδοτώντας ένα πολιτικό αδιέξοδο. Μπορείτε να μας αναλύσετε την εκλογική γεωγραφία και τη δημογραφία της ψήφου στις εκλογές του Δεκεμβρίου 2015;
Ένα σημαντικό πράγμα που θα πρέπει να επισημάνουμε σε αυτό το αποτέλεσμα ήταν ο εξαιρετικά μη αναλογικός χαρακτήρας του. Το μέτωπο της αντιπολίτευσης (MUD) απέσπασε το 56% της λαϊκής ψήφου, ενώ η συμμαχία που καθοδηγούνταν από το κυβερνών Ενωμένο Σοσιαλιστικό Κόμμα της Βενεζουέλας (PSUV) πήρε 41%. Όταν αυτό μεταφράστηκε σε έδρες, ωστόσο, το χάσμα διευρύνθηκε: 65% έναντι 33%. Το PSUV πλήρωσε εν τέλει το τίμημα της αποτυχίας του να αντιμετωπίσει τα προβλήματα του ίδιου του εκλογικού σώματος. Υπάρχουν 164 έδρες, από τις οποίες οι 113 εκλέγονται με το μονοεδρικό σύστημα, ενώ οι υπόλοιπες 51 με λίστα. Το MUD τα πήγε εξαιρετικά καλά στα μεγάλα αστικά κέντρα, και στις πιο ανεπτυγμένες βιομηχανικά περιφέρειες της Βενεζουέλας, όπως η Σούλια, στα σύνορα με την Κολομβία, όπου η διαφορά έφτασε τις 24 μονάδες, και τη Μιράντα, που επικράτησε έναντι των αντιπάλων του με 21 μονάδες διαφορά. Η αντιπολίτευση είναι πολύ οργανωμένη σε περιοχές όπως η Μέριδα και η Ταχίρα, που ήταν η έδρα των μεγάλων φοιτητικών διαδηλώσεων του ’13-’14. Η διαφορά νίκης στην Ταχίρα έφτασε τις 37 μονάδες, πράγμα εντυπωσιακό. Αντίθετα, το PSUV και ο Μεγάλος Πατριωτικός Πόλος πήγαν καλά στις αγροτικές περιοχές, όπου ζει ένας ηλικιωμένος πληθυσμός με υψηλά ποσοστά φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού. Υπάρχει μια σημαντική διάκριση που πρέπει να γίνει εδώ, επειδή σε περιοχές όπως το Μπολίβαρ, η Μιράντα και η Ομοσπονδιακή Περιφέρεια, οι λαϊκές τάξεις αποσκίρτησαν σε μαζική κλίμακα προς το MUD, ενώ οι φτωχές αγροτικές περιοχές, όπως το Γκουάρικο και το Γιαρακούι, παρέμειναν πιστές στο PSUV. Στις περιοχές όπου το PSUV κατάφερε να κερδίσει, προηγήθηκε με μικρή διαφορά από την αντιπολίτευση: 2,7% στο Γιαρακούι και 2% στο Γκουάρικο.
Δηλαδή, υπήρξε μιας μεγάλης κλίμακας μετακίνηση από το τσαβιστικό στρατόπεδο προς την αντιπολίτευση στις μεγάλες πόλεις; Δεν ήταν μόνο η αποχή των υποστηρικτών του PSUV;
[…] Η γενική εικόνα μπορεί σίγουρα να μας οδηγήσει στο να συμπεράνουμε ότι πολλοί πρώην τσαβιστές ψήφισαν για την αντιπολίτευση. Η συμμετοχή ήταν αρκετά μεγάλη –74%– και το MUD τα πήγε πολύ καλά στα άλλοτε προπύργια του PSUV. [ ] Όπως δείχνουν τα δεδομένα, το PSUV φαίνεται να χάνει ένα μεγάλο μέρος της εκλογικής του βάσης. [ ]
Η βαριά ήττα της κυβέρνησης του Μαδούρο σχετίζεται προφανώς με την οικονομική κρίση την οποία βιώνει η Βενεζουέλα. Ποια είναι τα βασικά στοιχεία της;
Η κατάρρευση των παγκόσμιων τιμών πετρελαίου υπήρξε καταστροφική για τη Βενεζουέλα. Τα έσοδα από το πετρέλαιο αντιστοιχούν σχεδόν στο 95% των εσόδων από τις εξαγωγές, στο 60% των κρατικών δαπανών και στο 12% του ΑΕΠ. Η οικονομία της χώρας στηριζόταν υπερβολικά στο εισόδημα από αυτόν τον κλάδο, ενώ οι τσαβιστές το χρησιμοποίησαν για να χρηματοδοτήσουν φιλόδοξα κοινωνικά προγράμματα σε μια στιγμή που οι τιμές υπήρξαν εξαιρετικά υψηλές, στα μέσα της δεκαετίες του 2000. Η πτώση των τιμών του πετρελαίου συνδυάστηκε με την κατάρρευση των επιπέδων της παραγωγικότητας· το εισόδημα της Βενεζουέλας από τις εισαγωγές πετρελαίου έπεσε κατά 40% το 2015. Το εξωτερικό χρέος είναι τεράστιο, έχοντας ανέλθει από τα 37 δισ.$ το 1998 στα 123 δισ.$ το 2016, και η κυβέρνηση αγωνίζεται να καταβάλει το κόστος των τόκων. Επίσης, η λειψυδρία έχει παροξύνει χρόνια προβλήματα που οφείλονται σε υποεπενδύσεις στον εθνικοποιημένο τομέα της ενέργειας, ο οποίος εξαρτάται από την υδροηλεκτρική ενέργεια κατά 70%, προκαλώντας γενικευμένα μπλακάουτ και ελλείψεις σε όλη τη χώρα.
Επιπρόσθετα σε αυτά τα μυριάδες προβλήματα, ένα σύστημα ελέγχου των τιμών και των συναλλαγματικών ισοτιμιών που θεσπίστηκε για να αντιμετωπίσει το οικονομικό σαμποτάζ της αντιπολίτευσης την περίοδο 2002-2003 παραμένει εν ισχύ και πλέον καθίσταται εντελώς δυσλειτουργικό. Οι επίσημες συναλλαγματικές ισοτιμίες μεταξύ του μπολίβαρ, του εθνικού νομίσματος της Βενεζουέλας, και του δολαρίου, δεν έχουν καμία σχέση με το αντίστοιχο στη μαύρη αγορά. Τα τρόφιμα, τα φάρμακα και τα βασικά είδη του νοικοκυριού είναι δύσκολο να αποκτηθούν στις κρατικά καθορισμένες τιμές· οι πολίτες θα πρέπει να περιμένουν ώρες στις ουρές με το δελτίο, ή να καταφύγουν στη μαύρη αγορά, όπου τα ίδια προϊόντα πωλούνται πολύ ακριβότερα. Το κύριο βάρος της κρίσης αναλήφθηκε από τα λαϊκά στρώματα που υποστήριζαν τον Ούγκο Τσάβες και τον Νικολάς Μαδούρο κατά το παρελθόν. Ο Μαδούρο και οι σύμμαχοί του κατηγορούν την αντιπολίτευση ότι έχει εξαπολύσει έναν οικονομικό πόλεμο και ότι ευθύνεται αυτή για την κρίση. Η μαζική αποσκίρτηση από το στρατόπεδο του PSUV κατά τις εκλογές του 2015 δείχνει ότι ο κόσμος δεν πιστεύει πλέον σε αυτό το επιχείρημα. […]
Ως προς τι η θητεία του Μαδούρο διαφέρει από εκείνην του Τσάβες;
Η πιο σημαντική διαφορά είναι ότι ο Μαδούρο κυβερνά σε ένα εντελώς διαφορετικό οικονομικό πλαίσιο, μια περίοδο έντονης οικονομικής ύφεσης. Με την απώλεια των πετροεσόδων, δεν υπάρχουν πλέον χρήματα για πρωτοβουλίες όπως η Άλμπα ή η Πετροκαρίμπε. Ο Μαδούρο επίσης κληρονόμησε πολλά προβλήματα από τις κυβερνήσεις Τσάβες, τα οποία δεν έχει ακόμα αντιμετωπίσει. [ ] Υπήρχαν πολλές προσδοκίες όταν ο Μαδούρο ανήλθε στην εξουσία, ότι θα υπάρξει μια μεγάλη στροφή στην οικονομική πολιτική, η οποία δεν έγινε ποτέ. Είναι απίστευτο το πόσο λίγα έχει κάνει για να αντιμετωπίσει αυτές τις ζωτικές δυσλειτουργίες. Πρόκειται για την πιο στατική κυβέρνηση που έχει δει η Λατινική Αμερική επί χρόνια. [ ] Δεν υπάρχει συνοχή ως προς την κατεύθυνση της οικονομικής πολιτικής και συγκεκριμένοι αξιωματούχοι, που έχουν συμφέροντα σε διάφορες πλευρές αυτής της πολιτικής, συνεχίζουν στο ίδιο μονοπάτι.[ ]
Πόσο σοβαρό είναι το ζήτημα της εγκληματικότητας και πώς εξηγείται;
Είναι κάτι που ανάγεται σε προηγούμενες περιόδους – όπως συμβαίνει και με τη διαφθορά. Η Βενεζουέλα έχει το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό ανθρωποκτονιών στη Λατινική Αμερική, έπειτα από την Ονδούρα. Τόσο τα θύματα όσο και οι θύτες είναι συνήθως νεαρής ηλικίας. Σε πολλές κοινότητες, οι κοινωνικές ταυτότητες, η εξουσία και η επιρροή προσδιορίζονται σε σχέση με τη συμμετοχή σε εγκληματικές δραστηριότητες. Έγινε ένα τεράστιο σφάλμα στις αρχές του 1990, όταν η Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ πίεζαν τις λατινοαμερικάνικες χώρες να αποκεντρώσουν τις αστυνομικές τους δυνάμεις. Η μεταρρύθμιση του σώματος στη Βενεζουέλα έθεσε τις τοπικές αστυνομικές δυνάμεις υπό τον έλεγχο των περιφερειακών κυβερνήσεων και έτσι μεταβλήθηκαν σε ιδιωτικούς στρατούς των κατά τόπους ισχυρών. Οι αστυνομικοί αμοίβονταν ελάχιστα, τα μικρά όπλα κυκλοφορούσαν ευρέως και οι πλούσιες τάξεις άρχισαν να πληρώνουν για την ασφάλειά τους – μια πολυτέλεια που οι φτωχοί δεν την άντεχαν.  Αυτή ήταν η εικόνα όταν ο Τσάβες έγινε για πρώτη φορά πρόεδρος και είχε πει τότε ότι η αντιμετώπιση του εγκλήματος θα αποτελούσε προτεραιότητα για την κυβέρνησή του, αλλά ποτέ δεν έγινε. Προσπάθειες για τη συγκεντροποίηση της αστυνομίας προσέκρουσαν στην αντίδραση των περιφερειακών κυβερνητών και της αντιπολίτευσης, που κατηγόρησαν τον Τσάβες ότι θέλει να συγκεντρώσει όλη την εξουσία στα χέρια του. Το αστυνομικό σώμα παρέμεινε κατακερματισμένο, δημιουργήθηκαν νέα επίπεδα διοίκησης που απλώς περιέπλεκαν το πρόβλημα, ενώ δεν υπήρξε καμία συνέχεια στο υπουργείο Εσωτερικών, με διαρκείς αλλαγές στο προσωπικό του. [ ]. Οι άθλιες συνθήκες στις φυλακές, που είναι βρόμικες, συνωστισμένες και απάνθρωπες, παραμένουν, ενώ πάρα πολλοί κρατούμενοι παραμένουν προφυλακισμένοι μακρό χρονικό διάστημα. Το δικαστικό σώμα υποχρηματοδοτείται και υπάρχουν πολλές παρεμβάσεις στην απόδοση της δικαιοσύνης. Ο Τσάβες κληρονόμησε το πρόβλημα, αλλά, δυστυχώς, αυτό επιδεινώθηκε.