Η Γαλλία είναι βαθιά διαιρεμένη – Τα Κίτρινα Γιλέκα είναι απλώς ένα σύμπτωμα

1,2K

 

του  Κριστόφ Γκιλλουί*

Πηγή: Εφημερίδα The Guardian 02/12/2018

Από την δεκαετία του 1980 κι έπειτα ήταν σαφές το τίμημα που έπρεπε να πληρώσουν οι δυτικές κοινωνίες για να προσαρμοστούν στο νέο οικονομικό μοντέλο, ήταν η θυσία της ευρωπαϊκής και της αμερικάνικης εργατικής τάξης. Κανείς όμως δεν πίστευε τότε ότι οι συνέπειες θα έπλητταν εξίσου και την ραχοκοκαλιά της κατώτερης μεσαίας τάξης. Είναι προφανές πλέον, ωστόσο, ότι αυτό το νέο μοντέλο δεν αποδυνάμωσε μόνον τα προλεταριακά στρώματα αλλά ολόκληρη την κοινωνία.

Το παράδοξο είναι ότι αυτό δεν προέκυψε ως αποτέλεσμα αποτυχίας της παγκοσμιοποίησης, αλλά της επιτυχίας της. Κατά τις πρόσφατες δεκαετίες, η γαλλική οικονομία, όπως και οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές, καθώς και η αμερικάνικη οικονομία, συνέχισαν να παράγουν πλούτο. Γίναμε, δηλαδή, κατά μέσο όρο πλουσιότεροι. Το πρόβλημα είναι ότι την ίδια στιγμή η ανεργία, η ανασφάλεια και η φτώχεια αυξήθηκαν επίσης. Το κεντρικό ζήτημα, έτσι, δεν αφορά το αν είναι αποτελεσματική μια παγκοσμιοποιημένη κοινωνία, αλλά το τι πρέπει να κάνουμε με αυτό το μοντέλο τώρα που απέτυχε να δημιουργήσει και να αναπτύξει μια συνεκτική κοινωνία.

Στην Γαλλία, όπως και στις περισσότερες δυτικές χώρες, έχουμε εδώ και μερικές δεκαετίες εγκαταλείψει ένα σύστημα που οικονομικά, πολιτικά και πολιτιστικά ενσωμάτωνε την πλειοψηφία σε μια κοινωνία της ανισότητας, που με τη σειρά της παράγοντας ακόμα περισσότερο πλούτο ωφελούσε μόνον τους ήδη πλούσιους.

Η αλλαγή δεν οφείλεται σε κάποια συνομωσία, που καθοδηγείται από μια επιθυμία να βγουν από την μέση οι φτωχοί, αλλά σ’ ένα μοντέλο όπου η απασχόληση πολώνεται σε ακραίο βαθμό. Αυτό εκφράζεται μέσω μιας νέας κοινωνικής γεωγραφίας: Η απασχόληση και ο πλούτος συγκεντρώνεται ολοένα και περισσότερο στις μεγάλες πόλεις. Οι αποβιομηχανοποιημένες περιοχές, οι αγροτικές, και οι μικρές και μεσαίες πόλεις χάνουν ολοένα και περισσότερο τη δυναμική τους. Αλλά είναι σε εκείνες τις περιοχές – στην «περιφερική Γαλλία» (αν και κάποιος θα μπορούσε επίσης να μιλήσει για την περιφερική Αμερική ή για την περιφερική Μεγάλη Βρετανία), που ζει μεγάλο μέρος της εργατικής τάξης. Έτσι για πρώτη φορά, οι «εργάτες» δεν ζουν σε περιοχές όπου δημιουργείται απασχόληση, γεγονός που τροφοδοτεί ένα κοινωνικό και πολιτισμικό σοκ.

Είναι σε αυτή την περιφερική Γαλλία που γεννήθηκε το κίνημα των «Κίτρινων Γιλέκων». Είναι επίσης σε αυτές τις περιφέρειες όπου αντλείται το δυτικό λαϊκιστικό κύμα. Η περιφερική Αμερική έφερε τον Τραμπ στον Λευκό Οίκο. Η περιφερική Ιταλία – το Μεζοτζιόρνο, οι αγροτικές περιοχές και οι μικρές βιομηχανικές πόλεις του βορρά – συνιστά την βάση του δικού της λαϊκιστικού κύματος. Αυτή η διαμαρτυρία διεξάγεται από τις τάξεις εκείνες, οι οποίες κάποτε, σε εποχές που έχουν περάσει οριστικά, αποτελούσαν την κεντρική αναφορά για έναν πολιτικό και πνευματικό κόσμο που σήμερα τις έχει ξεχάσει εντελώς.

Έτσι, η άνοδος στις τιμές των καυσίμων, που πυροδότησε το κίνημα των κίτρινων γιλέκων δεν συνιστά την κυριότερη αιτία του. Η οργή πηγαίνει βαθύτερα, είναι αποτέλεσμα μιας οικονομικής και πολιτισμικής υποβάθμισης που έχει ξεκινήσει ήδη από την δεκαετία του ’80. Την ίδια στιγμή, οι λογικές της οικονομίας και της αγοράς γης έχουν απομονώσει τις ελίτ. Οι παγκοσμιοποιημένες μητροπόλεις αποτελούν τα προπύργια του 21ου αιώνα – πλούσιες, και εξαιρετικά άνισες, πόλεις όπου ακόμα και η πρώην χαμηλή μεσαία τάξη βρίσκει τη θέση της. Οι μεγάλες παγκόσμιες πόλεις λειτουργούν στην βάση μιας δυαδικής δυναμικής: Εξευγενισμός και μετανάστευση. Αυτό είναι το παράδοξο: Η ανοιχτή κοινωνία καταλήγει σ’ έναν κόσμο που γίνεται ολοένα και πιο απροσπέλαστος για την πλειοψηφία του εργαζόμενου λαού.

Η οικονομική διαίρεση μεταξύ της περιφερικής Γαλλίας και των μητροπόλεων καταδεικνύει τον διαχωρισμό των ελίτ από την λαϊκή ενδοχώρα. Οι δυτικές ελίτ έχουν σταδιακά ξεχάσει την ύπαρξη ενός λαού τον οποίον δεν βλέπουν ποτέ. Ο αντίκτυπος των Κίτρινων Γιλέκων, και η υποστήριξη που απολαμβάνουν από την κοινή γνώμη (οκτώ στους δέκα Γάλλους πολίτες υποστηρίζουν τις δράσεις του), έχουν εντυπωσιάσει τους πολιτικούς, τους ηγέτες των συνδικάτων και τους πανεπιστημιακούς, λες και ανακάλυψαν μια νέα φυλή που ζει στον Αμαζόνιο.

Η ανάγκη που κατ’ αρχάς εκφράζουν [σ.μ. τα Κίτρινα Γιλέκα], είναι να ανακτήσουν τον σεβασμό, να μην θεωρούνται πλέον «καταφρονημένοι». Ο Μάικλ Σαντέλ έχει δίκιο όταν καταδεικνύει την ανικανότητα των ελίτ να λάβουν σοβαρά υπόψη τις προσδοκίες των φτωχότερων. Τα αιτήματά τους είναι απλά: Αποζητούν την προστασία της εργασίας τους, καθώς και του κοινωνικού και του πολιτισμικού τους κεφαλαίου. Για να επιτύχουμε σε κάτι τέτοιο θα πρέπει να θέσουμε τέλος στον απόλυτο διαχωρισμό των ελίτ από τον λαό, και να προσαρμοστεί ο λόγος της δεξιάς και της αριστεράς σε αυτές τις απαιτήσεις. Αυτή η πολιτιστική επανάσταση αποτελεί κοινωνική και δημοκρατική επιταγή – μιας και κανένα σύστημα δεν μπορεί να επιβιώσει εφόσον δεν ενσωματώνει στους κόλπους του την πλειοψηφία των φτωχότερων πολιτών του. Εξάλλου, αξίζει να παρατηρήσει κανείς ότι η αναφορά στο κίτρινο γιλέκο, γίνεται γιατί αυτό σε καθιστά ορατό μέσα στον δρόμο. Και οποιοδήποτε κι αν είναι το αποτέλεσμα αυτής της σύγκρουσης, τα Κίτρινα Γιλέκα έχουν κερδίσει σε εκείνο που πραγματικά μετράει: Τον πόλεμο των πολιτισμικών αναπαραστάσεων. Οι άνθρωποι της εργατικής και της χαμηλότερης μεσαίας τάξης έχουν καταστεί και πάλι ορατοί και μαζί με αυτούς, αναδύθηκαν στην επιφάνεια και οι περιοχές όπου όλοι αυτοί ζουν.

*Ο Κριστόφ Γκιλλουί είναι συγγραφέας του βιβλίου Το λυκόφως των ελίτ: Ευημερία, Περιφέρεια, και το μέλλον της Γαλλίας.