του Ιωάννη Μιχαλακόπουλου από την Ρήξη φ. 150
Χρονιάρες μέρες, κι όπως περιπλανιόμασταν στην προσφυγομάνα Καλλιθέα, παρουσιάστηκε μπροστά μας η «οδός Αρετιάδος». Το εν λόγω συμπαθές σοκάκι εντοπίζεται κάπου ανάμεσα στις οδούς Σινώπης, Τραπεζούντος και Κερασούντος. Τα τρία αυτά κέντρα πολιτισμού κοσμούν τα μεσημβρινά παράλια του Έλληνος Πόντου, έτοιμα λες να αγκαλιάσουν την Αρητιάδα τους. Βέβαια, το πολυσήμαντο αυτό νησάκι της Αρητιάδος βρίσκεται πολύ κοντά στα χείλη της Κερασούντας, απέχοντας μόλις 3 χλμ. από την προκυμαία της σύγχρονης πόλης Giresun. Γενικότερα, υπογραμμίζεται ότι στα εκτεταμένα βόρεια μικρασιατικά παράλια οι κόλποι και οι φυσικοί λιμένες σπανίζουν, ενώ ο αριθμός νήσων είναι εξαιρετικά περιορισμένος. Χηλή, Δάφνη, Κιλικόνησος είναι μερικά από τα ονόματα των νησίδων της περιοχής που, παρά το μικρό μέγεθός τους, σχετίζονται με κάποιες πτυχές της ιστορίας του Ελληνισμού.
Από τη μνημειώδη Γεωγραφία (της Μικράς Ασίας) του αειμνήστου Παντελή Κοντογιάννη και τις εμπεριστατωμένες μελέτες του νησιολόγου κ. Γεωργίου Γιαγκάκη, πληροφορούμαστε ότι η Κερασούντα, μέχρι το 1922, είχε 22.000 κατοίκους, εκ των οποίων 10.000 Έλληνες και 2.000 Αρμένιους. Παράλληλα, δεχόταν 750 προσεγγίσεις ατμοπλοίων ετησίως, ενώ άλλοτε είχε αξιόλογο στόλο 60 ιστιοφόρων τα οποία εναυπηγούντο στο λιμάνι της!
Η Αρητιάς (Νήσος του Άρεως) έλαβε το όνομά της από έναν ναό τον οποίον είχαν αφιερώσει οι Αμαζόνες στον θεό του πολέμου. Συγκεκριμένα, ο Απολλώνιος ο Ρόδιος γράφει στο έπος του «Αργοναυτικά» ότι, πριν από κάθε μάχη, οι βασίλισσες (Αντιόπη και Οτρήρη) της πολεμοχαρούς φυλής θυσίαζαν άλογα –τα οποία εξέτρεφαν για τον συγκεκριμένο σκοπό- στον Άρη. Περνώντας στη ρωμαϊκή περίοδο, ο Πλίνιος ο πρεσβύτερος αποδίδει στην Αρητιάδα την ονομασία «Χαλκερίτις», ενώ αναφέρεται και αυτός στο υπαίθριο ιερό του Άρη. Οι γραπτές μαρτυρίες που προέρχονται από τη βυζαντινή εποχή, μιλούν για κάποιο τείχος κατασκευασμένο επί της Νήσου, το οποίο περιελάμβανε και έναν πύργο («Παλάτι της Βασίλισσας» τον ονόμασαν οι ντόπιοι). Παράλληλα, εκείνη την περίοδο καταγράφεται και ύπαρξη ναού του Αγίου Φωκά στο νησί της Κερασούντας. Τονίζεται ότι ο Άγιος Φωκάς προϋπήρξε του Αγίου Νικολάου ως προστάτης των ναυτικών και η λατρεία προς αυτόν ήταν έντονη, ειδικά στην περιοχή του Πόντου.
Έτσι, τα ιστορικογεωγραφικά δεδομένα συγκλίνουν στο ότι το συγκεκριμένο «μικρό» (με έκταση 40 στρέμματα) «νησαίον έδαφος» (γενικότερα, ίσως είναι καλό να αποφεύγεται ο μειωτικός όρος «βραχονησίδα») φιλοξένησε ανθρώπινη παρουσία και ποικίλες δραστηριότητες συνεχώς και αδιαλείπτως για περίπου 20 αιώνες. Πλην όμως, μόλις τα τελευταία χρόνια (2011 – 2012) ήλθε η επίσημη αρχαιολογική σκαπάνη να φέρει στο φως εξαιρετικά ενδιαφέροντα ευρήματα που αποδεικνύουν πολλά από τα γραφόμενα των αλλοκαιρινών ταξιδευτάδων. Συγκεκριμένα, μετά την ολοκλήρωση των πρώτων ανασκαφών, δημοσιεύθηκαν σε τουρκικές εφημερίδες – ιστοσελίδες (π.χ. Hurriet) και ειδησεογραφικά πρακτορεία (π.χ. Anadolu Agency) εκτενή αφιερώματα όπου παρουσιάζονταν τα πρώτα πορίσματα των αρχαιολόγων. Αρχικά, μετά τον βραχώδη αιγιαλό εντοπίστηκαν δύο πύργοι και προμαχώνες ενός περιμετρικού αμυντικού τείχους. Επίσης, στον ίδιο χώρο αποδεικνύεται ότι υπήρχαν στέρνες, αποθήκες τροφίμων και ένα κυβερνητικό κτήριο. Εντός των τειχών βρέθηκαν ακόμα τα θεμέλια του «καταπεσόντος ναού» του αγίου Φωκά, ο οποίος αποτελούσε το Καθολικόν ενός ολόκληρου καστρομονάστηρου. Γύρω από την εκκλησία ανεσκάφησαν πολλοί τάφοι με μεσημβρινό προσανατολισμό, ενώ οι 172 σκελετοί που μελετήθηκαν από τους επιστήμονες αντιστοιχούν σε πληθυσμό αποτελούμενο από ενηλίκους και ανηλίκους (άνδρες και γυναίκες). Συνδυάζοντας τα ανωτέρω, προκύπτει ότι η πολυαίωνη παρουσία ανθρώπινης μικροκοινωνίας στην Αρητιάδα δεν εξυπηρετούσε μόνον θρησκευτικούς σκοπούς, αλλά είχε και πολιτικό – στρατιωτικό χαρακτήρα. Το Νησί αποτελούσε ένα προκεχωρημένο φυλάκιο της περιοχής, ήταν η απόληξη της Κερασούντιας άμυνας, ένα αβύθιστο παρατηρητήριο, μια άσβεστη κανδήλα στη νευραλγική θέση ανάμεσα σε Σινώπη και Τραπεζούντα (Ναυτική Ελλάς, Δεκέμβριος 2018).
Κατόπιν τούτων, προκαλεί ελαφρά αμηχανία το γεγονός ότι η γειτονική χώρα έχει αναπτύξει ένα έντονο πολιτιστικό μάρκετινγκ στην περιοχή, ανάγοντας σε τουριστικό προϊόν το Giresun Adasi (Νησί της Κερασούντας) και οδηγώντας σε αυτό 27.000 επισκέπτες ετησίως! Μάλιστα, τα τουριστικά γραφεία, που περιλαμβάνουν στο πακέτο τους την Αρητιάδα, έχουν υιοθετήσει και κάποιες πρωτότυπες επικοινωνιακές τεχνικές ιδιάζουσας αισθητικής. Συγκεκριμένα, κατά τις ξεναγήσεις εκτυλίσσονται συμμετοχικά δρώμενα (events), όπου νεαρές κοπέλες με αμφίεση και οπλισμό Αμαζόνων αναλαμβάνουν να ενημερώσουν τον κόσμο για την πλούσια ιστορία του τόπου…
Λοιπόν, από ξένο (;) τόπο κι απ’ αλαργινό μάς ήλθε σήμερα η γλυκερή μνημοσύνη του «χαμηλού και λοχμώδους νησυδρίου» της Αρητιάδας. Μαζί με τα απόκοσμα μακάμια της Ανατολής, πρόβαλαν μπροστά μας οι φιλοπόλεμες Αμαζόνες και το «Παλάτι της Βασίλισσας». Μέσα από τα αγριεμένα ποντιακά κύματα διακρίναμε τον ναό του Άρεως, τον ημέτερο Άγιο Φωκά καθώς και… θήκας τε προγόνων.
Τέλος, κλείνοντας με το θέμα αυτού του ενάλιου κοσμήματος της Giresun, έρχονται στον νου (ελαφρώς παραφρασμένοι) οι στίχοι… «πουλιά της Μαύρης Θάλασσας που χαμηλοπετάτε, αν δείτε την αγάπη μου, να μου τη χαιρετάτε»! Αρητιάδα ήταν τ΄ όνομά της…
