του Πέπε Εσκομπάρ από το Άρδην τ. 98, Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2014
Η τελευταία εντυπωσιακή Ρωσο-τουρκική κίνηση ματ στο παιχνίδι των αγωγών φυσικού αερίου είναι βέβαιο πως θα προκαλέσει έντονες γεωπολιτικές επιπτώσεις. Φαίνεται ότι το νέο μεγάλο τουρνουά ενεργειακού σκακιού στην Ευρασία δεν στερείται εκπλήξεων.
Με λίγα λόγια, πριν μερικά χρόνια η Ρωσία είχε σχεδιάσει τον αγωγό αερίου Νορθ στριμ –ο οποίος είναι, πλέον, σε κανονική λειτουργία– και τον αγωγό Σάουθ στριμ –ο οποίος παραμένει στα χαρτιά– για να παρακάμψει την αναξιόπιστη Ουκρανία. Τώρα, η Ρωσία κάνει τη μεγάλη έκπληξη προσφέροντας μια ανέλπιστα προσοδοφόρα συμφωνία στην Τουρκία για να παρακάμψει τη «μη-εποικοδομητική» (σύμφωνα με τον Πούτιν) στάση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (ΕΕ), σε σχέση με το «τρίτο ενεργειακό πακέτο», το οποίο απαγορεύει σε μία εταιρεία να ελέγχει τον πλήρη κύκλο εξόρυξης, μεταφοράς και πώλησης μιας ενεργειακής πηγής.
Μια σχετική γνώση του ιστορικού παρασκηνίου είναι απαραίτητη για να γίνει κατανοητό το παιχνίδι που παίζεται σήμερα. Πριν περίπου μία 5ετία διεξαγόταν ένας αδυσώπητος πόλεμος ανάμεσα στο σχεδιαζόμενο Σάουθ στριμ και τον αγωγό Ναμπούκο. Ο Ναμπούκο έμεινε τελικά από καύσιμο στη μέση του δρόμου. Όσο για τον Σάουθ στριμ μπορεί να νεκραναστηθεί, μόνο όμως αν η ΕΕ έρθει στα συγκαλά της (το οποίο είναι μάλλον απίθανο).
Ο μήκους 3600 χλμ Σάουθ στριμ προβλεπόταν να ανοίξει το 2016 με δύο κατευθύνσεις, την Αυστρία και τα Βαλκάνια/Ιταλία. Η Γκαζπρόμ κατέχει το 50% μαζί με την Ιταλική ΕΝΙ (20%), τη γαλλική ΕDF (15%) και τη γερμανική Βίντερσαλ, μια θυγατρική της BASF, με 15%. Όπως είναι σήμερα τα πράγματα, οι παραπάνω εταιρείες δεν βρίσκονται και στην πλέον ευχάριστη θέση. Για μήνες, η Γκαζπρόμ και η ΕΕ έκαναν παζάρια προσπαθώντας να βρουν μια βιώσιμη λύση αλλά στο τέλος οι Βρυξέλλες υπέκυψαν στην ίδια τους τη μετριότητα –και στην ασταμάτητη αμερικανική πίεση στον αδύναμο κρίκο και μέλος της ΕΕ, Βουλγαρία.
Η Ρωσία, πάντως, συνεχίζει να κατασκευάζει τον αγωγό στον πυθμένα της Μαύρης θάλασσας με κατεύθυνση αυτή τη φορά την Τουρκία και δυνατότητα μεταφοράς της ίδιας ποσότητας αερίου με τον Σάουθ στριμ. Επίσης, κατασκευάζει ένα νέο κεντρικό κόμβο υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) στη Μεσόγειο. Φαίνεται, έτσι, ότι η Γκαζπρόμ δεν ξόδεψε τα 5 δις δολάρια για τον αγωγό ματαίως, καθώς η αλλαγή κατεύθυνσης προς την Τουρκία κρίνεται επιχειρηματικά ορθή. Η Τουρκία αποτελεί τον δεύτερο μεγαλύτερο πελάτη της Γκαζπρόμ, μετά τη Γερμανία, με κατανάλωση πολύ μεγαλύτερη από τη Βουλγαρία, την Ουγγαρία και την Αυστρία μαζί.
Επιπρόσθετα, η Ρωσία αναπτύσσει ένα ενοποιημένο δίκτυο διανομής αερίου, ικανό να παρέχει φυσικό αέριο από οπουδήποτε στη Ρωσία σε οποιονδήποτε κόμβο μεταφοράς κατά μήκος των ρωσικών συνόρων. Οι Ρώσοι πήραν πολύ πρόσφατα μια ακόμη απτή απόδειξη ότι το μέλλον της πραγματικής ανάπτυξης βρίσκεται στην Ασία και όχι σε μια δειλή, οικονομικά λιμνάζουσα και πολιτικά παραλυμένη Ευρώπη. Η ολοένα εξελισσόμενη στρατηγική συνεργασία Ρωσίας-Κίνας σημαίνει ότι η Ρωσία είναι συμπληρωματική της Κίνας, με ρωσικές εταιρείες να έχουν αναλάβει εκτεταμένα έργα υποδομής στο κινεζικό έδαφος, όπως η κατασκευή φραγμάτων και αγωγών. Προφανώς, οι δια-ευρασιακές επιχειρηματικές δραστηριότητες έχουν ένα χαρακτηριστικό γεωπολιτικό στίγμα και δεν υπόκεινται σε ιδεολογικού τύπου πολιτικές πιέσεις.
Ηττήθηκε η Ρωσία;
Μάλλον όχι! Η Τουρκία έχει μάλλον τα περισσότερα να κερδίσει από τη συνεργασία με τη Ρωσία και δεν πρόκειται μόνο για τη συμφωνία με τη Γκαζπρόμ. Η Ρωσία πρόκειται να αναβαθμίσει ολόκληρη την πυρηνική βιομηχανία της Τουρκίας, ενώ ταυτόχρονα οι δύο χώρες υπέγραψαν πρωτόκολλα συνεργασίας στους τομείς του εμπορίου και του τουρισμού. Το πιο σημαντικό, δε, απ’ όλες τις εξελίξεις στις Ρωσο-τουρκικές σχέσεις είναι ότι η Τουρκία προαλείφεται για εισδοχή στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO) με την ενεργή παρασκηνιακή επιρροή της Ρωσίας. Το παραπάνω σημαίνει πως η Τουρκία αποκτά πλέον προνομιακή θέση ως βασικός κόμβος στην ευρασιατική οικονομική ζώνη και τους νέους κινέζικους δρόμους του μεταξιού. Έτσι, όταν η ΕΕ μπλοκάρει την Τουρκία, η Τουρκία στρέφεται προς την ανατολή. Πρόκειται για ευρασιατική ενοποίηση εν κινήσει.
Η Ουάσιγκτον προσπάθησε πολύ να δημιουργήσει ένα νέο τείχος του Βερολίνου από τη Βαλτική στη Μαύρη θάλασσα για να «απομονώσει» τη Ρωσία. Παρόλα αυτά, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ αιφνιδιάστηκε απόλυτα από τη νέα κίνηση τζούντο του Πούτιν διαμέσω της Μαύρης θάλασσας.
Ο στρατηγικός στόχος της Τουρκίας είναι να καταστεί απαραίτητος εταίρος στο ενεργειακό σταυροδρόμι από την Ανατολή στη Δύση -μεταφέροντας από ιρακινό πετρέλαιο ως αέριο από την Κασπία θάλασσα. Ήδη, ο αγωγός Mπακού-Τμπιλίσι-Τσεϊχάν (BTC), εμπνεύσεως Μπιλ Κλίντον/Ζμπίγκνιεβ Μπρζεζίνσκυ, μεταφέρει πετρέλαιο από το Αζερμπαϊτζάν. Αν ποτέ φτιαχτεί ένας δια-Κασπιακός αγωγός που θα μεταφέρει φυσικό αέριο από το Τουρκμενιστάν στο Αζερμπαϊτζάν (οι πιθανότητες για κάτι τέτοιο είναι, προς στιγμήν, μηδαμινές) η Τουρκία θα αποτελεί το βασικό ενεργειακό παίκτη στην περιοχή, αφού μόνο μέσω του εδάφους της το συγκεκριμένο αέριο θα μπορεί να φτάσει στην Ευρώπη.
Αυτό που κατάφερε τελικά ο Πούτιν με μια μόνο κίνηση είναι να κάνει τις βλακώδεις κυρώσεις της ΕΕ να πλήξουν για μια ακόμη φορά την ίδια την ΕΕ. Η γερμανική οικονομία υφίσταται ήδη τις επιπτώσεις λόγω των απωλειών των επικερδών συμβολαίων με τη Ρωσία. Η εμπνευσμένη «στρατηγική» της Κομισιόν περιστρέφεται γύρω από το τρίτο ενεργειακό πακέτο της ΕΕ, το οποίο απαιτεί οι αγωγοί και το φυσικό αέριο που μεταφέρεται απ’ αυτούς να ανήκουν σε διαφορετικές εταιρείες. Ο στόχος αυτού του πακέτου ήταν ανέκαθεν η Γκαζπρόμ –στην οποία ανήκουν οι αγωγοί σε πολλά κράτη της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης, αλλά ο απώτερος στόχος μέσα στο στόχο ήταν ο αγωγός Σάουθ στριμ.
Τώρα εναπόκειται στη Βουλγαρία και στην Ουγγαρία, που ήταν πάντα αντίθετες στην ενεργειακή στρατηγική της ΕΕ, να εξηγήσουν το φιάσκο στους πολίτες τους και να συνεχίσουν να πιέζουν τις Βρυξέλλες. Οι χώρες αυτές πρόκειται να χάσουν δισεκατομμύρια και να μην έχουν τελικά αέριο, αν ο Σάουθ στριμ εγκαταλειφθεί. Μόνο η Βουλγαρία έχει απολέσει πάνω από 6 χιλιάδες θέσεις εργασίας και πάνω από 3 δις δολάρια σε επενδύσεις λόγω των προβλημάτων με τον Σάουθ στριμ.
Έτσι, η κατάσταση έχει ως εξής: η Ρωσία πουλάει ακόμα περισσότερο αέριο -στην Τουρκία. Η Τουρκία αποκτά το τόσο αναγκαίο αέριο με μια γενναία έκπτωση και η ΕΕ, υπό την πίεση της αυτοκρατορίας του χάους, δεν έχει καταλάβει ακόμη τι την χτύπησε. Ταυτόχρονα, καθώς οι ατλαντιστές σκαρφίζονται περαιτέρω κυρώσεις, οι Ρώσοι αγοράζουν ακόμη περισσότερο χρυσάφι με τα κέρδη από τις πωλήσεις αερίου.
Προσοχή στα δόρατα
Σίγουρα, το παιχνίδι δεν βρίσκεται προς το τέλος του. Τουναντίον, στο εγγύς μέλλον προβλέπεται ότι πολλές παράμετροι θα αλλάξουν άρδην. Κατ’ αρχάς, το παιχνίδι της Άγκυρας μάλλον θα αλλάξει, αν και κανείς δεν ξέρει ποτέ με τους Τούρκους. Ο πρόεδρος Ερντογάν, ο σουλτάνος της Άγκυρας, τα έχει σπάσει, τουλάχιστον προσωρινά, με τον χαλίφη Ιμπραήμ του ISIS, ο οποίος προσπαθεί να του κλέψει τη δόξα του ηγέτη των σουνιτών της περιοχής. Έτσι, ο Ερντογάν αφήνει για λίγο στην κατάψυξη τα νέο-Οθωμανικά του όνειρα και σκέφτεται να επαναφέρει την Τουρκία στο, κάποια χρόνια πριν εγκαταλειμμένο, δόγμα των «μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονές μας».
Ως τώρα το παιχνίδι του Ερντογάν ήταν το ίδιο με αυτό του οίκου του Σαούντ της Σ. Αραβίας κι εκείνο του οίκου του Τάνι του Κατάρ δηλ. η εξάλειψη από το τοπίο της περιοχής του Συρίου προέδρου, Μπασάρ Αλ Άσαντ και του καθεστώτος του, για να περάσει από τη Συρία ένας αγωγός πετρελαίου από τη Σ. Αραβία κι ένας αγωγός αερίου από το μεγα-κοίτασμα του Σάουθ Παρς/Νορθ Ντόουμ στο Κατάρ.
Ο προκείμενος αγωγός θα ξεκινούσε από το Κατάρ και θα κατέληγε στην Τουρκία μέσω Ιράκ και Συρίας ανταγωνιζόμενος τον, ήδη προταθέντα, αγωγό Ιράν-Ιράκ-Συρίας. Ο τελικός αποδέκτης του αερίου θα ήταν, ποιος άλλος από την Ευρώπη μέσα στην απόγνωσή της να ξεφύγει από τη Γκαζπρόμ.
Τι θα γίνει τώρα, λοιπόν; Θα εγκαταλείψει ο Ερντογάν την εμμονή του με την «απομάκρυνση του Άσαντ»; Είναι ακόμη πολύ νωρίς για να το πούμε με σιγουριά. Το τουρκικό υπουργείο εξωτερικών διαρρέει τεχνηέντως στα ΜΜΕ ότι η Άγκυρα και η Ουάσιγκτον βρίσκονται λίγο πριν τη συμφωνία για επιβολή ζώνης απαγόρευσης πτήσεων κατά μήκος των συνόρων Τουρκίας-Συρίας, τη στιγμή που ο Λευκός Οίκος επιμένει πως η ιδέα έχει εγκαταλειφθεί.
Ο οίκος των Σαούντ πάλι μοιάζει να τα έχει χάσει. Το φονικό παιχνίδι των Σαουδαράβων στη Συρία είχε πάντα ως στόχο την αλλαγή καθεστώτος έτσι ώστε να κατασκευαστεί ο σαουδαραβικός αγωγός πετρελαίου από τη Σ. Αραβία στη Συρία κι από κει στην Τουρκία. Τώρα το Ριάντ βλέπει τη Ρωσία να καλύπτει τις ενεργειακές ανάγκες της Τουρκίας και να είναι δυνητικά έτοιμη να πουλήσει περισσότερο αέριο στην Ευρώπη στο άμεσο μέλλον και ο Άσαντ να είναι ακόμη στη θέση του.
Παρόλα αυτά, είναι οι νεοσυντηρητικοί στις ΗΠΑ που κραδαίνουν απειλητικά τα δόρατά τους εναντίον των Ρώσων. Προβλέπεται πως τους πρώτους μήνες του 2015 η Βουλή των αντιπροσώπων θα περάσει ένα νομοσχέδιο για την ελευθερία της Ουκρανίας, στο οποίο θα αποδίδει στην Ουκρανία τον τίτλο του «βασικού, μη μέλους του ΝΑΤΟ, συμμάχου κράτους». Μιλάμε, ουσιαστικά, για προσάρτηση της χώρας από το ΝΑΤΟ, πράγμα που σημαίνει κλιμάκωση των νεοσυντηρητικών προκλήσεων κατά της Ρωσίας.
Ένα πιθανό σενάριο είναι, κράτη υποτελείς, όπως η Ρουμανία και η Βουλγαρία, υπό την πίεση της Ουάσιγκτον, να επιτρέψουν την πλήρη πρόσβαση πολεμικών πλοίων του ΝΑΤΟ στη Μαύρη θάλασσα, πράγμα που θα καταστρατηγήσει ισχύουσες συμφωνίες για τη ναυσιπλοϊα στη Μαύρη θάλασσα που θα επηρεάσουν και τη Ρωσία και την Τουρκία.
Έπειτα, υπάρχει κι ένα επικίνδυνο Ραμσφέλδιο «γνωστό, άγνωστο»: πως θα αντιδράσουν τα εύθραυστα Βαλκάνια αν βρεθούν εξαρτημένα από τις όποιες αλλαγές διαθέσεων της Άγκυρας; Όσο οι Βρυξέλλες κρατούν την Ελλάδα, τη Βουλγαρία και τη Σερβία προσδεμένες στο μέτωπο κατά της Ρωσίας, οι χώρες αυτές θα εξαρτώνται σε ενεργειακούς όρους από την καλή διάθεση της Τουρκίας.
Για την ώρα ας εκτιμήσουμε το μέγεθος των γεωπολιτικών αναταράξεων που προκάλεσε η κίνηση τζούντο του Πούτιν κι ας προετοιμαστούμε για ένα ακόμη κεφάλαιο της ρωσικής στροφής προς την Ευρασία. Ο Πούτιν θα βρίσκεται στο Νέο Δελχί το προσεχές Σαββατοκύριακο και προβλέπεται μια ακόμη γεωπολιτική βόμβα.
μετάφραση: Dean M.
