Από το Άρδην τ. 82
Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ο εξ απορρήτων, Αναπνευστικόν όργανον της κυκλοφορίας του αίματος, ήτοι περί κινήσεως και χρείας των πνευμόνων πραγματεία φιλοσοφικοϊατρική, εν Φρανγκφούρτη, 1665
Επιμέλεια-εισαγωγή-ευρετήριο: Δημήτριος Απ. Καραμπερόπουλος
Μετάφραση από τα λατινικά: Στάθης Παπαπολυχρονίου
Με αισθήματα ικανοποίησης δημοσιεύεται στη Σειρά «Βιβλιοθήκη Ιστορίας της Ιατρικής» των εκδόσεων Αθ. Σταμούλη, η μεταφρασμένη από τα λατινικά διδακτορική διατριβή για την κυκλοφορία του αίματος, 1664, του Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου του εξ απορρήτων (1641-1709). Μέχρι σήμερα δεν ήταν γνωστό το περιεχόμενο του βιβλίου στο ελληνικό κοινό εκτός βέβαια σε μερικούς, οι οποίοι ήταν μέτοχοι της λατινικής γλώσσας.[ ]. Απευθυνθήκαμε στον φιλόλογο Ευστάθιο Παπαπολυχρονίου, ο οποίος πέτυχε πράγματι να μας δώσει μια θαυμάσια μετάφραση στα ελληνικά, την οποία θα απολαύσουν και οι αναγνώστες.
Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος (1641-1709) γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου έλαβε τη σχετική μόρφωσή του κοντά στον διδάσκαλο της μητέρας του Ρωξάνδρα, τον Ιωάννη Καρυοφύλλη. Η καλλιεργημένη μητέρα του έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον (ο πατέρας του είχε νωρίς αποβιώσει) για την εκπαίδευσή του και για την εν συνεχεία φοίτησή του σε Πανεπιστήμιο της Ιταλίας. Με τις υψηλές γνωριμίες της, όπως απορρέει από τις σχετικές επιστολές , που έχουν δημοσιευθεί, κατόρθωσε ο νεανίας γιος της να εισαχθεί στο Ελληνικό Κολλέγιο της Ρώμης, στο οποίο παρέμεινε από το 1657 μέχρι το 1660.
Το 1660 μετέβη για ιατρικές σπουδές στο Πανεπιστήμιο της Πάδοβας , όπου είχε ως φοιτητής μιλήσει για τον Θωμά τον Ακινάτη και είχε εκλεγεί τον τελευταίο χρόνο των σπουδών του πρώτος σύμβουλος artista. Στη συνέχεια μετέβη στη Μπολόνια, όπου το 1664 παρουσιάζει την διδακτορική του διατριβή ενώπιον του Μεγάλου Δουκός της Τοσκάνης Φερδινάνδου Β΄, στον οποίο αφιέρωσε την δημοσιευθείσα διατριβή του. Υποστηρίχθηκε ότι η διατριβή του μεταφράστηκε «Ελληνιστί και Τουρκιστί εν τη Πόλει». Στην Κωνσταντινούπολη άσκησε την Ιατρική και παράλληλα δίδασκε στην σχολή του Μανωλάκη από το 1665 μέχρι το 1672. Η γνωριμία του με τον Έλληνα διερμηνέα των Τούρκων Παναγιώτη Νικούσιο, ο οποίος το 1671 τον προσέλαβε ως γραμματέα του, ο Μαυροκορδάτος κατευθύνεται στην πολιτική και τη διπλωματία, τις οποίες έκτοτε υπηρέτησε λαμβάνοντας και τον τίτλο του «εξ Απορρήτων». Εκτός της διατριβής του έγραψε και άλλα έργα στα ελληνικά, τα οποία εκδόθηκαν αργότερα ή έμειναν ανέκδοτα.
Δεύτερη έκδοση της διατριβής έγινε την επόμενη χρονιά στην Φραγκφούρτη, 1665, Τρίτη έκδοση τυπώθηκε στη Λειψία το 1682. Τέταρτη έκδοση είναι του Μαρίνου Π. Βρετού, Λειψία, F.A. Brockhaus, 1870. Την έκδοση αφιέρωσε στον καθηγητή Φωτεινό Πανά. Πέμπτη έκδοση έχουμε στην Ιταλία από τον Lorenzo Guerrieri, το 1965.
Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος στη διατριβή του παραθέτει πολλά κείμενα στα αρχαία ελληνικά, τα οποία μεταφράζει στα λατινικά, από τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς, Ιπποκράτη, Αριστοτέλη και Γαληνό στοιχείο που δείχνει ότι τους μελετούσε και είχε καλό επίπεδο γνώσης της αρχαίας ελληνικής και λατινικής γλώσσας.
Κατά την εκπόνησή της διατριβής εκτός από τη μελέτη και παράθεση των σχετικών κειμένων των αρχαίων Ελλήνων και συγχρόνων του συγγραφέων, διενήργησε και ορισμένα πειράματα, για τα οποία κάνει σαφή αναφορά σε ορισμένα κεφάλαια της μελέτης του. Η χρησιμοποίηση του πρώτου προσώπου στο κείμενο της διατριβής «εξέτασα» «εισήγαγα» «παρατήρησα» «ανακάλυψα» «έσχισα» «έκανα ανατομή» «διαπίστωσα» δίνει μία σαφή εικόνα γι’ αυτά τα πειράματα που καταγράφει σ’ αυτήν.
Το γεγονός ότι η διδακτορική διατριβή του Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου αμέσως μετά την πρώτη έκδοσή της το 1664 επανεκδίδεται στη Φραγκφούρτη τη επόμενη χρονιά το 1665 και λίγα χρόνια αργότερα το 1682 στη Λειψία δείχνει πως θα είχε σχετική απήχηση στον επιστημονικό κόσμο, τόσο για την λογική επιχειρηματολογία που ο Μαυροκορδάτος αναπτύσσει στην διερεύνηση των σχετικών θεμάτων όσο και για τα πειράματα, τα οποία ο ίδιος διενήργησε για να στηρίξει την προταθείσα ερμηνεία του για την αιτία της κυκλοφορίας του αίματος.
Από τις πρώτες παρουσιάσεις της διδακτορικής διατριβής του Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου ίσως θα είναι εκείνη του Καθηγητού της Ιατρικής του Πανεπιστημίου της ΄Αλλης της Γερμανίας Kurt Polycarp Sprengel, (1766-1833), στο βιβλίο του Ιστορία της Ιατρικής, που εκδόθηκε στην Άλλη σε πέντε τόμους με τίτλο Versuch einer pragmatischen Geschichte der Arzneikunde κατά το χρονικό διάστημα 1792-1799, με δεύτερη έκδοση πάλι στην Άλλη το 1800. [ ] Επίσης ενδιαφέρον έχει να επισημανθεί ότι η εργασία της διδακτορικής διατριβής του Μαυροκορδάτου μνημονεύεται στο ανώνυμο χειρόγραφο του 18ου αι. περί της κυκλοφορίας του αίματος , το οποίο βρίσκεται σε δύο βιβλιοθήκες, της Κοζάνης και του Βουκουρεστίου.
Συμπερασματικά μπορεί να τονιστεί ότι η δημοσίευση με την έκδοσή μας της διατριβής του Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου του εξ απορρήτων στα ελληνικά δίνεται πλέον τη δυνατότητα στους Έλληνες επιστήμονες διεξοδικά να την μελετήσουν και να γίνουν κοινωνοί της ερευνητικής προσπάθειας του συγγραφέα της, η οποία είχε λάβει χώρα στις αρχές ακόμη της πειραματικής έρευνας για την λειτουργία της καρδιάς. Επί πλέον οι αναγνώστες θα μπορούν να διαπιστώσουν την προσπάθεια του Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου το 1664 να λύσει ένα από τα προβλήματα της λειτουργίας της καρδιάς, δηλ. ποία είναι η αιτία της συστολής της. Και μόνο το γεγονός ότι ο Μαυροκορδάτος ασχολήθηκε με το πρόβλημα αυτό και προσπάθησε με λογικούς συλλογισμούς και πειράματα να αποδείξει, ανεπιτυχώς βέβαια, ότι η αιτία της συστολής της καρδιάς προέρχεται από εξωτερική αιτία, τους πνεύμονες, και δεν βρίσκεται εσωτερικά στην ίδια την καρδιά , δείχνει τη δυναμική του ερευνητικού του πνεύματος.
Δημήτριος Καραμπερόπουλος
