Από το Άρδην τ. 66, Αύγουστος-Οκτώβριος 2007
Ἐμεῖς ὅμως θά ρωτήσουμε: ποιοί δέχθηκαν τόν Χριστιανισμό; Δέν ὑπάρχει δεύτερη γνώμη, ὅτι τόν Χριστιανισμό τόν ἐδέχθησαν οἱ Ἕλληνες καί ὅσοι εἶχαν ἐπηρεασθεῖ βαθιά ἀπό τόν ἑλληνικό πολιτισμό. Ἀπό τούς ἀρχαίους λαούς, οἱ ὁποῖοι εἶχαν συγκροτήσει ἰσχυρούς πολιτισμούς πρίν ἀπό τήν ἐμφάνιση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, μόνο οἱ Ἕλληνες καί ὅσοι εἶχαν ἐπηρεασθεῖ ἰσχυρά ἀπ’ αὐτούς δέχθηκαν μαζικά τόν Χριστιανισμό. Αὐτοί καί κανένας ἄλλος. Οἱ Ἑβραῖοι παρ’ ὅτι στά πλαίσια τοῦ ἔθνους τους ἐμφανίστηκε καί ἔδρασε ὁ Ἰησοῦς Χριστός δέν Τόν ἐδέχθησαν. Οἱ Χριστιανοί ἀνάμεσα στούς Ἑβραίους ἦσαν πάντα μία μικρή ὁμάδα, ἡ ὁποία τήν ἐποχή τῆς Ἰουδαϊκῆς ἐπαναστάσεως τοῦ 70 μ.Χ. ἀποχωρίσθηκαν ἀπό τόν κορμό τοῦ Ἑβραϊκοῦ ἔθνους.
Ἡ Ἑβραϊκή παράδοση ἀποδείχθηκε στήν πράξη ἀντίθετη καί ἐχθρική μέ τόν Ἰησοῦ Χριστό. Ἐπίσης καί οἱ Πέρσες δέν ἐδέχθησαν μαζικά τόν Ἰησοῦ Χριστό. Στήν Περσία, τό Εὐαγγέλιο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ κηρύχθηκε, ὅμως οἱ χριστιανοί οὐδέποτε ἦσαν κάτι περισσότερο ἀπό μία μικρή μειοψηφία. Στίς Ἰνδίες, εἴχαμε παρόμοια περίπτωση. Στίς Ἰνδίες τόν Χριστιανισμό κήρυξε ὁ Ἀπόστολος Θωμᾶς. Ἡ ἐκκλησία τοῦ Ἀποστόλου Θωμᾶ εἶναι μία ἀπό τίς ἀρχαιότερες ἐκκλησίες, ὅμως ἀπέμεινε ἀπομονωμένη μέχρι τήν ἐποχή μας, σχεδόν 2000 χρόνια, στίς Ν.Δ. ἀκτές τῆς Ἰνδίας. Ἡ κουλτούρα τῶν Ἰνδιῶν φαίνεται νά προβάλλει μία ἰδιαίτερη ἀντίσταση στόν Χριστιανισμό. Τό ἴδιο παρατηροῦμε σ’ ὅλο τόν χῶρο τῆς Ἄπω Ἀνατολῆς. Ὁ Χριστιανισμός σέ διάφορες εὐκαιρίες διδάσκεται, ἀλλά πουθενά δέν ρίζωσε καί δέν ἀναπτύχθηκε, ὅπως στό χῶρο ὅπου εἶχε δεχθεῖ τό ἑλληνικό πνεῦμα. Μιλώντας γενικά μποροῦμε νά ποῦμε, ὅτι οἱ ἀνατολικοί πολιτισμοί ἀπεδείχθησαν σέ μεγάλο βαθμό ἀσύμβατοι μέ τόν Χριστιανισμό.
Ἐνῷ ἀντίθετα, ὅπου ἔχουν διαδοθεῖ οἱ ἑλληνικές πολιτιστικές ἀξίες ἐκεῖ ὁ Χριστιανισμός ριζώνει καί ἐπικρατεῖ. Εἶναι ἐνδιαφέρον νά ἐπισημάνουμε ὅτι ἔχουμε ἕνα φαινόμενο χωρίς ἐξαιρέσεις. Ὅπου ὁ ἑλληνισμός διαδόθηκε καί ἐπηρέασε σοβαρά τά πνεύματα, ὁ Χριστιανισμός ἀκολούθως ἐπικράτησε. Τά σύνορα ἐξαπλώσεως τοῦ Χριστιανισμοῦ συμπίπτουν ἀκριβῶς μέ τά σύνορα ἐξαπλώσεως τοῦ ἑλληνισμοῦ. Δέν ὑπῆρξε περίπτωση λαοῦ πού δέχθηκε σοβαρή ἐπίδραση τοῦ ἑλληνισμοῦ καί νά μή δέχθηκε τόν Ἰησοῦ Χριστό στή συνέχεια. Ὅπως δέν ὑπῆρξε περίπτωση λαοῦ ἀνατολικοῦ πολιτισμοῦ πού νά δέχθηκε μαζικά τόν Ἰησοῦ Χριστό.
Φαίνεται πώς ὑπάρχουν μέσα στόν ἑλληνικό πολιτισμό κάποια στοιχεῖα πού βοηθοῦν τήν ἀποδοχή τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἐνῷ ἀντίθετα ὑπάρχουν κάποια στοιχεῖα στήν ἀνατολική πολιτιστική παράδοση πού εἶναι ἀντίθετα.
Μείναμε Ἕλληνες, διότι εἴμαστε Χριστιανοί
Καθώς κινούμαστε στήν ἐπιφάνεια τῶν ἱστορικῶν φαινομένων διαπιστώνουμε κάτι ἀκόμα πολύ χαρακτηριστικό. Ἡ πίστη στόν Ἰησοῦ Χριστό βοήθησε στίς δύσκολες στιγμές τῆς ἱστορίας μας νά κρατήσουμε τήν ἑλληνικότητά μας. Μείναμε Ἕλληνες, διότι κρατήσαμε τήν πίστη μας στόν Χριστό. Μπορεῖ νά χάσαμε τή γλώσσα μας στό Ἐρζερούμ ἤ τήν Καισάρεια, μπορεῖ νά χάσαμε τήν ἑλληνική παιδεία μας, ἐφ’ ὅσον ὅμως κρατήσαμε τόν Χριστό, ἡ ἑλληνικότητα ἦταν αὐτονόητη καί παρούσα. Ἀντιθέτως ὅσοι Ἕλληνες ἐγκατέλειψαν τον Ἰησοῦ Χριστό, ἔστω καί ἄν διατήρησαν τήν ἑλληνική γλώσσα ἔχασαν τήν ἑλληνική τους συνείδηση. Τό φαινόμενο αὐτό παρατηροῦμε στούς Τουρκοκρητικούς, στούς Τουρκοκύπριους, στούς Βαλαάδες τῆς Κοζάνης, στή μερίδα τῶν Ποντίων πού ἐξισλαμίστηκαν. Αὐτοί ἐγκατέλειψαν τόν Χριστό καί διατήρησαν τήν ἑλληνοφωνία τους. Ἡ ἑλληνοφωνία δέν βοήθησε καθόλου στή διατήρηση τῆς ἑλληνικότητάς τους.
Και ἐδῶ ἔχουμε ἕνα φαινόμενο μέ ἀπόλυτη ἰσχύ. Ἐγκατάλειψη τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ μέ διατήρηση τῆς ἑλληνοφωνίας συνοδεύεται πάντα ἀπό τήν ἀπώλεια τῆς ἑλληνικότητας. Ἐνῷ, ἀντιθέτως, ἡ ἀπώλεια τῆς ἑλληνοφωνίας μέ τή διατήρηση τῆς ἑλληνικότητας. Αὐτό ὑπαινίσσεται ὅτι ἡ πίστη στόν Χριστό ἐγκλείει μυστικά καί τό ἑλληνικό πολιτιστικό ὑπόβαθρο. Τέλος ὑπῆρξε καί μία κατηγορία λαῶν, οἱ ὁποῖοι ἐδέχθησαν τόν Χριστιανισμό, ἐνῷ εὐρίσκοντο σέ κάποιο στάδιο βαρβαρισμοῦ. Μιλᾶμε γιά τά Γερμανικά καί Σλαβικά φύλα, τούς Σκανδιναβούς, τούς Ἄγγλους τούς Ἰρλανδούς. Αὐτοί οἱ λαοί, ὅλοι χωρίς ἐξαίρεση, σέ κάποιο στάδιο τῆς ἀναπτύξεώς τους ἐνδιαφέρθηκαν ζωηρά καί προσέλαβαν τόν ἑλληνικό πολιτισμό. Εἶναι ἐνδιαφέρον νά ἐπισημάνουμε ὅτι μόνο αὐτοί οἱ λαοί ἐνδιαφέρθηκαν ζωηρά γιά τόν ἑλληνικό πολιτισμό καί ὄχι οἱ Ἀφγανοί, οἱ Ἰνδοί καί οἱ Κινέζοι. Καί αὐτοί ἡ περίπτωση ἀποτελεῖ ἰσχυρή ἔνδειξη τῆς ἀμοιβαιότητας Χριστιανισμοῦ καί ἑλληνισμοῦ.
Διαπιστώσαμε μέχρι τώρα ὅτι ὁ ἑλληνικός χῶρος ἦταν ἰδεώδης γιά τό χριστιανικό κήρυγμα, ὅτι ἡ πίστη στόν Ἰησοῦ Χριστό προφύλαξε τήν ἑλληνικότητα καί ὅτι βαρβαρικοί λαοί οἱ ὁποῖοι ἐδέχθησαν τόν Χριστό, ἐν συνέχειᾳ ἐδέχθησαν καί τόν ἑλληνικό πολιτισμό. Αὐτά εἶναι πολύ ἰσχυρές ἐνδείξεις γιά τήν ὕπαρξη μιᾶς βαθύτερης συγγένειας ἀνάμεσα στόν ἑλληνισμό καί τόν Χριστιανισμό. Ὅμως παρ’ ὅλα αὐτά κάποιοι ἰσχυρίζονται πώς ὁ Χριστιανισμός κατέστρεψε τόν ἑλληνισμό.
Ἕλληνες ἅγιοι οἰκοδομοῦν τήν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ.
Στήν πραγματικότητα ὁ ἑλληνισμός εἶχε συντριβεῖ πολιτικά πολύ πρίν ἀπό τήν ἐμφάνιση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ὅταν ὁ Χριστός κήρυξε τό Εὐαγγέλιο δέν ὑπῆρχε Ἕλληνας, πού νά μήν εἶχε ὑπαχθεῖ στήν ἐξουσία τῆς Ρώμης. Τούς τελευταίους αἰῶνες πρίν ἀπό τήν ἐμφάνιση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ καί τούς πρώτους μετά τήν ἐμφάνισή Του, οἱ Ἕλληνες ἀσχολοῦντο μέ τόν σχολιασμό καί τήν κατάταξη τῶν παλαιῶν ἔργων. Καινούργιες σημαντικές ἀναβάσεις καί τομές σ’ ὅλους τους τομεῖς τῆς πνευματικῆς ζωῆς δέν συντελοῦνταν πλέον. Ἐκεῖ πού ἄλλοτε ἔρεε ἕνας μεγάλος ποταμός, μετά βίας ὑπῆρχε ἕνα μικρό ρυάκι. Αὐτό δέν ἔγινε ἐξαιτίας ἑνός ἐξωτερικοῦ παράγοντα, ἀλλά ἀπό ἐσωτερικούς λόγους. Οἱ βαθεῖς λόγοι τῆς παρακμῆς τοῦ ἑλληνισμοῦ βρίσκονται στήν ἀντιφατική καί δίβουλη λειτουργία τῆς ἑλληνικῆς ψυχῆς καί ὄχι σέ κάτι ἐξωτερικό.
Τό νά ἐπισημάνουμε τούς λόγους τῆς αὑτοφθορᾶς τοῦ ἑλληνισμοῦ εἶναι προϋπόθεση γιά μία ἐθνική ἀναγέννηση, διότι ὅ,τι ἴσχυε παλιά ἰσχύει καί σήμερα. Πάντως λογικά δέν εἶναι δυνατόν νά συνδυάσουμε τήν παρακμή τοῦ ἑλληνισμοῦ μέ τόν Χριστιανισμό, διότι ἡ ἑλληνική παρακμή καί τό πνευματικό ἀδιέξοδό τῆς ἑλληνικῆς ψυχῆς ἐμφανίζεται καί ἐξελίσσεται αἰῶνες πρίν ἀπό τήν ἐμφάνιση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ἀγκαλιάζοντας ὅλες τίς πλευρές τοῦ βίου καί τῆς ψυχῆς τοῦ Ἕλληνα.
Λοιπόν, ὅταν ὁ Ἰησοῦς Χριστός ἐμφανιζεται, ὁ ελληνισμός βρίσκεται σε ἀδιέξοδο καί παρακμή ἡ ὁποία διαρκεῖ αἰῶνες. Εἶναι τελείως φανερό πώς ὁ ἑλληνισμός μέ τά δικά του μέσα δέν μποροῦσε νά ξεφύγει ἀπό τό ἀδιέξοδο. Ἀκριβῶς, ἐπειδή ἡ ἑλληνική ψυχή μπορεῖ λόγῳ τῆς παιδείας της νά συνειδητοποιεῖ τό ἀδιέξοδό της, καί ἐπειδή ἔχει μάθει νά ἐρευνᾶ, ἀντιλαμβάνεται πιό εὔκολα ἀπό τούς ἀνθρώπους ἄλλων πολιτισμῶν τή μεγάλη εὐκαιρία πού δίνει σ’ ὅλους τους ἀνθρώπους ὁ Ἰησοῦς Χριστός, ὁ ἄρτος ὁ ἐκ τοῦ Οὐρανοῦ καταβάς.
Ὁ ἑλληνισμός, ὅταν δέχεται τόν Χριστό πραγματοποιεῖ δύο μεγαλα ἔργα τά ὁποῖα συνδέονται μεταξύ τους. Τό πρώτο ἔργο εἶναι ἡ οἰκοδόμηση τῆς ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ. Ἀμέτρητοι μάρτυρες καί ἅγιοι στούς πρώτους αἰῶνες τοῦ Χριστιανικοῦ, Ἕλληνες στή συντριπτική τους πλειοψηφία, μέ τή δράση τους, τήν πίστη τους, τό αἷμα τους οἰκοδομοῦν τήν ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ. Σέ συνδυασμό μ’ αὐτό τό ἔργο, αὐτήν τήν ἐποχή μέσα στήν ἑλληνική ψυχή συντελεῖται μία μεγάλη πνευματική ἐπανάσταση. Ἡ φιλοσοφία μετατρέπεται σέ φιλοκαλία….
Ἡ φιλοκαλία, ὅπως λέει ἠ λέξη, εἶναι ἡ ἀγάπη τοῦ καλοῦ, ἐργάτης τῆς φιλοκαλίας εἶναι ὁ ἅγιος. Ὁ ἅγιος εἶναι ἕνας καινούριος τύπος ἀνθρώπου, ἕνα καινούργιο πρότυπο. Εἶναι ἐνδιαφέρον νά σημειώσουμε ὅτι πολλοί ἐπιφανεῖς ἅγιοι τῶν πρώτων αἰώνων τοῦ Χριστιανισμοῦ εἶχαν πολύ ἰσχυρή φιλοσοφική μόρφωση. Ἤξεραν πολύ καλά τή φιλοσοφική μέθοδο καί ἀκριβῶς γι’ αὐτόν τόν λόγο μποροῦσαν νά ἐκτιμήσουν μέ ἀκρίβεια, τά ὅρια αὐτῆς τῆς μεθόδου. Ὁ Χριστιανός ἅγιος γνωρίζει ὅτι ἡ γνώση αὐτή καθ΄ἑαυτήν δέν μπορεῖ νά μετουσιώσει τά ψυχικά περιεχόμενα ἑνός ἀνθρώπου. Ὅπως ἀκριβῶς ἡ συνειδητοποίηση τοῦ γεγονότος ὅτι εἶμαι βρώμικος δέν μέ καθαρίζει, ἄν δέν κάνω μπάνιο, ἔτσι καί ἡ λογική κριτική ἑνός πάθους τῆς ψυχῆς δέν ὁδηγεῖ στήν ἀπαλλαγή μου ἀπό τό πάθος. Ὁ φιλόσοφος νοῦς μπορεῖ νά ἐρευνᾶ καί νά ὀρθολογίζεται, ὅμως δέν μπορεῖ νά καθαρίσει τήν ψυχή ἀπό τά πάθη πού δημιουργοῦν δυσαρμονία μέσα μας καί ἔξω μας. Αὐτό δέν σημαίνει ὅτι ἡ λογική γνώση εἶναι ἄχρηστη. Ἀντιθέτως εἶναι πολύ χρήσιμη, διότι μᾶς βοηθᾶ νά ἐντοπίσουμε τό πρόβλημα καί μᾶς ἐμπεδώνει τή διάθεση νά τό λύσουμε. Τή λύση τοῦ προβλήματος τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς δέν μᾶς τή δίνει ὁ Ἕλληνας φιλόσοφος, ἀλλά ὁ Ἕλληνας Ἅγιος. Οἱ χριστιανοί ἅγιοι ἔχουν ἐκπονήσει μία μέθοδο θεραπείας τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς. Ἀκρογωνιαῖος λίθος τῆς θεραπείας τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς εἶναι ἡ ζωντανή καί βιωματική σχέση μέ τόν Ἰησοῦ Χριστό. Χωρίς αὐτήν τήν σχέση, ἡ ὁποία περνάει ἀπό πολλά στάδια καί ἀναβαθμούς, τίποτα δέν εἶναι δυνατόν. Τό δεύτερο σημεῖο πού ἔχει τεράστια σημασία εἶναι ἡ θέληση νά γεννηθεῖ μέσα μας ἡ ἀπέραντη, ἡ ἀπεριόριστη Ἀγάπη, ἡ ὁποία ἀγκαλιάζει τούς πάντες καί τά πάντα. Ἡ Ἀγάπη αὐτή δέν ἔχει καμία σχέση μέ τήν «ἀγάπη» τοῦ συναισθήματος, πού μᾶς κρατάει ἐξαρτημένους ἀπ’ ὅ,τι ἔχουμε ἀνάγκη. Ἀντίθετα ἡ ἀπέραντη Ἀγάπη, γιά τήν ὁποία μιλᾶμε, μᾶς δίνει ἀπέραντη ἐλευθερία καί αὐτάρκεια καί μᾶς μετατρέπει σέ δημιουργούς. Οἱ Ἕλληνες ἅγιοι δημιούργησαν μία πλούσια κληρονομιά, ἡ ὁποία δυστυχῶς εἶναι ἄγνωστη ἀκόμη καί σέ ἐμᾶς τούς Ἕλληνες. Τό ἄν θά θελήσουμε νά προσεγγίσουμε τόν πνευματικό θησαυρό πού ἔχουν συσσωρεύσει οἱ Ἕλληνες ἅγιοι θά καθορίσει τήν τύχη τοῦ ἔθνους μας, ἀλλά καί ὁλόκληρης τῆς ἀνθρωπότητας.
Σήμερα….
Σήμερα ζοῦμε σέ μιά ἐποχή, πού πολλούς τούς ἀπελπίζει. Ὅλα τά νοήματα πού θέλησε νά ὑψώσει ἡ ἀνθρώπινη ἔπαρση ἔχουν καταπέσει στερημένα ἀπό ἀξία. Ὅλες οἱ διαδρομές ἔχουν διανυθεῖ πολλές φορές. Ὅλες οἱ πιθανότητες καί τά ἐνδεχόμενα ἔχουν ἐρευνηθεῖ λεπτομερειακά καί δέν ἔχει βρεθεῖ λύση στό ἀνθρώπινο πρόβλημα. Τί θά παρηγορήσει τήν ἀνθρώπινη ψυχή; Τί θά τήν καθαρίσει ἀπό τά πάθη; Τί θά τή θρέψει καί ἀναπτύξει; Κανένας φιλόσοφος, κανένας ἐρευνητής δέν ἔδωσε ποτέ πραγματική ἀπάντηση. Μόνον ὁ Ἰησοῦς Χριστός καί οἱ πραγματικοί μαθητές Του, οἱ ἅγιοί της φιλοκαλίας. Πρέπει σήμερα νά ἀναρωτηθοῦμε, τί καινούργιο ἔφερε στόν κόσμο ἡ ἑλληνική ψυχή καί τί ἀπέραντες προοπτικές ἔφερε στόν κόσμο ὁ Ἰησοῦς Χριστός.
Πρέπει νά κατανοήσουμε βαθειά, πώς καί γιατί ὁ ἑλληνισμός συναρμόστηκε καί ὑπηρέτησε τόν Λόγο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὥστε σήμερα ἡ πεμπτουσία του νά εἶναι ἐνσωματωμένη ἀξεδιάλυτα στόν λόγο καί τήν πράξη τῶν ἁγίων της φιλοκαλίας.
Ἀν ……
Ἄν ὁ κρυμμένος μαργαρίτης τῆς φιλοκαλίας βγεῖ στο φως. Ἄν παραμερίσουμε τίς στάχτες γιά νά λάμψει ἡ πυροστιά. Ἄν θελήσουμε νά ρίξουμε φρύγανα στήν πυροστιά γιά νά φανεῖ ἡ φλόγα. Ἄν πολλοί ἐργάτες τῆς φιλοκαλίας ἐργασθοῦν στόν κόσμο. Ἄνθρωποι πού θά ἑνώνονται βιωματικά μέ τόν Ἰησοῦ Χριστό, πού θά θέλουν νά γεννηθεῖ μέσα τους ἡ ἀπεριόριστη Ἀγάπη καί ἀκόμα πού θά θεωροῦν μέ ἤρεμη καί ἐντατική προσοχή τό πάντα μέσα τους καί ἔξω τους. Τότε ποιός θά μπορεῖ νά μιλάει γιά τήν ἑλληνική παρακμή; Ποιός θά μπορεῖ νά μιλάει γιά τό σάπισμα τοῦ κόσμου καί τοῦ ἀνθρώπου;
(Περιοδικό «Τότε….», τ. 45, Νοέμ. – Δεκ. 1993)
