Καρλ Πολάνυι
Η εφεύρεση του εμπορίου
Αγορά, χρήμα και Δημοκρατία στην αρχαία Ελλάδα*
Του Σπύρου Κουτρούλη από την Ρήξη φ. 141
Για όσους είχαν εντυπωσιαστεί από το εύρος των γνώσεων και την οξυδέρκεια των παρατηρήσεων του έργου του Καρλ Πολάνυι, Ο μεγάλος μετασχηματισμός, θα έχουν την ευκαιρία στο νέο έργο του, που μεταφράστηκε και εκδόθηκε στη χώρα μας, να διαπιστώσουν τη βαθιά γνώση που έχει της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας. Στους αρχαίους Έλληνες θα αποδώσει την εφεύρεση του εμπορίου, αλλά και τον ρόλο του κράτους, όπου αυτό κρίνεται αναγκαίο. Για παράδειγμα, τα σιτηρά, δηλαδή το ψωμί των Αθηναίων, ο Περικλής είχε καταφέρει να τα εξασφαλίσει με ένα πολύπλοκο και πρωτοποριακό δίκτυο που ξεκινούσε από τις πόλεις της Μαύρης Θάλασσας, συνεχιζόταν στην πόλη του Βυζαντίου, στα νησιά του Αιγαίου και στην Εύβοια. Όποιος επιθυμούσε να πλήξει την Αθηναϊκή Δημοκρατία έπρεπε να πλήξει αυτό το δίκτυο. Συνεπώς, η μεταφορά του σιταριού ήταν υπό την προστασία του κράτους και ήταν η εναλλακτική λύση σε σχέση με τις αγορές της Αιγύπτου και της Σικελίας, που ελέγχονταν από τους Πέρσες και τους Συρακούσιους αντίστοιχα. Η πρόνοια ενός κράτους να εξασφαλίσει τις πρώτες ύλες, που είναι απαραίτητες για την επιβίωσή του είναι έκτοτε πρωταρχική του υποχρέωση. Η ναυτιλία χρειαζόταν τη χρηματοδότηση ενός πρωτεϊκού τραπεζικού συστήματος. Πράγματι, στον Πειραιά, οι τραπεζίτες έστηναν τα τραπέζια τους όπου δέχονταν καταθέσεις και δάνειζαν. Πρόκειται για μια εικόνα που θα συναντήσουμε πάλι, μετά από πολλούς αιώνες, στη Φλωρεντία.
Σημαντικές είναι οι ακόλουθες παρατηρήσεις του Κ. Πολάνυι για να κατανοήσουμε την αθηναϊκή πόλη:
«Η πειθαρχία στην πόλη, δηλαδή, ήταν απεριόριστη, και η υπαγωγή του ατόμου στην πόλη πλήρης. Ποτέ δεν αναπτύχθηκε στην Ελλάδα η ιδέα των σύμφυτων με το άτομο δικαιωμάτων, η ελευθερία προέκυπτε για το άτομο μέσω της συμμετοχής του στο κράτος. Αυτό δεν θα πρέπει να θεωρηθεί άρνηση της ατομικής ελευθερίας. Μάλλον η ύπαρξη του ατόμου ξέχωρα από την πόλη ήταν αδιανόητη. Η σύγχρονη ιδέα των ατομικών δικαιωμάτων, ενός θεμελιώδους ανταγωνισμού μεταξύ του ατόμου και του κράτους, θα φαινόταν στους Έλληνες ως σχήμα οξύμωρο. Αυτή η μοναδική πειθαρχία δεν περιλάμβανε μόνον την πολιτική και τη στρατιωτική σφαίρα αλλά και την οικονομία. Αντί να βασίζεται σε έναν ανύπαρκτο μηχανισμό καθορισμού των τιμών, στηριγμένο στην προσφορά και τη ζήτηση, επέμενε να διασφαλίζει επαρκή προσφορά σε μια δεδομένη τιμή. Αυτό επέτρεψε στην πόλη να στραφεί στην αγορά ως ένα χρήσιμο εργαλείο για την τροφοδοσία των πολιτών της» (σελ. 71).
*Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα 2017
Μετάφραση: Γιώργος Ρακκάς, Στράτος Μεϊντανόπουλος
Επιμέλεια: Χριστίνα Σταματοπούλου, Γιώργος Καραμπελιάς
1 ΣΧΟΛΙΟ
Πρωτότυπος τίτλος στα Αγγλικά;