του Θ. Ζιάκα, από το Άρδην τ. 66, Αύγουστος-Οκτώβριος 2007
Με τον Άρη Ζεπάτο (1944-2007) συνδέομαι από το 1966. O Άρης, αν και μικρός τότε, ήταν ήδη μια εντυπωσιακή προσωπικότητα στο χώρο της Αριστεράς. Κάποιοι τον θυμούνται στη συντακτική επιτροπή της «Πανσπουδαστικής», με τον Στέλιο Ράμφο, τον Παναγιώτη Κονδύλη κ.ά.
Στη διάρκεια της δικτατορίας της 21ης Απριλίου 1967 και ως τη σύλληψή του το 1969, βλεπόμασταν τακτικά. Μετά τη Μεταπολίτευση είχαμε μια στενή συνεργασίαεπί δύο χρόνια περίπου, με θέμα τον απολογισμό της εμπειρίας μας από την ελληνική Αριστερά, καθώς και σχετικά με τις αντιφάσεις θεωρίας και πρακτικής τουπαγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος. Τα συμπεράσματα του ανέκδοτου εκείνουαπολογισμού ήταν περίπου τα εξής:
1.Η πρακτική αποτυχία του μαρξισμού είναι καθολική.
2.Το μαρξιστικό επαναστατικό υποκείμενο μετασχηματίζεται παντού στο αντίθετό του (σε αντεπαναστατικό), πράγμα που εξηγεί την καθολική αποτυχία των υπ’ αυτό απελευθερωτικών κινημάτων.
3.Ως βασικός υποκειμενικός λόγος της αποτυχίας αυτής είναι η άγνοια εκ μέρους των μαρξιστών ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο αν δεν είναι σε θέση να αλλάξει τον εαυτό του.
4.Χωρίς ειδική θεωρία και πρακτική «αυτοαλλαγής του υποκειμένου της αλλαγής» είναι αδύνατη η αποφυγή του αντιδραστικού μετασχηματισμού του.
5.Στον μαρξισμό και γενικά στην ευρωπαϊκή σκέψη, δεν υπάρχουν γνώσεις για το θέμα της σκόπιμης αυτοαλλαγής του υποκειμένου. Άρα πρέπει να ψάξουμεα λλού, ξεκινώντας από το μηδέν.
Από το 1978 και ως το 1993, απομακρυνθήκαμε, κυρίως λόγω των δικών μου πολιτικών πρωτοβουλιών («Προλεταριακός Αγώνας» – ΠΑΣΟΚ κ.τ.τ.) και της εν συνεχεία μετακόμισής μου στη Θεσσαλονίκη.
Κάποια στιγμή, το 1993, ο Άρης συναντιέται τυχαία με τον Δ. Καλουδιώτη στον δρόμο. Μαθαίνει πού είμαι και με παίρνει για να μου εκφράσει την ευχάριστη έκπληξή του, που οδηγηθήκαμε και πάλι σε κοινή γραμμή πλεύσης. Μόλις είχε διαβάσει το «Έθνος και Παράδοση». Η «κοινή γραμμή πλεύσης» ήταν η αναζήτησητων ζητούμενων απαντήσεων στα χνάρια της Ορθόδοξης Παράδοσης.
Με νόμιζε ακόμη «κολλημένο στον μαρξισμό», εξ ού και η έκπληξη. Η δική μουδυσάρεστη έκπληξη ήταν πως έχει λευχαιμία και οι γιατροί δεν του δίνουν πάνω απότρία χρόνια ζωής…
Έκτοτε επικοινωνούσαμε τακτικά και αφ’ ότου επανεγκαταστάθηκα στην Αθήνα βλεπόμασταν πολύ συχνά, ως τον θάνατό του. Μισή ώρα πριν τον προδώσει η καρδιάτου μιλούσαμε στο τηλέφωνο…
Ήμουν νομίζω ο πιο κοντινός πνευματικός του φίλος.
Ορισμένοι άνθρωποι παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη των άλλων. Ο ΆρηςΖεπάτος ήταν ένας τέτοιος άνθρωπος.
Υπήρξε καθοδηγητής μου στη μαθητεία μου στην Αριστερά, αλλά και στην αμφισβήτησή της. Καθοδηγητής μου επίσης στην ανακάλυψη του σύγχρονου γνωστικισμού, αλλά και στην υπέρβασή του. Μαζί του συζητούσα τα προβλήματα που συναντούσα στις μελέτες μου πάνω στη νεωτερικότητα, την παράδοση, το υποκείμενο και τον εθνισμό. Στη δική του κριτική δοκίμαζα τον ερευνητικό μου υποκειμενισμό.
Ανακεφαλαιώνοντας τώρα την πορεία μου αντιλαμβάνομαι πόσο ριζικά διαφορετική θα ήταν η προσωπικότητά μου αν δεν τον είχα γνωρίσει. Δεν θάλεγα και για κείνον το ίδιο, λόγω ανισότητας πνευματικού αναστήματος. Ο Άρης πάντοτε με υπερέβαινε.
Ήταν μια προσωπικότητα ιδιαζόντως μοναδική. Δεν έχω γνωρίσει ανάλογη και δεν πιστεύω να υπάρχει δεύτερη στον τόπο μας. Το βασικό χαρακτηριστικό του ήταν η αυτονομία. Δεν επηρεαζόταν καθόλου από δόξες, απόψεις, ερμηνείες και θεωρίες. Αναζητούσε πάντοτε τα εμπειρικά δεδομένα, τα οποία και ανέλυε μόνος του, με μεθοδικότητα και υπομονή, προκειμένου να διαμορφώσει προσωπική άποψη. Άπαξ και είχε διαμορφώσει έτσι την άποψή του επέμενε σ’ αυτήν με απολυτότητα. Μπορούσε όμως να την εγκαταλείψει, χωρίς δισταγμό, υπό το φως ενός νέου εμπειρικού δεδομένου. Ήταν ικανός να εφαρμόζει τη μέθοδο αυτή (: «-τα εμπειρικά δεδομένα και μόνον αυτά»), όχι μόνο στην πολιτική και στην οικονομία (με εκπληκτικές προβλέψεις σε εντελώς ανύποπτο χρόνο, όπως π.χ. στο θέμα Τουρκία -Κουρδικό), αλλά και στις προσωπικές του υποθέσεις, στις σχέσεις του με τους άλλους και πρωτίστως στη σχέση του με τον εαυτό του. Την εφάρμοζε επίσης και απέναντι στην αρρώστια του.
Άτομο αυτόνομο, με την πλήρη έννοια της λέξης, ο Άρης είχε κάνει πράξη τοξεχασμένο ιδανικό: «να είσαι μέσα στον κόσμο χωρίς να ανήκεις στον κόσμο».
Τα κείμενα του Άρη Ζεπάτου, που δημοσιεύονται σ’ αυτό το τεύχος, υποψιάζουνκάπως τον αναγνώστη για την πνευματική του ποιότητα. Θα προσθέσω δυο τρεις πληροφορίες για τις θεμελιώδεις πνευματικές του συντεταγμένες.
Από την εποχή της «Σπουδάζουσας» είχε τη φήμη ανθρώπου με ασυνήθιστο μυαλό.Αυτό του κόστισε ειδικό βασανισμό στη Μπουμπουλίνας, για να του το χαλάσουν.Στην εξορία έφτασε τελείως διαλυμένος, μέσα σε σύννεφο παραισθήσεων. Θα του πάρει μεγάλη προσπάθεια για να ανακάμψει. Στη Μεταπολίτευση (1974-1975) τον βρίσκω να κάνει συστηματική δουλειά πάνω στον εαυτό του, αναζητώντας παράλληλα μεθόδους στη μοντέρνα ψυχολογία και στον γνωστικισμό. Τις μελετά και τις δοκιμάζει. Είναι οι μελέτες αυτές, που θα τον οδηγήσουν τελικά στη μυστική παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Εκεί θα διαπιστώσει ότι η εργασία πάνω στον εαυτό δεν είναι απλώς φαντασία, αλλά αληθινή επιστήμη που αποδίδει καρπούς.
Όχι μόνο αυτοθεραπεύτηκε μ’ αυτό τον τρόπο, αλλά βρήκε και τη ζητούμενη απάντηση στο κοινό μας πρόβλημα της «αυτοαλλαγής του υποκειμένου της αλλαγής». Θα σημειώσω, ότι ήδη από τις αρχές της προσπάθειάς του, πριν ανακαλύψει οτιδήποτε, του συνέβη «κάτι», που άλλαξε ριζικά την ποιότητα τουσθένους του και το οποίο -«άθεος ων»- δεν ήταν σε θέση να το αναγνωρίσει.Αργότερα κατάλαβε ότι επρόκειτο για «μυστική εμπειρία», σαν αυτές που περιγράφουν οι άγιοι της Φιλοκαλίας. Το πρακτικό αποτέλεσμα ήταν μια πίστηακλόνητη, η οποία τον έκανε, μεταξύ των άλλων, να σπάσει και το παγκόσμιο ρεκόρ αντοχής στην αρρώστια του.
Κεντρική ιδέα της βιωματικής πρότασης του Άρη Ζεπάτου είναι ότι υπάρχει μιαπροσωπική ενέργεια άκτιστη-άτρεπτη. Ο χαρακτήρας της είναι Αγάπη σε βαθμό ανείπωτο. Είναι η ενέργεια, πάνω στην οποία μπορεί να στηριχθεί ο σύγχρονοςάνθρωπος, για να αντλήσει τη δύναμη που χρειάζεται να αλλάξει τον εαυτό του.
Η πρόταση αυτή αναπτύχθηκε, όπως έλεγε, από του Έλληνες αγίους, αλλά στο Βυζάντιο η εφαρμογή της περιορίστηκε μόνο στο εργαστηριακό πεδίο (στα μοναστήρια). Δεν εφαρμόστηκε στον κόσμο, όπου και είναι ζωτικά αναγκαία. Ηπαράδοσή μας δεν περιλαμβάνει εμπειρία εργασίας μέσα στον κόσμο, αλλά αυτό που μας κληροδότησε είναι ήδη πολύτιμο, γιατί μπορούμε να το μελετήσουμε και να το ολοκληρώσουμε. Οι δυνατότητες που υπάρχουν σήμερα είναι τεράστιες, αντέλεγεστις σκεπτικιστικές επιφυλάξεις μου. Αυτά που μας φαίνονται σαν ανυπέρβλητες αντιξοότητες, όπως η διάλυση του ατόμου (η κρίση της εξατομίκευσης), ο παράλληλος εκφυλισμός του εκκλησιαστικού περιβάλλοντος και η αποσύνθεση τωνδημόσιων θεσμών, είναι ευνοϊκές και όχι αρνητικές συνθήκες.
Είναι θέμα πνευματικού προσανατολισμού και επιτεύξιμης πρακτικής συμβατότηταςμε το άγνωστο, πλην όμως υπαρκτό και αρκετά γνωστό στην παράδοσή μας,εξωυποκειμενικό-οντολογικό μας στήριγμα.
Κάπως έτσι είχε διατυπώσει το βιωματικό του συμπέρασμα στην τελευταία μας συζήτηση.
Η πάντα αισιόδοξη μορφή του θα μείνει ανεξίτηλη στη μνήμη μας.
Θ.Ι.Ζ.
2-5-2007
