Η Ρωσία μέσα στην πανδημία

810

Του Γιώργου Ρακκά

“Η δύναμή μας στηρίζεται στην εντύπωση της ισχύος μας που μεταφέρουμε στους άλλους”. Με αυτήν τη ρήση περιγράφει ο Μ. Γκορμπατσώφ τις δεινές πολιτικές συνέπειες που είχε το ατύχημα στο Τσερνόμπιλ για την ΕΣΣΔ, στη διάσημη τηλεταινία που κυκλοφόρησε πέρυσι. Η ρήση αυτή, που πολύ ταιριάζει στα τελευταία χρόνια της Σοβιετικής Ένωσης αλλά δεν γνωρίζουμε εάν όντως ειπώθηκε, μπορεί κάλλιστα να περιγράψει τον τρόπο που η Ρωσία διαχειρίστηκε σήμερα την πανδημία του κορωνοϊού.

Η γεωπολιτική της «αναπνευστικής συσκευής»

Στα τέλη Μαρτίου του 2020, η πανδημία κάλπαζε στη Δύση και τα κράτη της φαινόταν ότι είχαν καταληφθεί εξ απήνης. Οι παγκόσμιας εμβέλειας ηγεσίες της Αμερικής και της Ευρώπης φαινόταν να τα έχουν χαμένα και η Ρωσία, που τότε μετρούσε ελάχιστα κρούσματα, έσπευσε να καλύψει το κενό στέλνοντας στην Ιταλία και τις ΗΠΑ υγειονομική βοήθεια. Πράξεις που έσπευσε να υπερπροβάλει από τα δικά της διεθνή μέσα, όπως το Russia Today, σε βαθμό μάλιστα που τα κατά παράδοση επικριτικά, αμερικάνικα μέσα, μίλησαν για ρωσική «κορωνοπολιτική» και επανέλαβαν τα ερωτήματά τους για τις σχέσεις Πούτιν και Τραμπ.
Υπάρχει μπόλικο ρεπορτάζ γύρω από αυτήν τη βοήθεια: Τα ρωσικά ΜΜΕ κάγχαζαν χαιρέκακα ότι για ανθρωπιστική βοήθεια που η ισχυρή Ρωσία έστελνε στις χειμαζόμενες ΗΠΑ. Αμερικάνοι αξιωματούχοι ανταπαντούσαν ότι το μεγαλύτερο μέρος της αποστολής είχε να κάνει με υγειονομικό υλικό (αναπνευστικές συσκευές, μάσκες κ.ά.) που οι ΗΠΑ αγόρασαν καταβάλλοντας περίπου 660.000$. Την ίδια στιγμή, εμπειρογνώμονες προειδοποιούσαν τη Μόσχα για πιθανές μελλοντικές ελλείψεις υγειονομικού υλικού. Από τότε, τέλη Μαρτίου–αρχές Απριλίου, οι πιο απομακρυσμένες επαρχίες αντιμετώπιζαν ήδη προβλήματα στις προμήθειες υγειονομικού υλικού, ιδίως στα νοσοκομεία που μετεξελίχθηκαν σε «βόμβες διασποράς» της πανδημίας.
Οι μετέπειτα εξελίξεις με τις ίδιες τις αναπνευστικές συσκευές που η Ρωσία έστειλε στις ΗΠΑ θα διαψεύσουν παταγωδώς το αφήγημα των ρωσικών ΜΜΕ: Κατασκευασμένες στα Ουράλια, οι αναπνευστικές συσκευές Avanta M αποδείχθηκαν ελλαττωματικές και συνδέονται με δυο πυρκαγιές που ξέσπασαν στις εντατικές μονάδες νοσοκομείων της Μόσχας και της Αγίας Πετρούπολης, κοστίζοντας τη ζωή έξι ασθενών. Οι αναπνευστήρες αποσύρθηκαν από τις ΗΠΑ, ενώ στις αρχές Μαΐου ήταν η σειρά του Τραμπ να πάρει εκδίκηση από τον Πούτιν καθώς συμφωνήθηκε από τους δυο ηγέτες ότι η Αμερική θα στείλει 200 αναπνευστικές συσκευές στην Ρωσία μέχρι τα τέλη του μήνα.

Η πανδημία αποκαλύπτει τις βαθιές παθογένειες του ρωσικού μοντέλου

Σε όλες τις χειμαζόμενες από την πανδημία χώρες, ο κορωνοϊός πύκνωσε και έφερε στην επιφάνεια όλα τα σοβαρά κοινωνικά προβλήματα που κρύβονταν κάτω από το χαλί: Αν στις ΗΠΑ αποδείχθηκε η αθλιότητα του υγειονομικού συστήματος ο αποκλεισμός του φτωχού πληθυσμού, καθώς και η κακή υγειονομική κατάσταση, στη Ρωσία επανήλθαν όλα τα φαντάσματα του παρελθόντος, οι δομικές αδυναμίες που τη συνοδεύουν από την εποχή της σοβιετικής κατάρρευσης, τα οποία ο Πούτιν, παρ’ όλες τις προσπάθειές του και τον πολιτικό κομπασμό του δεν έχει καταφέρει να επιλύσει.
Η Ρωσία λοιπόν είναι η δεύτερη χώρα σε επιβεβαιωμένα κρούσματα κορωνοϊού, πίσω από τις ΗΠΑ, αλλά μετράει μόλις 2.917 θανάτους. Ο μικρός αριθμός τους οφείλεται μεταξύ άλλων και σε μια μέθοδο υποκαταγραφής των θανάτων, μη λαμβάνοντας υπόψη εκείνους όπου εμπλέκονται και υποκείμενα νοσήματα. Σύμφωνα με τους Φαϊνάνσιαλ Τάιμς, στη Μόσχα και την Αγία Πετρούπολη η στατιστική ανάλυση εμφανίζει αυξημένο τον συνολικό αριθμό των θανάτων για τον μήνα Απρίλιο κατά 2.700 σε σχέση με τον μέσο όρο των τελευταίων 5 ετών. Από αυτούς, μόνο οι 629 αποδίδονται στον κορωνοϊό, και έτσι 1.444 μένουν «ορφανοί». Επίσης, υπάρχουν διαφορές στα στοιχεία, που οι διάφορες επαρχίες ανακοινώνουν, και εκείνα που ανακοινώνει η κεντρική διοίκηση στη Μόσχα. Σύμφωνα με την ιστοσελίδα των Μόσκοβ Τάιμς, η επαρχία του Ομσκ ανακοίνωσε τη Δευτέρα 18/05 16 νεκρούς από τον κορωνοϊό, αλλά στις στατιστικές που δημοσιοποιεί το κράτος εμφανίζονται μόνον επτά. Στο δε Ντανγκεστάν, ο ίδιος ο υπουργός Υγείας της Ρωσικής Δημοκρατίας, Τζαμαλουντίν Χατζηιμπραϊμοφ, ισχυρίστηκε ότι τα πραγματικά στατιστικά της πανδημίας είναι είκοσι φορές μεγαλύτερα στο κρατίδιό του, από εκείνα που το ομοσπονδιακό κράτος ανακοινώνει.
Τα νοσοκομεία έχουν καταστεί μεγάλες εστίες διασποράς της πανδημίας. Η εξυγίανση και οι μεταρρυθμίσεις που ο Πούτιν έχει πραγματοποιήσει στον τομέα της υγείας δεν έφεραν παρά ελάχιστα αποτελέσματα και αυτά στις μεγάλες πόλεις της χώρας, ιδίως στη Μόσχα και την Αγία Πετρούπολη. Η Σοβιετική Ένωση κληροδότησε στη Ρωσική Ομοσπονδία ένα εκτεταμένο, αλλά ασθμαίνον σύστημα υγείας, που κλυδωνιζόταν από την υποχρηματοδότηση, την έλλειψη υλικών και την κακή κατάσταση των υποδομών. Για την αποκατάστασή του, η Ρωσική Ομοσπονδία εφάρμοσε ένα σχέδιο το οποίο δεν απέδωσε τα αναμενόμενα: Ενώ το 1992 η Ρωσία μετρούσε περίπου 13 νοσοκομειακές κλίνες/1.000 κατοίκους, το 2013 η αναλογία αυτή είχε πέσει στο 8,2/1000. Οι περικοπές δεν οδήγησαν στη βελτίωση των δομών που επιβίωσαν. Αντίθετα πολύ συχνά τα επιπλέον κεφάλαια, που προορίζονταν για τον τεχνολογικό εκσυγχρονισμό των δομών υγείας, κατέληγαν να διασπαθίζονται από τη διαφθορά που πλέον θεωρείται ενδημική. Σε μια παγκόσμια έρευνα που διεξήγε το Μπλούμπεργκ το 2018, η Ρωσία συγκαταλέγεται στις χώρες με τα χειρότερα συστήματα υγείας –και μόνον η Βουλγαρία, το Αζερμπαϊτζάν και οι ΗΠΑ την ξεπερνούν.
Έτσι, δεν είναι να απορεί κανείς που πάνω από 400 εστίες υπερμετάδοσης του κορωνοϊού αφορούν σε νοσοκομεία σύμφωνα με τον υπουργό Υγείας, ενώ υψηλό είναι και το τίμημα σε ανθρώπινες ζωές του υγειονομικού προσωπικού· σύμφωνα με πληροφορίες αγγίζουν σήμερα τους 220, μερίδιο ιδιαίτερα υψηλό αν αναλογιστούμε ότι η Βρετανία, με τους δεκαπλάσιους συνολικούς θανάτους (30.000 περίπου) είχε 275 νεκρούς από το υγειονομικό της προσωπικό. Η κακή κατάσταση του συστήματος υγείας επιδεινώθηκε έτι περαιτέρω από τον τρόπο που αποφάσισε ο Πούτιν να διαχειριστεί την πανδημία. Ενώ συνήθως πρωταγωνιστεί και θέλει να δείχνει ότι χειρίζεται τις τύχες της χώρας του προσωποπαγώς, αυτήν τη φορά αποσύρθηκε διακριτικά στο παρασκήνιο, προωθώντας ένα αποκεντρωμένο μοντέλο διαχείρισης: Στην ουσία μετέφερε τις ευθύνες στις επαρχίες του, που όντας υποχρηματοδοτούμενες λίγα μπορούσαν να κάνουν, ενώ τεράστιο είναι το έλλειμμα κεντρικού συντονισμού και συνεργασίας.

Η πανδημία αγκάθι στις σχέσεις ρωσικής πολιτείας και Εκκλησίας

Σοβαρό ζήτημα, τέλος, ενέσκηψε και με τον κλήρο, καθώς και τις σχέσεις κράτους και Εκκλησίας, κάτι που κανείς δεν περίμενε για μια Ρωσία όπου η ορθοδοξία ενέχει ρόλο κρατικής ιδεολογίας. Ακόμα και ο ίδιος ο Πατριάρχης Κύριλλος αρχικώς επέκρινε τις αρχές για το κλείσιμο των εκκλησιών, για να ανακρούσει πρύμναν στα τέλη Μαρτίου: Εξέδωσε τότε μια οδηγία που ζητούσε από τους πιστούς να απέχουν από εκκλησιασμούς, και, ακόμα, να αποφεύγουν τον ασπασμό των εικόνων καθώς και να κοινωνούν με λαβίδες μιας χρήσης –αν και άφησε το ζήτημα του να κλείσουν ή όχι οι εκκλησίες στις κατά τόπους επισκοπές. Ακολούθησε σάλος στον κλήρο και το ποίμνιο, καθώς μεγάλη μερίδα απέρριψε τις εκκλήσεις νιώθοντας ότι οι εξελίξεις συνιστούν μια ύπουλη παλινδρόμηση στη σοβιετική περίοδο, όπου η ορθοδοξία τελούσε υπό διωγμό, και έτσι, σε 45 από τις 85 περιφέρειες οι λειτουργίες τελέστηκαν κανονικά για το Πάσχα. Ο συνωστισμός, όμως, που δημιουργείται σε πολλές εκκλησίες, θα πάρει την εκδίκησή του και έτσι το τίμημα που θα πληρώσουν κλήρος και πιστοί από την επέλαση της πανδημίας θα είναι βαρύ.

Προβλήματα ανάκαμψης

Πώς θα ανακάμψει η Ρωσία από την κρίση αυτής της πανδημίας; Οι οικονομικές της ζημιές υπήρξαν τεράστιες. Σύμφωνα με τον υπουργό Οικονομικών Μαξίμ Ρεσεντνίκοφ, το απαγορευτικό στέρησε από τη ρωσική οικονομία δραστηριότητες ύψους 1,3 δισ.$ ημερησίως. Σημαντικές είναι οι απώλειες από τη ραγδαία πτώση της τιμής στο πετρέλαιο, που αποφέρει έσοδα που αντιστοιχούν στο 1/3 του ρωσικού ΑΕΠ.
Η τεράστια οικονομική πτώση έρχεται στο τέλος μιας 10ετίας οικονομικής στασιμότητας, που ξεκίνησε με την κρίση του 2008 και έχει συμπιέσει τα εισοδήματα μεγάλου μέρους της κοινωνίας: Σύμφωνα με την στατιστική υπηρεσία, για το 2019 το 12% του πληθυσμού ζούσε κάτω από το όριο της φτώχειας, που ορίζεται σ’ ένα μέσο μηνιαίο εισόδημα 146$, ενώ το 35% των οικογενειών δήλωσαν ότι δεν μπορούν να αγοράσουν πάνω από ένα ζευγάρι παπούτσια για τα μέλη τους.
Η πτώση των εσόδων από το πετρέλαιο δυσκολεύει το ρωσικό κράτος ώστε να προχωρήσει σε γενναία πακέτα υποστήριξης, όπως άλλα κράτη, και την ίδια στιγμή η δημοτικότητα του Πούτιν πέφτει τόσο πολύ (59%) για πρώτη φορά από τότε που αναδείχθηκε στην ηγεσία της χώρας του.
Εντέλει, η εμπειρία της Ρωσίας από την πανδημία, η τεράστια αντίφαση που υπήρχε στο προφίλ που η ίδια θέλησε να προβάλει προς τα έξω, και η πραγματική κατάσταση που αντιμετωπίζει στο εσωτερικό της χώρας επιβεβαιώνει το γνωστό ρητό για την γυναίκα του Καίσαρα: Δεν αρκεί να δείχνει τίμια, πρέπει και να είναι…