Ο νεοευρασιανισμός στη Ρωσία του Πούτιν

881

του Πουνσάρα Αμαρασίνγε

Το μεγάλο κενό που δημιουργήθηκε στη Ρωσία, στο πεδίο των ιδεών, μετά την εγκατάλειψη της κομμουνιστικής ιδεολογίας την εποχή της περεστρόικας, αποτέλεσε βασικό παράγοντα στη μελαγχολία που εκφράστηκε κατά τη διάρκεια της πολυκύμαντης δεκαετίας του ’90. Σε καμία περίπτωση δεν θα ήταν υπερβολή να ειπωθεί ότι κάθε εποχή της σύγχρονης ρωσικής ιστορίας φωτίζεται από κάποια ιδεολογία που αναγκάζει τους ανθρώπους να βαδίσουν προς μία κατεύθυνση, ανεξάρτητα από τις πραγματικότητες που τους περιβάλλουν. Την ιδεολογική αναρχία που επικρατούσε κατά την περίοδο Γέλτσιν, ακολούθησε ο συγχρωτισμός του τελευταίου με τη δυτική φιλελεύθερη δημοκρατία, που κατέληξε σε πλήρη αποτυχία. Η άνοδος ενός μέχρι τότε άγνωστου και αμφιλεγόμενου χαρακτήρα, που ονομάζεται Αλεξάντερ Ντούγκιν, ενισχύθηκε κυρίως από αυτήν την κοινωνικοπολιτική και οικονομική δυσαρέσκεια στη Ρωσία της δεκαετίας του ’90.
Η κλίση του Ντούγκιν προς τον μυστικισμό, τον παραδοσιοκεντρισμό και, κυρίως, η αντιπάθειά του για την αμερικανοελεγχόμενη φιλελεύθερη τάξη, τον μετέτρεψε σε γκουρού της νεοδεξιάς παράταξης στη Ρωσία. Ειδικότερα, στον Ντούγκιν οφείλεται η αναβίωση μιας αρχής που διατύπωσε πρώτος ο σερ Χάλφελντ Μάκιντερ σχετικά με τη σημασία της γεωπολιτικής. Ο Μάκιντερ αναδύθηκε από το σκοτάδι καθώς ο Ντούγκιν προσχώρησε στην ιδέα της «γεωπολιτικής», ως της βασικής έννοιας για τον μετασοβιετικό, ρωσικό χώρο. Η έκδοση του μεγάλου έργου του Ντούγκιν το 1997, με τίτλο Τα θεμέλια της γεωπολιτικής διέδωσε ευρύτερα τις αντιλήψεις του Μάκιντερ και αποτέλεσε το έναυσμα ενός έντονου προβληματισμού στη ρωσική διανόηση, πράγμα που επέτρεψε στον Ντούγκιν να μετατραπεί στον νέο προφήτη της ρωσικής δεξιάς ιδεολογίας.
Η δημοτικότητα αυτής της αντίληψης αποδίδεται στο γεγονός ότι, στα τέλη της δεκαετίας του ’90, ήταν ορατό το τέλμα, και το βιβλίο εκδόθηκε στη Μόσχα όταν οι ρωσικές ελίτ ήταν ήδη επιφυλακτικές σχετικά με το όραμα της διακυβέρνησης Γέλτσιν για μία δυτικής έμπνευσης φιλελεύθερη δημοκρατία. Το βασικό επιχείρημα του Ντούγκιν στα Θεμέλια της γεωπολιτικής έμοιαζε ελκυστικό. Υποστήριζε ότι η γεωγραφία –και όχι η οικονομία– αποτελεί το κύριο στοιχείο της παγκόσμιας ισχύος και η Ρωσία, από τη δεδομένη γεωγραφική της θέση, διασφαλίζει έναν πρωταρχικό ρόλο. Οι ΗΠΑ απεικονίζονταν ως ο μεγαλύτερος εγκληματίας που επέμενε να επιβάλει τον «ατλαντισμό» στην ηπειρωτική Ευρώπη. Ο Ντούγκιν υποστήριξε ότι η κυριαρχία της Ευρασίας θα οικοδομηθεί μέσα από την άρνηση του κοινού εχθρού, δηλαδή των ΗΠΑ και των φιλελεύθερων αξιών τους. Γράφοντας το κλασικό του έργο, ο Ντούγκιν επέμεινε επίσης στην ανάγκη να διατηρηθεί μια σχέση με συμμάχους όπως το Ιράν, ενάντια στον κοινό εχθρό. Στη συνέχεια, στην Ευρασιατική αποστολή, ο Ντούγκιν δίνει έμφαση στην ιδέα της διατήρησης της εθνοτικής και πολιτισμικής πολυμορφίας του ευρασιατικού χώρου. Ανακαλώντας το διάσημο ρητό του νεοδεξιού ιδεολόγου Ζαν Φρανσίς Τιριάρ, «Το βασικό λάθος του Χίτλερ ήταν ότι προσπάθησε να κάνει την Ευρώπη γερμανική, αντί να προσπαθήσει να τη κάνει ευρωπαϊκή», ο Ντούγκιν δήλωνε ότι ο ευρασιανισμός δεν θα μετατρεπόταν σε μια ιμπεριαλιστική δύναμη.

Η συστηματική επιρροή του Ντούγκιν στη Ρωσία έγινε ακόμη μεγαλύτερη υπό την ηγεσία του Πούτιν και τα Θεμέλια της γεωπολιτικής αποτελούν πλέον κλασικό ανάγνωσμα για τους ανώτερους αξιωματικούς του ρωσικού στρατού, πράγμα που προδίδει ταυτόχρονα τη στενή σχέση του Ντούγκιν με τον κρατικό μηχανισμό. Ο Ντούγκιν είναι επίσης γνωστός για τον θαυμασμό του προς τον Χάιντεγκερ και τον Τζούλιους Έβολα. Ειδικότερα, θεωρεί τον Έβολα ως τον αυθεντικό εκφραστή του συντηρητισμού στην Ευρώπη, ο οποίος απέρριπτε τις παρακμιακές έννοιες του φιλελευθερισμού και του ειρηνισμού. Ιδρύοντας το διεθνές ευρασιατικό κίνημα, ο Ντούγκιν δεσμεύθηκε να επεκτείνει την εκστρατεία ενάντια στον αμερικανικό ατλαντισμό πέρα από τα όρια της Ρούσκι Μιρ [δηλαδή του πρώην σοβιετικού κόσμου]. Η ολοένα και αυξανόμενη δημοτικότητα του Ντούγκιν ως ενός δημόσιου διανοούμενου εκτός Ρωσίας αποκαλύπτει τη δύναμη των ιδεών του.
Μετά την εκστρατεία της Ρωσίας στη Γεωργία το 2008 και τις εχθροπραξίες στην Κριμαία το 2014, ο Ντούγκιν έγινε υποστηρικτής των στρατιωτικών μηχανεύσεων του Κρεμλίνου και της σοβινιστικής εξωτερικής πολιτικής του Πούτιν. Συγκεκριμένα, οι σκληρές τοποθετήσεις του για την Ανατολική Ουκρανία του προσέφεραν μια εκτεταμένη δημοσιότητα, καθώς νομιμοποιούσε τη στρατιωτική επέμβαση της Ρωσίας εκεί όπου λάμβανε χώρα αυτό που αποκάλεσε «Ρωσική Άνοιξη». Η εμμονή του σε μια επεκτατική Ρωσία χρονολογείται από την εισβολή στη Γεωργία, όπου ήταν γνωστό πως ο Ντούγκιν ταξίδευε στην αμφισβητούμενη Νότια Οσετία για να ενθαρρύνει το αυτονομιστικό κίνημα εκεί. Ωστόσο, παρά την αρχική του υποστήριξη προς τον Πούτιν, μετά το δημοψήφισμα στην Κριμαία άρχισε να του ασκεί κριτική. Κυρίως, ο Ντούγκιν επέκρινε τη σχέση του Ρώσου προέδρου με τους φιλελεύθερους πολιτικούς και επιχειρηματίες, καθώς θεωρούσε ότι αυτοί αποδυναμώνουν τη προσπάθεια της εθνικιστικής ανάτασης της Ρωσίας λόγω της εγγενούς τους τάσης να στρέφονται προς τη Δύση. Το δοκίμιο του Ντούγκιν Πούτιν εναντίον Πούτιν είναι μια έκκληση προς τον Ρώσο πρόεδρο να αλλάξει στάση.
Σήμερα ο Ντούγκιν στέκεται αμετακίνητος στον ρωσικό εθνικισμό και είναι γεγονός ότι το νεοευρασιανικό του έργο έχει ενοποιήσει πολλές δυνάμεις ενάντια στις ΗΠΑ και στις φιλελεύθερες αξίες τους. Εκλαμβάνοντας τη Μόσχα ως «Τρίτη Ρώμη», σύμφωνα με το ορθόδοξο δόγμα που ανέπτυξε ο μοναχός Φιλόθεος τον 16ο αιώνα, η εναλλακτική πρόταση του Αλεξάντερ Ντούγκιν καλεί τα ευρασιατικά έθνη να απομακρυνθούν από τον ατλαντισμό των ΗΠΑ και τον πολιτισμό της αγοράς, τον οποίο χαρακτηρίζει «κόσμο της θάλασσας, που, ξεκινώντας από την Καρχηδόνα και φτάνοντας ως τις ΗΠΑ, ενσαρκώνει τον πόλο του εμπορικού καθεστώτος».
Παρόλα αυτά, πολλοί μελετητές υποστηρίζουν ότι η επιρροή του Ντούγκιν στον Πούτιν είναι υπερεκτιμημένη. Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχουν απτά στοιχεία που να δείχνουν μια άμεση σχέση του Πούτιν με τον Ντούγκιν. Αλλά υπάρχουν προφανείς ιδεολογικές ομοιότητες σχετικά με συγκεκριμένα ζητήματα που υποδηλώνουν ότι ο Αλεξάντερ Ντούγκιν άφησε το στίγμα του στο μυαλό του Βλαντιμίρ Πούτιν. Ειδικότερα, αν εστιάσουμε στην εμμονή του Ρώσου προέδρου για τις παραδοσιακές οικογενειακές αξίες και το πάθος του για την Ορθοδοξία, αυτές μοιάζουν να στηρίζονται στις ιδέες του Ντούγκιν. Αν αναλύσει κανείς τις ρωσικές συνταγματικές μεταρρυθμίσεις του 2020, όπου ο Πούτιν πρότεινε να οριστεί ο γάμος ως μία αποκλειστικά ετεροφυλόφιλη ένωση μεταξύ δύο ανθρώπων, αυτή προσομοιάζει με τη θέση του Ντούγκιν για τη ρωσική οικογένεια και την έντονη κριτική του προς την ομοφυλοφιλία. Σίγουρα, η παρομοίωση του Αλεξάντερ Ντούγκιν με τον Ρασπούτιν είναι υπερβολική. Όμως, είναι προφανές ότι το νεοευρασιανικό του πρόταγμα ασκεί γοητεία στο Κρεμλίνο, το οποίο προσβλέπει στη διαμόρφωση μίας νέας γεωπολιτικής τάξης για τη Ρωσία.

Για τις σχέσεις του Ντούγκιν με τα Κατεχόμενα διαβάστε:

Ο μύστης του Ευρασιατισμού στα κατεχόμενα

Πηγή: Modern Diplomacy 08/04/2020 Μετάφραση: Δημήτρης Παπαμιχαήλ