του Ν.Ντάλτα, από το Άρδην τ. 54, Ιούνιος – Ιούλιος 2005
« Αυτό το θάρρος είν’ τρελλόν, τίποτε δεν αξίζει,
όποιος το συλλογισθή του λόγου του σκοτίζει:
εύκαιρα παντεχαίνομεν και κεφαλοπονούμεν,
’ς την αμμον και εις το νερόν κτίζομεν και θαρρούμεν »
(«Ετέρα ιστορία των κατά την Ουγγροβλαχίαν τελεσθέντων …», στίχ. 2341-2344, έκδ. E. Legrand, Bibliothèque Grecque vulgaire, τόμος B’ (1881).
Διαβάζοντας την εισηγητική έκθεση του Ρ. Ντεμπρέ προς τον σοσιαλιστή Υπουργό της Γαλλίας, Ζ. Λαγκ, θυμήθηκα μια πραγματική ιστορία που καθηγητής σε Λύκειο της Ξάνθης μου είχε κάποτε διηγηθεί. Ένας Γάλλος φιλόσοφος, σε μια διεθνή σοσιαλιστική συνάντηση, απευθυνόμενος στον παρόντα Κουβανό Υπουργό Παιδείας, του εξήγησε με σαφήνεια γιατί δεν θα έπρεπε να υπερηφανεύεται για το εκπολιτιστικό και εκπαιδευτικό μοντέλο που εφαρμοζόταν από την τότε κυβέρνηση του Κάστρο. Η επιχειρηματολογία του Γάλλου φιλοσόφου προς τον Κουβανό Υπουργό ήταν απλή και αφοπλιστική. Αφού δεν του επιτρέπονταν ελεύθερα η ανάγνωση και η μελέτη βιβλίων από τον διαφορετικό «χώρο», αφού ο Υπουργός της Παιδείας δεν μπορούσε ή δεν ήθελε να διαβάσει ακόμα και το «Ο Αγών μου» του Χίτλερ, τι το χειρότερο υπάρχει από το να μπορείς να διαβάσεις κάτι και να σου απαγορεύει ένα καθεστώς ή και ο ίδιος σου ο εαυτός να το κάνεις; Αυτό σημαίνει ότι, αν κάτι που υπάρχει το δαιμονοποιείς για να το απορρίψεις ή δεν σου επιτρέπει η άρχουσα ιδεολογία να το προσεγγίσεις, τότε ποιο διαφορετικό ορισμό θα μπορούσαμε να δώσουμε στην έννοια της αγραμματοσύνης; Ο σοσιαλιστής Υπουργός του Κάστρο κατάλαβε από τότε ότι δεν μπορείς να καυχάσαι ότι καταπολεμάς τον αναλφαβητισμό όταν δημιουργείς με τον τρόπο σου μια κατηγορία αγραμμάτων. Γιατί τι άλλο παρά αγράμματος είναι εκείνος που μπορεί να γνωρίσει, να μελετήσει, να διαβάσει και να ενημερωθεί αλλά δεν του επιτρέπεται να το κάνει ή του έμαθαν να μην πρέπει να το κάνει; Βέβαια η παρεμβολή του Γάλλου φιλοσόφου δεν έμεινε χωρίς απάντηση. Με σιωπηλό και διακριτικό τρόπο αποκλείστηκε από μελλοντικές συναντήσεις του χώρου. Τι να τον κάνεις άλλωστε τον αντιρρησία και τον αιρετικό; MUCH ADO ABOUT NOTHING?
Υπάρχει όμως και κάτι άλλο που θυμήθηκα και το οφείλω σε φίλο, που εδώ και λίγα χρόνια υπηρετεί σε Λύκειο της περιοχής των Παρισίων. Όταν ο φίλος αυτός σπούδαζε στο Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου, ένας γνωστός καθηγητής της Ιστορίας της Τέχνης αναγκάζονταν να οργανώνει, στο πρώτο τρίμηνο των μαθημάτων του, εισαγωγικά φροντιστηριακά μαθήματα για να προσανατολίσει και να γνωρίσει στους φοιτητές του, που έρχονταν από τα «ουδετερόθρησκα» δημόσια σχολεία, έννοιες απαραίτητες για να κατανοήσουν την Τέχνη και τον Πολιτισμό. Οι φοιτητές των ουδετερόθρησκων σχολείων αγνοούσαν την ιερή ιστορία των μονοθεϊστικών θρησκειών και πολύ περισσότερο του χριστιανισμού στον γαλλικό χώρο. Κάποιοι τίτλοι που χαρακτήριζαν και προσδιόριζαν ένα «χριστιανικό» έργο τέχνης, ακόμα ιστορικά πρόσωπα – πρωταγωνιστές σε ένα μνημείο πολιτισμού, δεν μπορούσαν να γίνουν προσιτά και κατανοητά γιατί από το παρελθόν η ηθελημένη άγνοια του εκπαιδευτικού συστήματος απέρριπτε το χριστιανικό και θρησκευτικό παρελθόν της Γαλλίας. Άραγε ο ίδιος ο Γάλλος φιλόσοφος, ο επισκέπτης της Κούβας, τι θα έλεγε και πώς θα χαρακτήριζε μια χώρα όταν η Παιδεία της θέλει να αγνοεί και να αποβάλλει επιλεκτικά τη γνώση; Δεν έχουμε και στην περίπτωση αυτή μια δεύτερη χώρα αγραμμάτων;
Για να αντιληφθούμε το θέμα στην ουσία του, μια ιστορική χώρα όπως η Γαλλία πραγματώνει, ουσιαστικά από το 1905, μια ρήξη με το χριστιανικό της παρελθόν. Στο επίπεδο της συνείδησης των προσώπων, το θέμα είναι υποκειμενικό, αλλά το κράτος δρομολογεί εξ αντικειμένου ένα σύστημα – την περίφημη «laïcité» (ουδετεροθρησκία)» βασισμένη σε έναν επαναπροσδιορισμό του γαλλικού χώρου, σε μια νέα αφετηρία όπου ο ιστορικός χρόνος ξεκινά από τη ρήξη με την Καθολική Εκκλησία. Καθόλου παράξενο λοιπόν που επιχειρείται πιεστικά η απόρριψη κάθε τι χριστιανικού, κάθε τι θρησκευτικού. Όμως μπορεί να απορρίπτεται μια ουσιαστική παράμετρος του πολιτισμού; Τότε τι γνώση παρέχεται στην εκπαίδευση;
Κατανοούμε ίσως γιατί ο μεγάλος πονοκέφαλος του Ντεμπρέ στην εισηγητική του έκθεση είναι το πώς να πείσει για την αναγκαιότητα της μετάβασης από την ουδετεροθρησκία της αναρμοδιότητας σε μια ουδετεροθρησκία της κατανόησης, δηλαδή από το αδιάφορο για τη θρησκεία στην απόπειρα κατανόησης και γνωριμίας με τη θρησκεία. Ωστόσο, στα δύο χρόνια εφαρμογής του μαθήματος των θρησκειών στο γαλλικό εκπαιδευτικό σύστημα, φαίνεται ότι η προσέγγιση Ντεμπρέ δεν έφερε και τα επιθυμητά αποτελέσματα. Ναι μεν το μάθημα έχει εισαχθεί αλλά το γαλλικό εκπαιδευτικό σύστημα παραμένει κλειστό αφού τον βασικό λόγο έχουν οι προσωπικές αντιλήψεις και στάσεις των διδασκόντων που οι περισσότεροι, παιδιά της «laïcité», όταν αναλαμβάνουν ή τους αναθέτουν το μάθημα των θρησκειών, το χρησιμοποιούν ως πίστα για να προβάλουν τις προσωπικές τους πεποιθήσεις κατά των θρησκειών. Υπάρχει όχι μόνο αδιαφορία αλλά και παραπληροφόρηση, αναπαράγοντας την επί χρόνια κρατούσα αντίληψη του γαλλικού εκπαιδευτικού συστήματος. Έτσι οι θρησκείες προσδιορίζονται ως αρνητικοί παράμετροι του ανθρώπινου πολιτισμού και για το λόγο αυτό, από το 1905, ο γαλλικός πολιτισμός προσπαθεί να τις αγνοήσει. Έτσι, ούτε η κληρονομιά μιας θρησκείας και των παραδόσεών της στον σύγχρονο βίο και πολιτισμό μελετώνται, ερευνώνται και προσδιορίζονται, όπως οραματιζόταν ο Υπουργός Ζ. Λαγκ και ο σύμβουλός του, Ρ. Ντεμπρέ, αφού δεν υπάρχει στη σχολική πράξη ένας τρόπος καταγραφής ιστοριογραφικής και επιστημονικής προσέγγισης του φαινόμενου των θρησκειών.
Αν η προτεινόμενη δρομολόγηση από τον Ντεμπρέ για τη διδακτική προσέγγιση του μαθήματος είναι το: ΑΛΛΟ ΠΙΣΤΗ ΚΑΙ ΑΛΛΟ ΓΝΩΣΗ, αυτό σημαίνει ότι, εμμένοντας στην ιστορία και την κοινωνική διδασκαλία μιας θρησκείας, θα πρέπει μέσα από τη διδασκαλία να ερευνηθεί στον ιστορικό χώρο και χρόνο ως ένα δομικό στοιχείο του ανθρώπινου πολιτισμού. Τα πάντα όμως βασίζονται σε ένα δεδομένο. Ότι η γνώση της θρησκείας πρέπει να οριοθετείται στο επίπεδο της πολιτιστικής της ταυτότητας και να αποφεύγεται η παρουσίαση της δογματικής και ομολογιακής της διδασκαλίας. Να μη δημιουργηθεί δηλαδή και η ρήξη με το γαλλικό σύστημα των τόσων δεκαετιών!
Ειλικρινά δεν καταλαβαίνω το πώς θα κατορθώσει να γνωρίσει κάποιος μια θρησκεία αγνοώντας τη διδασκαλία της; Δηλαδή θα απομονώσουμε το μνημείο του πολιτισμού που διαμορφώνεται δημιουργείται και προβάλλεται στον χώρο και που βασίζεται σε μια δεδομένη στάση και αντίληψη που πηγάζει από το λεγόμενο δόγμα; Σε τελευταία ανάλυση, το δόγμα, ως μια σύντομη περιγραφή και διαπίστωση της πίστης, δεν οριοθετεί τη θεολογική αντίληψη και στάση και δεν διαμορφώνει την κοινωνική διδασκαλία και ταυτότητα μιας θρησκείας, αφού προσδιορίζει και το ίδιο της το περιεχόμενο; Δηλαδή τι είδους επιλεκτική γνώση θα είναι αυτή; Όλα αυτά μου θυμίζουν τη συνάντηση του Γάλλου φιλοσόφου με τον Κουβανό υπουργό. Υπερβολές; Δεν θα το έλεγα!
Πολλοί από τους διδάσκοντες νιώθουν ένα αγκάθι να φυτρώνει στο εκπαιδευτικό τους σύστημα. Είναι προσέγγιση όμως μιας ουδετεροθρησκίας όταν οι διδάσκοντες περνούν στους μαθητές τους την αντίληψη πως όποιος θέλει να έχει γαλλική συνείδηση δεν μπορεί να αποδέχεται μια θρησκεία, αφού αυτό αντιβαίνει στη νέα ταυτότητα της πολιτισμικής Γαλλίας από το 1905 και εξής, από τη χρονιά δηλαδή του χωρισμού Κράτους και Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας; Είναι ουδετερόθρησκο το σχολείο όταν το σύνολο των διδασκόντων έχει ανατραφεί με την ιδεολογία της γαλλικής κληρονομιάς που αρνείται τη χριστιανική παράδοση; Δυστυχώς, τις πολύ σωστές κυβερνητικές ευαισθησίες η βάση των διδασκόντων δεν δείχνει διατεθειμένη να ακολουθήσει, αφού η βασική διδακτική προσέγγιση είναι στο πώς να πείσει ότι η θρησκεία είναι μέσο και μέτρο καταπίεσης των λαών.
Αν η αφορμή για τη σύνταξη της έκθεσης Ντεμπρέ δόθηκε μετά τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου, αν η μελέτη των θρησκειών κατευθύνεται και προς τη μακρινή Ανατολή, εκεί όπου θρησκευτική, κοινωνική, πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα δεν διαχωρίζονται μεταξύ τους, τότε πώς και με ποιο τρόπο θα δοθεί η γνώση μιας θρησκείας αποφεύγοντας τη γνώση του περιεχομένου της πίστης; Αυτή η έκφραση της πίστης δεν αποτυπώνεται στη λατρεία; Η λατρεία δεν είναι μια στάση ζωής και έκφρασης των βιωμάτων με τα κείμενα, τους ύμνους, την αρχιτεκτονική, τη μουσική, τη ζωγραφική, τη γλυπτική κτλ; Όλα αυτά δεν είναι η ουσιώδης καθημερινή διάσταση της πίστης; Αλήθεια, πώς να τα ξεχωρίσεις από το πεδίο της γνώσης;
Να υποψιαστώ μάλλον ότι η αναζήτηση των πνευματικών παραδόσεων και διδασκαλιών δεν θα πρέπει να έχει καμιά θέση στη διδακτέα ύλη για τις θρησκείες ενός τέτοιου σχεδιασμένου αναλυτικού προγράμματος σπουδών; Να υποθέσω ότι κείμενα σαν το παρακάτω του Αγίου Σεραφείµ του Σαρώφ, που αναφέρει ότι « … πολλά χωρία της Αγίας Γραφής δεν τα παίρνουµε µε την έννοια που τους ταιριάζει. Κι όλα αυτά επειδή δεν ζητάµε τη χάρη του Θεού και δεν της επιτρέπουµε, εξαιτίας της υπερηφάνειάς µας, να εισχωρήσει στις ψυχές µας …», είναι εκ δεδομένου αποκλεισμένα από τα βιβλία της γαλλικής δημόσιας εκπαίδευσης; Δηλαδή στην περίπτωση αυτή τι συμβαίνει; Έχουμε να κάνουμε με ομολογιακό και δογματικό κείμενο που, επειδή προϋποθέτει την πίστη, δεν αποτελεί τμήμα των μορφωτικών αγαθών και αξιών του μαθήματος των θρησκειών; Τελικά θα έλεγα ότι όσα ερωτήματα κι αν προσδώσουμε, δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε το πώς η προσωπική ταυτότητα και οι βασικές θέσεις του διδάσκοντα πάντα θα καθορίζουν και το πλαίσιο της διδασκαλίας.
Τι κι αν το μάθημα των θρησκειών γνωρίζει μεγάλες δοκιμασίες! Ας μη στενοχωρείται ο Ντεμπρέ για την έλλειψη ευαισθησιών αφού και στην Ελλάδα, με το άλλο όνομα των θρησκευτικών και ένα πρόγραμμα που ψάχνει να βρει ταυτότητα ύπαρξης, μοιάζει να βιώνουμε και τις ανάλογες συνέπειες. Ωστόσο συγχαρητήρια στον αξιόλογο στοχαστή κ. Ντεμπρέ για την ανοικτότητα της σκέψης του, αλλά μοιάζει σα να κτίστηκε ανεπαισθήτως έξω από τα τείχη της κατεστημένης εκπαίδευσης. Γι αυτό και οι στίχοι στο ξεκίνημα του άρθρου θα μπορούσαν να ανήκουν στον γενικό τίτλο : Ετέρα ιστορία των κατά την Γαλλίαν τελεσθέντων.
- Πολύ κακό για τίποτε;
** Ο Ν. Ντάλντας σπούδασε παιδαγωγικά, θεολογία, ιστορία και νομικά. Διδάσκει στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης και είναι Καθηγητής-Σύμβουλος (ΣΕΠ) του ΕΑΠ στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Ειδίκευσης: Σπουδές στην Ορθόδοξη Θεολογία.
