του Κιού Φενγκ, από το Άρδην τ. 52, Ιανουάριος-Μάρτιος 2005
Η παραδοσιακή κινέζικη σκέψη είχε απορριφθεί σε όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα με το πρόσχημα ότι αποτελούσε εμπόδιο στην πρόοδο. Σήμερα επιστρέφουν και πάλι στον Κομφούκιο και τον Λάο Τσε
Από τη δεκαετία του 1990 ένα ρεύμα σκέψης φαίνεται να αναδύεται στην κοινωνία και την κινέζικη διανόηση: πρόκειται για τον πολιτιστικό συντηρητισμό. Ωστόσο, μέσα στους κόλπους αυτού του κινήματος υπάρχουν σημαντικές διαφορές και διχογνωμίες. Έτσι, σε πολιτικό επίπεδο, ενυπάρχουν σ’ αυτό τόσο φιλελεύθεροι όσο και οπαδοί του αυταρχισμού. Απέναντι στην παράδοση, ορισμένοι νέο-κομφουκιανοί της Λαϊκής Κίνας, όπως ο Ζιανγκ Κινγκ (συγγραφέας ενός βιβλίου διδασκαλίας των κομφουκιανών κλασικών που εκδόθηκε προσφάτως), υιοθετούν κυρίως μια προσέγγιση φονταμενταλιστική, ενώ άλλοι, όπως ο Τσεν Μινγκ (οπαδός της επανεκτίμησης της φιλοσοφικής και ιστορικής προσφοράς του κομφουκιανισμού, που απορρίφθηκε βιαίως από τους ιστορικούς της κομμουνιστικής εποχής) δεν είναι καθόλου εχθρικοί σε δάνεια από τους δυτικούς θεσμούς. Όσο για τους υποστηρικτές του φιλελευθερισμού κινέζικου τύπου, εμφανίζονται γενικώς πολύ ανοιχτοί στον πλούτο που μπορούν να προσφέρουν τόσο η Κίνα όσο και η Δύση σε ό,τι αφορά το πολιτικό καθεστώς ή τον στοχασμό. Σε κάθε περίπτωση απορρίπτουν όλοι τις εχθρικές στην παράδοση ιδέες που, μέχρι μια πρόσφατη περίοδο, κυριαρχούσαν. Πηγαίνουν δε ακόμα πιο μακριά εκφράζοντας θετικές κρίσεις όσον αφορά τους παραδοσιακούς θεσμούς και την παραδοσιακή σκέψη της Κίνας, συμπεριλαμβανομένου του κομφουκιανισμού. Προσπαθούν να ξαναδώσουν ζωή στην κλασική κουλτούρα, ώστε να την καταστήσουν μία συνιστώσα της ηθικής, της καθημερινής ζωής και των θεσμών της σύγχρονης Κίνας. Από τότε που η Κίνα άρχισε να ανοίγεται στον δυτικό κόσμο (στα τέλη του 19ου αιώνα), οι νοοτροπίες υπέστησαν ανατροπές χωρίς προηγούμενο. Κάθε κύμα εκδυτικισμού προκάλεσε μία κίνηση πολιτιστικού συντηρητισμού, ο οποίος όμως δεν είχε παρά ισχνή επίδραση απέναντι στη δυτική πλημμυρίδα. Πολλώ μάλλον που η κινέζικη παράδοση κομματιάστηκε κάτω από τα συντριπτικά πλήγματα της πλήρους ανασκευής του εκπαιδευτικού συστήματος (από τις αρχές του 20ού αιώνα) και στη συνέχεια των πολιτικών εκστρατειών των δεκαετιών ‘60 και ‘70 (οι οποίες χτυπούσαν ανοιχτά την κομφουκιανή παράδοση).
Αποτέλεσμα: ανάμεσα στους σημερινούς διανοούμενους και τους υψηλούς αξιωματούχους, επικρατεί ευρέως μια νοοτροπία, μια φιλοσοφική θεώρηση που θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε ως «σκοταδισμό του λόγου και της προόδου».
Ο ορθός λόγος είναι ένα πολύτιμο αγαθό. η πρόοδος κάτι το επιθυμητό, αλλά η κυρίαρχη διανόηση σήμερα στην Κίνα, που θεωρεί τη φιλοσοφία των Φώτων ως το κατ’ εξοχήν δόγμα, έσπρωξε αυτές τις δύο έννοιες στα άκρα. Οι διανοούμενοι είναι πεισμένοι πως ο ορθός λόγος συνίσταται στο να θέτει κανείς τα πάντα σε αμφισβήτηση, ακόμα και την παράδοση και τους κλασικούς. Είναι πεπεισμένοι πως μόνο ο σκεπτικισμός είναι παράγων προόδου. Στα μάτια τους, μοναχά ο ορθός λόγος και η πρόοδος δεν επιδέχονται αμφισβήτηση. Τους τοποθετούν πάνω απ’ όλα, σε σημείο που αγγίζει τον φετιχισμό.
Έτσι, αυτοί οι ρασιοναλιστές και οπαδοί της προόδου βυθίστηκαν δίχως να το αντιληφθούν στον ίδιο «σκοταδισμό» που καταγγέλλουν. Ο,τιδήποτε δεν μπορεί να υποβληθεί στην ορθολογιστική τους κρίση θα πρέπει να απορριφθεί. ο,τιδήποτε θεωρείται ότι παρεμποδίζει την υπόθεση της προόδου πρέπει να καταστραφεί δίχως έλεος. Αυτού του είδους οι παραλογισμοί κυριάρχησαν ήδη στην ευρωπαϊκή ήπειρο, το ίδιο και στην Κίνα. Ξεκινώντας από μια αμφισβήτηση προς όλα τα αζιμούθια, οι ορθολογιστές και οι οπαδοί του Διαφωτισμού κατέληξαν στην αλαζονεία. Υπό την καθοδήγηση και την ενθάρρυνση αυτού του φιλοσοφικού πνεύματος, και στο όνομα της επιστήμης, της προόδου και του εκσυγχρονισμού, εξαπέλυσαν την μία επίθεση πίσω από την άλλη στην παράδοση, στον λαϊκό πολιτισμό, τους πατροπαράδοτους τρόπους ζωής και τα παραδοσιακά ήθη και προσπάθησαν με κάθε τρόπο να καταστρέψουν το αστικό τοπίο (αναφορά στην καταστροφή που πραγματοποιείται στις παλιές κινέζικες πόλεις για να δοθεί χώρος σε κατοικίες «υγιεινές και ορθολογικές»). Οι ίδιες φιλοσοφικές έννοιες ώθησαν πολλούς ανθρώπους, γοητευμένους από τις σύγχρονες αξίες, να αμφισβητήσουν και να απορρίψουν συνολικά τη σκέψη της αρχαίας Κίνας, να βάλουν στον ίδιο σάκκο ολοκληρωτισμό και κομφουκιανισμό και να υποστηρίζουν την πλήρη κατάργηση των μεθόδων διδασκαλίας που βασίζονταν στους Κινέζους κλασικούς. Αυτή η τοποθέτηση εκδηλώνεται με σαφήνεια στη συζήτηση που διεξάγεται πάνω στη μελέτη των μεγάλων Κινέζων κλασικών (η οποία γνωρίζει προσφάτως μεγάλη άνθηση). Η ανάδυση του πολιτιστικού συντηρητισμού παρουσιάζει ενδιαφέρον στον βαθμό που μπορεί να προσφέρει ένα στοιχείο φιλοσοφικού πλουραλισμού. Σίγουρα, τα παιδιά μας θα πρέπει να έχουν διαβάσει τον Σαίξπηρ, τον Άντερσεν, χωρίς να ξεχνάμε τον Χάρρυ Πότερ, αλλά θα πρέπει επίσης να μπορούν να έχουν στη διάθεσή τους τις Συνομιλίες του Κομφούκιου (Λουνγιού) και τη συλλογή των Τριακοσίων Ποιημάτων της Δυναστείας Τανγκ (Τανγκ σι σανμπάι σου).
Σίγουρα, οι ερευνητές μας θα πρέπει να έχουν μελετήσει τον Αριστοτέλη, τον Κικέρωνα, τον Λοκ και τον Μοντεσκιέ, το ελληνικό δημοκρατικό σύστημα, το βρετανικό Common Law, το αμερικανικό ανακριτικό δικαστικό σύστημα, αλλά θα έπρεπε επίσης να βυθιστούν στο Βιβλίο των μετασχηματισμών (Ζουγί) και στο Βιβλίο του δρόμου και της αρετής του (Νταοντεζίνγκ ή Τάο-το-κινγκ) του Λάο-τσε (ή Λαοζί), να σκύψουν πάνω στους θεσμούς της δυναστείας Τσου, πάνω στην κλασική κινέζικη δικονομία και να εμβαθύνουν στους πολιτικούς μηχανισμούς της αρχαίας κοινωνίας.
Για να γίνει αυτό, θα πρέπει κατ’ αρχάς να μεταβάλουμε τον τρόπο που προσεγγίζουμε την παράδοση, χωρίς ταυτόχρονα να γίνουμε οπαδοί του πολιτιστικού συντηρητισμού, στον βαθμό που οι φονταμενταλιστικές νοοτροπίες είναι απαράδεκτες. Η επανεμφάνιση του πολιτιστικού συντηρητισμού μας δείχνει, ίσως, ότι οι προσπάθειες που καταβάλλονται για να οικοδομηθεί ένα σύστημα δημοκρατικής συνταγματικής διακυβέρνησης δεν μας εμποδίζουν να αγαπούμε, να σεβόμαστε και να αναβιώνουμε τις παραδόσεις μας.
Κιου Φενγκ, Ξινβέν Ζουκάν
(αποσπάσματα) Πεκίνο
Περιοδικό Courrier International,
τ. 736, 9-15 Δεκεμβρίου 2004
Μετάφραση από τα γαλλικά:
Χριστίνα Σταματοπούλου
