Κ. Θ. Καλφόπουλος, Η εποχή της περιπλάνησης

778

από το Άρδην τ. 38-39, Νοέμβριος 2002

Αυ­τό που μπο­ρούν να προ­σφέ­ρουν οι δια­νο­ού­με­νοι στις λε­γό­με­νες ε­ξε­λιγ­μέ­νες κοι­νω­νί­ες, των κρι­τι­κών και των ε­πι­θε­τι­κών μη ε­ξαι­ρου­μέ­νων, εί­ναι δια­κό­σμη­ση, δια­σκέ­δα­ση, υ­λι­κό για τον ε­λεύ­θε­ρο χρό­νο, “κα­λύ­πτο­ντας” μέ­σα μα­ζι­κής ε­πι­κοι­νω­νί­ας και ά­δειους τοί­χους και ε­ξυ­πη­ρε­τώ­ντας την ε­ξέ­λι­ξη των πραγ­μά­των, ό­πως έ­χουν.
Μαξ Χορ­κχά­ι­μερ, “Η κοι­νω­νι­κή ε­ξέ­λι­ξη των δια­νο­ου­μέ­νων”,
Νοtizen, 1961-1962

Η υ­πα­γω­γή ε­νός τμή­μα­τος των δια­νο­ου­μέ­νων σε δη­μο­σιο­ϋ­παλ­λη­λι­κό κα­θε­στώς και η ά­με­ση πρό­σβα­σή τους, σε ε­παγ­γελ­μα­τι­κή βά­ση, στους μη­χα­νι­σμούς χει­ρα­γώ­γη­σης και ε­ξου­σί­ας ή­ταν προ­ϋ­πό­θε­ση και α­πο­τέ­λε­σμα συ­νά­μα των δια­δι­κα­σιών εν­σω­μά­τω­σης και α­φο­μοί­ω­σης στην “υ­πό δια­χεί­ρι­ση (νε­ο­ελ­λη­νι­κή) κοι­νω­νί­α”. Η πε­ρι­γρα­φή και ερ­μη­νεί­α αυ­τής της δια­δι­κα­σί­ας, ό­πως δια­τυ­πώ­θη­κε ε­πι­γραμ­μα­τι­κά, τριά­ντα ε­φτά χρό­νια πριν, α­πό τον Μ. Χορ­κχά­ι­μερ, γί­νε­ται –πέ­ραν της πι­στό­τη­τας που τη χα­ρα­κτη­ρί­ζει– ε­πι­κίν­δυ­να ε­πί­και­ρη ό­σο η ρι­ζο­σπα­στι­κή α­ρι­στε­ρά α­δυ­να­τεί να συ­γκρου­στεί, πο­λι­τι­κά και ι­δε­ο­λο­γι­κά, με τους δια­νο­ού­με­νους της ε­ξου­σί­ας. [ ]

Η με­τα­πο­λί­τευ­ση ση­μα­το­δό­τη­σε, πέ­ραν των α­να­γκαί­ων αλ­λα­γών σε πο­λι­τεια­κό και πο­λι­τι­κό ε­πί­πε­δο, μί­α το­μή στις ευ­ρύ­τε­ρες κοι­νω­νι­κές διερ­γα­σί­ες της Ελ­λά­δας του τε­λευ­ταί­ου τε­τάρ­του του 20ού αιώ­να: την α­νά­δει­ξη των δια­νο­ου­μέ­νων σε κοι­νω­νι­κή κα­τη­γο­ρί­α, με ό­ρους σχε­τι­κής αυ­το­νο­μί­ας, η ο­ποί­α κλή­θη­κε να κα­λύ­ψει –με τις α­νά­λο­γες υ­λι­κές και κοι­νω­νι­κές α­πο­λα­βές– τις α­νά­γκες του συ­στή­μα­τος σ’ ό,τι α­φο­ρά τη δια­χεί­ρι­ση του “κό­σμου των ι­δε­ών” και του “πο­λι­τι­στι­κού κε­φα­λαί­ου” (Π. Μπουρ­ντιέ).

Μια σει­ρά “αν­θρώ­πων του πνεύ­μα­τος και της τέ­χνης” άρ­χι­σαν στα­δια­κά να στε­λε­χώ­νουν τους ι­δε­ο­λο­γι­κούς μη­χα­νι­σμούς του κρά­τους, με την α­νο­χή ή την προ­τρο­πή των μέ­χρι πρό­τι­νος διω­κτών τους. Με α­φε­τη­ρί­α το υ­πουρ­γεί­ο Πο­λι­τι­σμού, ε­πί κυ­βερ­νή­σε­ως Κα­ρα­μαν­λή, και στα­δια­κή ε­πέ­κτα­ση στον δη­μό­σιο το­μέ­α και τα ευα­γή ι­δρύ­μα­τα, τα ο­ποί­α εί­χαν βγει ι­δε­ο­λο­γι­κά και η­θι­κά τραυ­μα­τι­σμέ­να α­πό τις κοι­νω­νι­κές και ι­δε­ο­λο­γι­κές συ­γκρού­σεις της “ε­πτα­ε­τί­ας”, έ­να μέ­ρος της δια­νό­η­σης, με α­ρι­στε­ρές κα­τα­βο­λές και ευ­ρω­πα­ϊ­κούς τί­τλους σπου­δών, εμ­φα­νι­ζό­ταν στο προ­σκή­νιο, ι­κα­νο­ποιώ­ντας την ε­πι­θυ­μί­α της εκ των υ­στέ­ρων δι­καί­ω­σης των α­γώ­νων, με τη –φρού­δα– προσ­δο­κί­α μιας προ­ο­δευ­τι­κής κα­τεύ­θυν­σης στον χώ­ρο της παι­δεί­ας και του πο­λι­τι­σμού, δη­λα­δή σε ζη­τή­μα­τα δια­χεί­ρι­σης της εκ­παί­δευ­σης και της πο­λι­τι­στι­κής βιο­μη­χα­νί­ας.

Η “νέ­α γε­νιά των δια­νο­ου­μέ­νων” δια­φο­ρο­ποι­ή­θη­κε, δρα­στι­κά και α­νέκ­κλη­τα, α­πό τη (συ­ντη­ρη­τι­κή) προ­η­γού­με­νη ως προς την πο­λι­τι­κή έ­ντα­ξη και τις ι­δε­ο­λο­γι­κές κα­τα­βο­λές, κα­θώς και ως προς την ι­κα­νό­τη­τα, την έ­κτα­ση και την έ­ντα­ση δι­είσ­δυ­σης στον χώ­ρο του ε­ποι­κο­δο­μή­μα­τος, σε μί­α πρό­σφο­ρη πε­ρί­ο­δο α­να­δια­τά­ξε­ων και α­να­συ­γκρο­τή­σε­ων της νε­ο­ελ­λη­νι­κής κοι­νω­νί­ας, προ­βάλ­λο­ντας αρ­χι­κά στοι­χεί­α “α­ρι­στε­ρής, προ­ο­δευ­τι­κής πα­ρά­δο­σης”, τα ο­ποί­α λει­τούρ­γη­σαν ως δια­πι­στευ­τή­ρια τό­σο στους α­πο­δέ­κτες ό­σο και στους “δια­χει­ρι­στές της ε­ξου­σί­ας”, ό­που πρω­τί­στως στό­χευαν.

H ε­πέ­λα­ση της Ε­λα­φράς Τα­ξιαρ­χί­ας
Το 1981, με την ά­νο­δο του ΠΑ­ΣΟΚ στην κυ­βέρ­νη­ση, τέ­θη­κε ου­σια­στι­κά σε κί­νη­ση μια “λει­τουρ­γί­α εν­σω­μά­τω­σης” και ε­ξου­δε­τε­ρώ­θη­καν οι τε­λευ­ταί­ες α­να­στο­λές. Η ί­δρυ­ση του υ­φυ­πουρ­γεί­ου Νέ­ας Γε­νιάς, η στε­λέ­χω­ση της κρα­τι­κής τη­λε­ό­ρα­σης, σε μο­νο­πω­λια­κό ε­πι­κοι­νω­νια­κό κα­θε­στώς, το “ά­νοιγ­μα” του ευ­ρύ­τε­ρου δη­μό­σιου το­μέ­α στα μέ­χρι πρό­τι­νος α­πο­κλει­σμέ­να λό­γω “πο­λι­τι­κών φρο­νη­μά­των” με­σο­στρώ­μα­τα ε­πι­κύ­ρω­σαν, πα­ράλ­λη­λα με την κοι­νω­νι­κή α­νέ­λι­ξη μι­κρο­α­στι­κών α­στικών τμη­μά­των, τη δια­δι­κα­σί­α έ­ντα­ξης με­γά­λου τμή­μα­τος των δια­νο­ου­μέ­νων στους ι­δε­ο­λο­γι­κούς μη­χα­νι­σμούς του κρά­τους, σε νο­μι­κό, πο­λι­τι­κό, συν­δι­κα­λι­στι­κό, πο­λι­τι­στι­κό και ε­πι­κοι­νω­νια­κό (ΜΜΕ) ε­πί­πε­δο, με βα­σι­κό γνώ­μο­να την “προ­ο­δευ­τι­κό­τη­τα”, δη­λα­δή την α­ντί­θε­ση προς τις μέ­χρι πρό­τι­νος αυ­ταρ­χι­κές μορ­φές δια­κυ­βέρ­νη­σης που χα­ρα­κτή­ρι­ζαν το με­τεμ­φυ­λια­κό κρά­τος.

Με την κα­τάρ­ρευ­ση της ΕΣ­ΣΔ και των χω­ρών του “υ­παρ­κτού σο­σια­λι­σμού”, πα­ράλ­λη­λα με τις νέ­ες κοι­νω­νι­κές διερ­γα­σί­ες στη με­τα­πο­λι­τευ­τι­κή νε­ο­ελ­λη­νι­κή κοι­νω­νί­α [ ] η “α­ρι­στε­ρή δια­νό­η­ση” έ­γι­νε ι­σό­τι­μος ε­ταί­ρος, συ­νο­μι­λη­τής, συν­δια­χει­ρι­στής και σύμ­βου­λος του α­στι­κού κοι­νο­βου­λευ­τι­κού κα­θε­στώ­τος, το ο­ποί­ο (εξ)υ­πη­ρέ­τη­σε και ε­ξα­κο­λου­θεί να υ­πο­στη­ρί­ζει με θαυ­μα­στή συ­νέ­πεια και ευε­λι­ξί­α ως προς τους νέ­ους στό­χους που θέ­τει: την ευ­ρω­πα­ϊ­κή κα­πι­τα­λι­στι­κή ο­λο­κλή­ρω­ση, ό­πως την προ­βάλ­λει έ­να τμή­μα της άρ­χου­σας τά­ξης, προ­σα­να­το­λι­σμέ­νο στον ψευ­δε­πί­γρα­φο εκ­συγ­χρο­νι­σμό.
Η δια­πλο­κή οι­κο­νο­μι­κών συμ­φε­ρό­ντων με την πο­λι­τι­κή και τον πο­λι­τι­σμό, με την πα­ράλ­λη­λη δη­μιουρ­γί­α υ­πο­δο­μής για τη δια­χεί­ρι­ση του “πο­λι­τι­στι­κού κε­φα­λαί­ου” (π.χ. Μέ­γα­ρο Μου­σι­κής, Ε.ΚΕ.ΒΙ., υ­πό διά­λυ­ση Ί­δρυ­μα Ελ­λη­νι­κού Πο­λι­τι­σμού, υ­πό ί­δρυ­ση Μου­σεί­ο Σύγ­χρο­νης Τέ­χνης, Στο­ά του Βι­βλί­ου κ.ά.) και με στό­χο τη βελ­τί­ω­ση των ό­ρων ε­μπο­ρευ­μα­το­ποί­η­σης του “πο­λι­τι­στι­κού προ­ϊ­ό­ντος”, ε­πέ­βαλ­ε την πλή­ρη έ­ντα­ξη αυ­τού του τμή­μα­τος της με­τα­πο­λι­τευ­τι­κής δια­νό­η­σης, με συ­να­κό­λου­θες α­ντι­πα­ρο­χές για τις προ­σφε­ρό­με­νες υ­πη­ρε­σί­ες του προς τους “πο­λι­τι­κούς δια­χει­ρι­στές της κοι­νω­νί­ας”. Οι δια­νο­ού­με­νοι αυ­τοί, προ­ερ­χό­με­νοι α­πό ό­λο το φά­σμα της α­ρι­στε­ράς, κά­λυ­ψαν με τον ε­παρ­κέ­στε­ρο τρό­πο το κε­νό που ά­φη­σε –αν μι­λή­σου­με με τους πα­ρω­χη­μέ­νους ό­ρους της συμ­με­το­χής σε κι­νή­μα­τα με­σο­πο­λε­μι­κού τύ­που– η τραυ­μα­τι­σμέ­νη α­πό το συ­ντη­ρη­τι­σμό και τη σύ­μπλευ­ση με το στρα­τιω­τι­κό κα­θε­στώς “πα­ρα­δο­σια­κή δια­νό­η­ση”, η ο­ποί­α εκ των πραγ­μά­των δεν μπο­ρού­σε πλέ­ον να πα­ρα­κο­λου­θή­σει τις ευ­ρύ­τε­ρες αλ­λα­γές στο χώ­ρο του ε­ποι­κο­δο­μή­μα­τος. Η διεύ­ρυν­ση της δη­μό­σιας σφαί­ρας, ως ε­πα­κό­λου­θο των δο­μι­κών αλ­λα­γών που ε­πήλ­θαν στη με­τα­πο­λι­τευ­τι­κή Ελ­λά­δα, η “ε­πι­κοι­νω­νια­κή έ­κρη­ξη” της δε­κα­ε­τί­ας του ’90, κα­θώς και ο διοι­κη­τι­κός εκ­συγ­χρο­νι­σμός των Α­ΕΙ, με την πα­ράλ­λη­λη εισ­ρο­ή κοι­νο­τι­κών κε­φα­λαί­ων, δια­μόρ­φω­σαν νέ­ους ό­ρους στην “α­γο­ρά ερ­γα­σί­ας”, ό­που οι “α­ρι­στε­ροί δια­νο­ού­με­νοι” ε­πι­βλή­θη­καν με προ­νο­μια­κές συν­θή­κες και α­πό θέ­ση ι­σχύ­ος. Η “εκ­συγ­χρο­νι­στι­κή εκ­δο­χή” στη­ρί­χτη­κε πρω­τί­στως σε ε­κεί­νο το τμή­μα της δια­νό­η­σης που έλ­κει την κα­τα­γω­γή του α­πό την α­ρι­στε­ρά, ό­πως δια­μορ­φώ­θη­κε υ­πό το βά­ρος των δια­σπά­σε­ων, και που υ­πο­δέ­χτη­κε α­νε­πι­φύ­λα­κτα και α­προ­σχη­μά­τι­στα την έ­λευ­ση του Η­γε­μό­να “ως λυ­τρω­θή­ναι των δει­νών ευ­χα­ρι­στή­ρια”, στιγ­μα­τί­ζο­ντας πα­ράλ­λη­λα, με ό­ρους συ­ντε­χνί­ας, τους α­ντι­πά­λους (χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό πα­ρά­δειγ­μα η πο­λε­μι­κή εις βά­ρος του Π. Κον­δύ­λη) και ο­ριο­θε­τώ­ντας την ι­δε­ο­λο­γι­κή δια­πά­λη με έ­ναν κα­τε­ξο­χήν ερ­γα­λειο­ποι­η­μέ­νο Λό­γο. [ ]

Α­ντί σχο­λί­ου
Το κεί­με­νο γρά­φτη­κε πριν α­πό τη δη­μο­σί­ευ­ση της δια­κή­ρυ­ξης των “127 πα­νε­πι­στη­μια­κών και δια­νο­ου­μέ­νων της ευ­ρύ­τε­ρης α­ρι­στε­ράς” (Αυ­γή, 3.3), που α­πο­τε­λεί έ­να χρή­σι­μο πρω­το­γε­νές υ­λι­κό για την πε­ραι­τέ­ρω διε­ρεύ­νη­ση του φαι­νο­μέ­νου. Α­ντί πε­ραι­τέ­ρω σχο­λια­σμού, πα­ρα­θέ­του­με, με τις α­να­γκαί­ες αλ­λα­γές, το α­πό­σπα­σμα α­πό τις Νε­κρές ψυχές­ του Ν. Γκό­γκολ, “α­φιε­ρω­μέ­νο ε­ξαι­ρε­τι­κά” στη “δια­νό­η­ση της ε­ξου­σί­ας”: “Ε­κτε­λού­σε τό­σο θαυ­μά­σια τα κα­θή­κο­ντα της α­πο­στο­λής [της], ώ­στε δεν ή­ξε­ρε κα­νείς αν αυτ[ή] ή­ταν φτιαγ­μέν[η] για το ε­πάγ­γελ­μα ή το ε­πάγ­γελ­μα για κείν[ην]”.

7.3.1999