1,2K
Μετάφραση: Σπύρος Σπυρόπουλος
 Του Fehim Tastekin (31 Αυγούστου 2020 Πηγή: Al Monitor) Η αντιπαλότητα ανάμεσα στην Τουρκία και τους περιφερειακούς της αντιπάλους έχει εξαπλωθεί στο Κέρας της Αφρικής και σε άλλες περιοχές της ηπείρου πέραν της Λιβύης, τροφοδοτούμενη από την στρατιωτικοποίηση εκ μέρους της Άγκυρας της πολιτικής της επέκτασης. Το άνοιγμα της Τουρκίας στην Αφρική, το οποίο ξεκίνησε ως διπλωματικό και ανθρωπιστικό εγχείρημα πριν από δύο δεκαετίες, στρατιωτικοποιείται όλο και περισσότερο, πυροδοτώντας πολέμους περιφερειακής επιρροής ανάμεσα στην Τουρκία και το Κατάρ από τη μια πλευρά και της Αιγύπτου, της Σαουδικής Αραβίας, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και της Γαλλίας από την άλλη. Με ένα σχέδιο δράσης χρονολογημένο από το 1998, το άνοιγμα της Τουρκίας στην Αφρική απέκτησε μεγάλη δυναμική το 2005, που ανακηρύχθηκε από την Άγκυρα ως ”Έτος της Αφρικής”. Η προσέγγιση που χαρακτηρίστηκε αρχικά από ενεργή διπλωματία και ανθρωπιστική βοήθεια, μετατράπηκε σε μια παθιασμένη επιχείρηση για τον Ταγίπ Ερντογάν όταν οι περιφερειακές του φιλοδοξίες φούντωσαν κατά τη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης. Η Αφρική έγινε ένα νέο ελκυστικό πεδίο για την τουρκική επιδίωξη επιρροής που συναντάται με την υποψία νεο-οθωμανικών βλέψεων στη Μέση Ανατολή. Αν και η οθωμανική κληρονομιά μπορεί να φέρει πίσω δυσάρεστες αναμνήσεις στη Βόρεια Αφρική, η Τουρκία έχει βρει έδαφος για πιο ομαλές ανταλλαγές σε πολλές άλλες γωνιές της ηπείρου. Από το 2002, ο αριθμός των τουρκικών πρεσβειών στην Αφρική αυξήθηκε από 12 σε 42 και τα συμβούλια επιχειρηματικής συνεργασίας από 6 σε 46, ενώ, παράλληλα, τα αφρικανικά δρομολόγια των τουρκικών αερογραμμών αυξήθηκαν από 4 σε 60. Με βάση αυτό το διευρυμένο δίκτυο, ο Ερντογάν προσθέτει στρατιωτικές διαστάσεις στους διμερείς δεσμούς. Στις επισκέψεις του στην ήπειρο, όχι μόνο διαφημίζει τουρκικά στρατιωτικά προϊόντα, αλλά επιδιώκει να σφυρηλατήσει στρατιωτικές συνεργασίες.  Το φθινόπωρο του 2017, έξι χρόνια μετά την αξιομνημόνευτη επίσκεψη του Ερντογάν στην εμπόλεμη Σομαλία, η Τουρκία εγκαινίασε μία στρατιωτική βάση 50 εκατομμυρίων δολαρίων στο Μογκαντίσου εγκαθιστώντας μία νέα ισορροπία στο Κέρας της Αφρικής. Αργότερα μέσα στο έτος, το Σουδάν συμφώνησε να μισθώσει το νησί Σουακίν στην Τουρκία για 99 χρόνια, προκαλώντας ανησυχίες στις αντίπαλες χώρες της περιοχής για μια ”οθωμανική επιστροφή” στην Ερυθρά Θάλασσα. Η συμφωνία περιλάμβανε την αποκατάσταση των ιστορικών μνημείων του νησιού, που αποτελούσε στο παρελθόν οθωμανική βάση, ενώ, παράλληλα, τα σχέδια της Τουρκίας προέβλεπαν την κατασκευή λιμένα για πολιτικούς και στρατιωτικούς σκοπούς. Η Αίγυπτος ανταπάντησε ανησυχώντας πως το Σουδάν, ενθαρρυμένο και με την τουρκική υποστήριξη, θα γινόταν πιο επιθετικό στο αμφισβητούμενο τρίγωνο του Χαλάιμπ στην ακτή της Ερυθράς Θάλασσας. Εκτός από την οικοδόμηση της στρατιωτικής βάσης του Μοχάμεντ Ναγκίπ κοντά στα σύνορα με τη Λιβύη που διευκόλυνε τις επιχειρήσεις των Εμιράτων στην περιοχή, η Αίγυπτος ενίσχυσε το τρίγωνο Χαλάιμπ και έστειλε στρατεύματα στη βάση του Εμιράτου στην Ερυθραία κοντά στα σύνορα με το Σουδάν. Για την Ερυθραία η αποστολή στρατού από την Αίγυπτο ήταν μία ευπρόσδεκτη ενίσχυση εναντίον του κοινού τους αντιπάλου, της Αιθιοπίας, που συγκέντρωνε στρατεύματα στα σύνορα της Ερυθραίας. Σε μια περαιτέρω επίδειξη δύναμης νωρίτερα φέτος, ο Αιγύπτιος πρόεδρος Αμπντέλ Φατάχ αλ-Σίσι εγκαινίασε τη στρατιωτική βάση του Μπερενίσι, τη μεγαλύτερη στην περιοχή της Ερυθράς Θάλασσας, σε μία τελετή στην οποία παρευρέθηκαν ο πρίγκηπας του Αμπού Ντάμπι και ο αναπληρωτής υπουργός Άμυνας της Σαουδικής Αραβίας. Σύμφωνα με πληροφορίες η Αίγυπτος αναζητά επίσης στρατιωτική βάση και στη Σομαλιλάνδη, αυξάνοντας τις εντάσεις με την Αιθιοπία σε σχέση με το Φράγμα της Αναγέννησης στο Νείλο. Εν μέσω των ταχέως αναπτυσσόμενων δεσμών της Τουρκίας με τη Σομαλία, τα ΗΑΕ επιδιώκουν να ενισχύσουν την επιρροή τους στη Σομαλιλάνδη και την Πούντλαντ, οι οποίες αποκόπηκαν από τον έλεγχο του Μογκαντίσου τη δεκαετία του 1990. Οι εταιρείες των Εμιράτων έχουν κερδίσει έργα πολλών εκατομμυρίων δολαρίων για την επέκταση και την ανάπτυξη λιμένων στις δύο περιοχές. Ο πόλεμος για επιρροή στο Κέρας της Αφρικής ώθησε τη Σαουδική Αραβία να αποκτήσει βάση στο Τζιμπουτί, ακολουθώντας τα βήματα της Κίνας, της Γαλλίας και των Ηνωμένων Πολιτειών. Η απομάκρυνση του προέδρου του Σουδάν Ομάρ αλ Μπασίρ το 2019 ήταν ένα πλήγμα για την Τουρκία στην Ερυθρά Θάλασσα και το Κέρας της Αφρικής, ενώ η Σαουδική Αραβία και τα Εμιράτα επιδιώκουν να προσεγγίσουν τη νέα ηγεσία του Σουδάν με οικονομική βοήθεια 3 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Οι φιλοδοξίες του Ερντογάν στην Αφρική, ωστόσο, ξεκίνησαν με την υπογραφή δύο κρίσιμων συμφωνιών με την κυβέρνηση της Τρίπολης το Νοέμβριο του 2019 και την επακόλουθη τουρκική στρατιωτική επέμβαση στη Λιβύη. Η Τουρκία επιδιώκει μια διαρκή αεροπορική και ναυτική παρουσία στη Λιβύη, ένα σχέδιο που αν υλοποιηθεί θα ενισχύσει περαιτέρω το εγχείρημά της στην Αφρική. Οι προσπάθειες του Ερντογάν να προωθήσει τους δεσμούς με πρώην γαλλικές αποικίες όπως το Τσαντ, η Γκαμπόν, το Μάλι, η Μαυριτανία, ο Νίγηρας και η Σενεγάλη έχουν ήδη πυροδοτήσει τον ανταγωνισμό μεταξύ Τουρκίας και Γαλλίας. Στο Κέρας της Αφρικής, η Αιθιοπία εμφανίζεται ως ένας δεύτερος δυνητικός εταίρος για την Τουρκία μετά τη Σομαλία, λόγω των προστριβών της χώρας με την Αίγυπτο και το Σουδάν για τα νερά του Νείλου. Η εχθρότητα μεταξύ της Άγκυρας και του Καϊρου από την ανατροπή της Μουσουλμανικής Αδελφότητας το 2013, τους έχει ήδη οδηγήσει σε διαμάχες στη Λιβύη κι έτσι φαίνεται λογικό η Τουρκία να προσπαθήσει να χρησιμοποιήσει τους δεσμούς με την Αιθιοπία ως έναν παραπάνω μοχλό πίεσης εναντίον της Αιγύπτου. Ελλείψει αραβικής υποστήριξης έναντι της Αιγύπτου, η Αιθιοπία φαίνεται πρόθυμη για μία ισορροπημένη σχέση με μία μουσουλμανική χώρα όπως η Τουρκία. Ένας ειδικός απεσταλμένος του πρωθυπουργού της Αιθιοπίας συναντήθηκε με τον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών Τσαβούσογλου στην Άγκυρα στις 17 Ιουλίου. Κάποιοι είδαν την επίσκεψη ως μία τουρκική χειρονομία υποστήριξης προς την Αιθιοπία στη διένεξή της με την Αίγυπτο για το νερό, ενώ υπήρξαν ακόμη εικασίες πως η Άγκυρα θα μπορούσε να προσφέρει ραντάρ και πυραυλικά συστήματα για την προστασία του Φράγματος της Αναγέννησης. Τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης ισχυρίστηκαν ότι ο απεσταλμένος της Αιθιοπίας πρότεινε έναν διαμεσολαβητικό ρόλο για την Τουρκία, αλλά με την συνεχιζόμενη κρίση στις τουρκο-αιγυπτιακές σχέσεις, μία τέτοια διαμεσολάβηση είναι δύσκολο να επιτευχθεί. Η φιλοκυβερνητική εφημερίδα Γενί Σαφάκ σχολίασε ότι η Τουρκία απολαμβάνει ήδη μία στρατηγική συμμαχία με τη Σομαλία στο Κέρας της Αφρικής και ότι ”η ανάπτυξη μιας παρόμοιας σχέσης με την Αιθιοπία αποτελεί ένα σαφές μήνυμα προς τα ΗΑΕ και την Αίγυπτο”. Μία ανάλυση που διεξήχθη από το κρατικό πρακτορείο ειδήσεων Ανατόλια, υποστήριξε μία προσεκτική προσέγγιση στη διαμάχη Αιγύπτου-Αιθιοπίας. ”Κάποιοι συμπεραίνουν ότι η Τουρκία θα υποστηρίξει την Αιθιοπία για να αποδυναμώσουν το καθεστώς Σίσι, αλλά η Τουρκία θα πρέπει να ακολουθήσει μία πιο επιφυλακτική πολιτική, καθώς δεν μπορεί μακροπρόθεσμα να αντέξει την απώλεια, τόσο της Αιγύπτου, όσο και του Σουδάν”, αναφέρει η ανάλυση. Η Αιθιοπία είναι απίθανο να υποστηρίξει τη θέση της Τουρκίας στη Λιβύη, τόνισε, προσθέτοντας πως ορισμένοι ”σκοτεινοί κύκλοι” αναζητούν την ευκαιρία να κατηγορήσουν τον Ερντογάν για επίθεση στους Άραβες μέσω του Γαλάζιου Νείλου. Σύμφωνα με το Ανατόλια, ο πρεσβευτής της Αιθιοπίας στην Τουρκία δήλωσε στον τύπο ότι η Άγκυρα θα παράσχει εμπειρογνώμονες για υδρο-πολιτικές διαπραγματεύσεις σε μία ένδειξη υποστήριξης για το Φράγμα της Αναγέννησης. Ο πρεσβευτής είχε περιγράψει νωρίτερα την Τουρκία ως στρατηγικό εταίρο και ζήτησε περισσότερες τουρκικές επενδύσεις στην Αιθιοπία. Σήμερα ανέρχονται σε 2,5 δισεκατομμύρια δολάρια και αποτελούν το ένα τρίτο των τουρκικών επενδύσεων στην Αφρική. Ο νότιος γείτονας της Λιβύης, ο Νίγηρας, είναι μία ακόμη χώρα στο ραντάρ της Τουρκίας στον πόλεμο επιρροής που διεξάγει στην Αφρική. Ο Τσαβούσογλου επισκέφτηκε το Νίγηρα στις 21 Ιουλίου, υπογράφοντας μεταξύ άλλων συμφωνία συνεργασίας για στρατιωτική εκπαίδευση. Η συμφωνία πυροδότησε εικασίες πως η Τουρκία επιδιώκει να χτίσει στρατιωτική βάση στο Νίγηρα αν και μέχρι στιγμής δεν έχουν προκύψει αξιόπιστες πληροφορίες που να επιβεβαιώνουν αυτούς τους ισχυρισμούς. Παράλληλα, βολιδοσκοπεί το Τσαντ για να προσθέσει μία στρατιωτική διάσταση στους δεσμούς της με τον δεύτερο γείτονα της Λιβύης στο νότο. Η συνεργασία της Τουρκίας με τον Νίγηρα περιλαμβάνει τον τομέα της εξόρυξης, κάτι που επίσης ερεθίζει τους Γάλλους, οι οποίοι κατέχουν ποσοστό 63% των ορυχείων ουρανίου στον Νίγηρα. Τον Ιανουάριο, η Τουρκία υπέγραψε συμφωνία για εξερεύνηση ορυκτών σε τρεις περιοχής στο νοτιοδυτικό Νίγηρα. Την ίδια στιγμή, ο Ερντογάν δήλωσε πως η Σομαλία κάλεσε την Τουρκία να κάνει έρευνες για πετρέλαιο στις θάλασσές της. Η Σομαλία αναμένεται να ανακοινώσει τους νικητές του διαγωνισμού για τις πρώτες άδειες για έρευνες πετρελαίου και φυσικού αερίου στις αρχές του επόμενου έτους. Όμως, παρά τις φιλόδοξες αυτές κινήσεις, το τουρκικό εμπόριο και οι επενδύσεις δεν έχουν ακόμη φτάσει σε κάποιο εντυπωσιακό επίπεδο στην Αφρική. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, ο ετήσιος όγκος συναλλαγών της χώρας με την ήπειρο ανήλθε σε περίπου 21 δισεκατομμύρια δολάρια το 2018 και το 2019. Και στρατιωτικοποιώντας την πολιτική της στην Αφρική, η Τουρκία κινδυνεύει να ανοίξει ρωγμές στο δίκτυο των δεσμών που έχει δημιουργήσει σε ολόκληρη την ήπειρο τις τελευταίες δύο δεκαετίες. |
