Από τον Φαίδρο του Πλάτωνα στη βικιπαιδεία

Η σύγχυση μεταξύ πληροφορίας και γνώσης

Του Αθανάσιου Γεωργιλά

Με τον όρο «περιρρέουσα κατάσταση» μπορούμε να περιγράψουμε την ασυμφωνία μεταξύ πληροφοριακής συσσώρευσης και πραγματικής γνώσης, η οποία σήμερα χαρακτηρίζει τα ηλε-δημώδη (e-δημώδη, κατά τον νεολογισμό του διαδικτύου) στρώματα και αποτελεί ιδιαίτερο γνώρισμα της τεχνοεπιστημονικής ελίτ της σύγχρονης εποχής.
Ότι ο γνωσιακός πλούτος του διαδικτύου δεν υποστηρίζει τη διανοητική βελτίωση του ηλε-ματικού πληθυσμού αυτό είναι πλέον διαπιστωμένο από πολλούς αναλυτές, όπως από τον συγγραφέα Τάση Θεοφάνη, στο βιβλίο Ψηφιακός Ανθρωπισμός: Εικονιστικό Υποκείμενο και Τεχνητή Νοημοσύνη. Είναι κάτι όμως που δεν χρειάζεται περαιτέρω ανάλυση (αρκεί κανείς να αφιερώσει μια ώρα της ζωής του στο φέισμπουκ για να το καταλάβει).
Παρ’ όλα αυτά, δεν είναι λίγοι οι αναλυτές –μάλλον είναι οι περισσότεροι– που επιμένουν ότι η «ανάπτυξη των πληροφοριακών ροών αντιστοιχεί στην αναβάθμιση του γνωσιακού περιεχομένου». Με απλά λόγια, ότι οι ηλε-πληροφορίες αποτελούν μοντέλα που ανταποκρίνονται στην αύξηση του επιπέδου της νοημοσύνης.
Η διατύπωση αυτή ανήκει στον Ανατολικογερμανό Τζόσουα Μπαχ, συγγραφέα του σημαντικού βιβλίου στον τομέα της φιλοσοφίας της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) Principles of synthetic intelligence, ο οποίος συμμερίζεται τη δήλωση του Λεξ Φρίντμαν ότι «χάρη στη βικιπαιδεία οι άνθρωποι σήμερα είναι πιο έξυπνοι από ποτέ».
Είναι φανερό ότι ο κατακερματισμός της εκπαιδευτικής διαδικασίας σε δύο ξεχωριστούς τομείς –θετικές και ανθρωπιστικές σπουδές– έχει προκαλέσει ένα είδος σχιζοφρένειας στην εξέλιξη της τεχνολογικής προόδου, η οποία, καθώς έχει στερηθεί τους προβληματισμούς του παρελθόντος επάνω στο αντικείμενο της γνώσης, είναι αναγκασμένη να πλέξει το νήμα της φιλοσοφίας από την αρχή.
Αν δεν βρισκόταν η φιλοσοφία της Τεχνητής Νοημοσύνης σε τέτοια τραγική κατάσταση, δεν θα χρειαζόταν να της υπενθυμίσουμε ότι τα ίδια προβλήματα (σχέση συσσωρευμένης πληροφορίας και αναφομοίωτης γνώσης) είχαν ήδη επεξεργαστεί με πολύ χρήσιμα συμπεράσματα οι αρχαίοι Έλληνες, και δη, όπως λέει ο μύθος, και οι αρχαίοι Αιγύπτιοι.
Στον Φαίδρο ο Πλάτωνας εξιστορεί ένα μύθο της αρχαίας Αιγύπτου για τον θεό Θευθ, ο οποίος ανακάλυψε, μεταξύ άλλων, την αλφάβητο και ισχυρίστηκε ότι έτσι εύκολα ο καθένας θα μπορούσε, με την ανάγνωση βιβλίων και χωρίς την ανάγκη αυτοσυγκέντρωσης και άσκησης της μνήμης, να μεταβάλλεται σε πάνσοφο και παντογνώστη. Για τον αφελή Αιγύπτιο Προμηθέα, η υπερπροσφορά γνώσης, την οποία σηματοδοτούσε η αφθονία των βιβλίων με την ανακάλυψη της αλφαβήτου, θα σήμαινε αυτομάτως την αυτοβελτίωση του ανθρώπινου νου.
Χρειάστηκε η παρέμβαση του θεού Άμμωνα, για να εξηγηθεί στον Θευθ ότι ένας απολιθωμένος σωρός, άχρηστων τις περισσότερες φορές, πληροφοριών, χωρίς καμία εσωτερική ενότητα ή ερμηνεία, συντελεί περισσότερο σε ένα είδος «μολύνσεως του μυαλού», παρά στη δημιουργία γνώσεως.
Είναι κρίμα που οι σύγχρονοι ερευνητές της ΤΝ δεν έχουν γνώση των αρχαίων φιλοσόφων. Θα γνώριζαν τότε ότι ο σωρός των έτοιμων γνώσεων που παρέχει το διαδίκτυο και η βικιπαιδεία δεν αποτελεί οικοδομημένη γνώση καθεαυτή, αλλά μοιάζει περισσότερο με σωρό οικοδομικά υλικά σκόρπια και άχτιστα, χωρίς αρχιτεκτονικό σχέδιο και, κυρίως, χωρίς πολεοδομική άδεια, για να οικοδομήσουν έναν ολοκληρωμένο νου και σύνολο γνώσης.
Όπως λέει ο Άμμωνας προς τον Θευθ, «Δεν βρήκες, λοιπόν, το φάρμακο της μνήμης, αλλά της υπενθύμισης. Και έτσι παρέχεις στους μαθητές σου μια φαινομενική σοφία, όχι όμως και την αλήθεια. Γιατί, με την τέχνη που προσφέρεις, θα ακούσουν πολλά χωρίς να τα διδαχθούν, και, επομένως, θα πιστέψουν ότι ξέρουν πολλά, ενώ, στην πραγματικότητα, στις περισσότερες περιπτώσεις θα στερούνται της γνώσης και θα είναι δύσκολο να τους συναναστρέφεται κανείς, αφού, αντί σοφοί, θα έχουν γίνει δοκησίσοφοι».