Σ. Καργάκος: Έσσεται Ήμαρ

573

από το Άρδην, τ. 36, Μάιος-Ιούνιος 2002

Σέ μιά παλαιότερη εποχή, δταν ήθελαν μερικοί, που δεν ήσαν και λίγοι, νά εκφράσουν τήν άδιαφορία καί τήν άπουσία από τά μεγάλα προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας, αναφέρονταν, σχεδόν πάντα όνειδιστικά στήν ‘Ακαδημία, καί όχι πάντοτε αδίκως. Στόν παρόντα καιρό, κάτι στό χώρο της ‘Ακαδημίας μας αλλάζει. “Ενας καινούργιος ορίζοντας χαράζει. Πρίν από μερικούς μήνες, ή ‘Ακαδημία μας χτύπησε τήν καμπάνα τοϋ συνα-γερμοϋ γιά τους κίνδυνους που απειλούν τήν έλληνική γλώσσα. Κάποιοι, έσπευσαν καί πάλι νά τήν κακολογήσουν καί νά τής προσάψουν τήν μομφή τοϋ «ό-πισθοδρομισμοϋ». Είναι οί συνήθεις υπνωτιστές τοϋ ελληνικού λαοΰ, που χτυποϋν κάθε φορά αυτόν πού κτυπά τήν καμπάνα τοϋ συναγερμού καί όχι όποιον βάζει φωτιά. Σήμερα δυστυχώς ε-χουμε φθάσει στό όριο των καιρών. Τό γλωσσικό τοπίο μας πάει νά ρημάξει. ‘Αποψιλώνεται συνεχώς από τά «φεστιβάλ πυρ-καϊας» που οργάνωσαν άλλε-πάλληλοι «μεταρρυθμιστές», οί όποιοι άπορρΰθμισαν τή γλώσσα καί τήν παιδεία μας. Κι άκολούθησαν άλλα «σήματα λυ-γρά» που άφανίζουν συστηματικά τόν γλωσσικό μας πολιτισμό.

Ωστόσο, οί ευκαιρίες καί οί δυνατότητες γιά ανάκαμψη δέν λείπουν. Ό χρόνος πού πέρασε είχε ανακηρυχθεί άπό τήν Ευρωπαϊκή “Ενωση ώς Ευρωπαϊκό “Ετος Γλωσσών. Ή ‘Ακαδημία ‘Αθηνών άδραξε τήν ευκαιρία καί μέ μιά μεστή άνακοίνιοσή της έξέφρασε γιά μιά άκόμη φορά τήν πίστη της πρός τά κείμενα τής κλασσικής Ελληνικής Γραμματείας ώς εκπαιδευτικών αγαθών μεγάλης άξίας γιά όλη τήν άνθρωπότητα. Παράλληλα έξέφρασε ή ‘Ακαδημία τήν άνησυχία της γιά τήν ύποχιόρηση τής διδασκαλίας τών άρχαίων κειμένων από τό πρωτότυπο στή δευτεροβάθμια εκπαίδευση αλλά καί γιά τήν επέλαση τοϋ λατινικού αλφαβήτου πού τείνει νά εξαφανίσει τήν έλληνική γραφή. Τέλος, ή ‘Ακαδημία ‘Αθηνών ά-πηύθυνε έκκληση πρός τήν ελληνική κυβέρνηση καί πρός τούς έκ-προσιόπους μας στό Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο νά προβοϋν στίς δέουσες ένέργειες γιά τήν έπανει-σαγωγή τής διδασκαλίας τών άρχαίων κειμένων στά σχολεία τών ευρωπαϊκών κρατών, δίνοντας όμως ή Ελλάς τό έμψυχιοτι-κό παράδειγμα στούς Ευρωπαίους. Διότι θά φαινόταν σολοικισμός νά έπαναφέρουν οί ξένοι τά ‘Αρχαία καί νά τά άποπτύουμε εμείς, καί τήν ώρα πού ό Ζάν Λάνγκ μελετά τήν έπανεισαγω-γή τους, ή δική μας επίτροπος νά κόπτεται ύπέρ τής ανακηρύξεως τής ‘Αγγλικής ώς δεύτερης γλώσσας στόν τόπο μας, ενώ είναι καί στούς μωρούς φανερό ότι ή ‘Αγγλική, de facto καί μερικώς de jure, έχει πρωτεύουσα θέση στίς μαθήσεις καί προτιμήσεις τών κατοίκων τής Εύρώ-κώστενας.

Τό έπ’ έμοί, καί έφόσον δέν άφυπνισθοΰμε καί δέν δραστηριοποιηθούμε έστω καί τήν ύστά-τη στιγμή καί έφόσον, γιά νά θυμηθώ τόν Θουκυδίδη, ή «φύσις» τοϋ σύγχρονου Έλληνα παραμένει άνθελληνική, βλέπο) τό μέλλον τής Ελληνικής ζοφώδες. Φοβάμαι ότι στό μέλλον ή ιστορία τής Ελλάδας δέν θα είναι έλληνική. Είμαστε -όσοι άπομείναμε- ή τελευταία γενιά πού όμιλει καί γράφει κάπως υποφερτά τήν Έλληνική. Ή καθαρεύουσα τοϋ μέλλοντος θά είναι ή ‘Αμερικανική καί ή Δημοτική τοϋ μέλλοντος ή απλουστευμένη ‘Αλβανική. Οί παλαιότεροι ‘ίσως ένθυ-μοϋνται τό μετακατοχικό σατιρικό άσμάτιο ποϋ έλεγε «Ρέ γυναίκα, τίνος είναι τά παιδιά;/Τό ‘να μοϋ φωνάζει γιές’, τ’ άλλο μοϋ φωνάζει γιά’, ρέ γυναίκα, δέν μιλούν Ελληνικά». Τώρα όμως είναι ή ώρα όπου τό άσμα τούτο δικακόνεται. Τά παιδιά πού θά έρθουν μετά άπό μας δέν θά είναι δικά μας παιδιά. Τά παιδιά είναι πάντα παιδιά τής παιδείας τους καί τούτη ή παιδεία πού τούς προσφέρουμε δέν είναι παιδεία έλληνική. “Οταν δέν είναι άνθελληνική είναι ύποπαι-δεία, μιά άνάπηρη ή ημιπληγική παιδεία.

Ή πρόσφατη έκθεση τον ΟΟΣΑ, (25οι σέ γλωσσική παιδεία άνάμεσα σέ 31 χώρες τής γής!) έδειξε πώς ό βασιλιάς τής παιδείας μας είναι γυμνός*. Έπι 25 χρόνια, μετά τήν άπορρύθμι-ση τοϋ 1976, πού άρχισε ή έξωση τών άρχαίων Ελληνικών άπό τό Γυμνάσιο καί τή ζωή μας, πυργώνουμε μηδενικά επί μηδενικών. Υποβάλλουμε τά παιδιά καί τόν έαυτό μας σέ μιά δίαιτα πνευματικής καί γλωσσική; σκουπιδοτροφίας, έτσι πού μόνο στή βωμολοχία, στή χυδαιο-λογία καί στήν αίσχρογαφία -κι αύτό φαίνεται άπό τήν κρατι-κοβραβευόμενη καίκρατικοπρο-βαλλόμενη λογοτεχνία-διαπρέπουμε. Σήμερα, αν θεωρήσω σοβαρές τις δηλώσεις τής Κυρία; ‘Επιτρόπου καί όχι σάν προπαι-δεία γιά έξετάσεις ύποτελεία;. φαίνεται πώς έφθάσαμε σέ μιά φάση (οριμάσεως πού ευνοεί ένα διαλεκτικό άλμα: νά μεταπηδήσουμε, δηλαδή, άπό τήν Έλληνική σέ μιά ‘Αγγλική άμερικανι-κοϋ τύπου. Κάτι πού γιά μένα σημαίνει άντιστροφή τής θεωρίας τοϋ Ντάρβιν: γλωσσική έπιστροφή στόν πίθηκο.

Όλα αυτά πού συμβαίνουν γύρω μας συνθέτουν μιά ζοφερή προοπτική μέλλοντος. Έχω τήν άτυχία νά διασχίζω καθημερινώς τήν Avenue Vovos, όπως θά λέγεται μελλοντικά ή άλλοτε πανέμορφη Λεωφόρος Κηφισιάς. Σέ όλη τήν ευρεία έκτασή της Vov-ville, όπωςθά λέγεται καί τό Μαρούσι, ή έλληνική έπιγραφή έχει γίνει έθνογραφικό άξιοπερίεργο. Γι’ αύτό θυμαμαι διαρκώς μιά μελαγχολική φράση τοϋ Κάφκα: “Υπάρχουν πολλές έλπίδες· γιά μάς καμμιά”. Εκτός κι αν κάποια οικολογική οργάνωση τύπου «Άρκτούρος» άναλάβει την προστασία τοϋ γένους των Ελλήνων. Ό ελληνικός κόσμος, που μαραζώνει λόγω πληθυσμιακής γηράνσεως καί γλωσσικής «άπο-ξηράνσεως», άρχίζει νά σβήνει μέσα στην πληθυσμιακή καί γλωσσική πλημμυρίδα άλλων εύρωστων λαών. Προβλέπω ότι σ’ ένα όχι πολΰ μακρινό μέλλον -αν δέν προτάξουμε έστω καί τώρα μιά έθνική άντίσταση-θά γίνουμε σάν τους Ποσειδωνιάτες, τους κατοίκους τοϋ σημερινού Παίστουμ, πού κάποτε ήσαν Έλληνες, αλλά όπως λεει ό ‘Αθηναίος, έβαρβαρώθηκαν άφοϋ αναμίχθηκαν μέ Τυρρηνους ή Ρωμαίους, «καί τήν τέ φωνήν μεταβεβληκέναι». Οί Ποσειδωνιάτες, μιά φορά τό χρόνο, λεει ό ‘Αθηναίος, συνέρχονταν γιά νά συμμετάσχουν σέ κάποια παλιά ελληνική γιορτή.

Καί τότε συνέβαινε το έξης: «Άναμιμνήσκονται των αρχαίων ονομάτων τέ καί νομίμων, άπολοφυράμενοι πρός άλλή-λους καί δακρΰσαντες απέρχονται». Αύτό τό περιστατικό ενέπνευσε στόν Καβάφη νά γράψει ένα ποίημα συγκλονιστικό, υπό τόν τίτλο «Ποσειδωνιάται», όπου έπιλογικά φαίνεται ότι οί στίχοι γράφτηκαν όχι γιά κείνους, γράφτηκαν γιά μας. Λεει ό Καβάφης:

«Καί πάντα μελαγχολική τελείων’ ή γιορτή τους.
Γιατί θυμοϋνταν πού κι αυτοί ήσαν Έλληνες –
Ίταλιώται ένα καιρό κι αυτοί’
Καί τώρα πώς εξέλιπαν, πώς έγιναν,
Νά ζοϋν καί νά όμιλοϋν βαρβαρικά
Βγαλμένοι -ω συμφορά-άπ’ τόν Ελληνισμό».

‘Από τοϋτο τόν Ελληνισμό, που τόσο ώς λέξη ενοχλεί μιά άλλη κυρία μας της Ευρωβουλής, πού λεει ότι δέν τήν εννοεί, ήσαν βγαλμένοι όλοι οί κάτω της Νεαπόλεως πληθυσμοί. “Οσοι παλαιά είχαν επισκεφθεί τά περίχωρα της Νεαπόλεως, ίσως είχαν ακούσει τό παλαιό τραγουδάκι πού έλεγε: «Anche noi fumo Graeci» (“Κάποτε κι εμείς ήμαστε Έλληνες»). ‘Ασφαλώς κάτι ανάλογο θά λέμε κι έμείς μετά κάποια χρόνια, όταν ή πολιτισμένη άνθρωπότητα θά ξαναστρα-φεϊ πρός τίς κλασσικές σπουδές, άλλά τότε πιά δέν θά είμαστε Έλληνες. Κι αυτό πού θά μιλάμε θά είναι μιά κρεολή γλώσσα, τύπου Πίτζιν καί Σινούκ.

Πάντα όμως υπάρχει καιρός γιά άνάκαμψη. Ποτέ δέν είναι νωρίς. Ή Ελληνική ακόμη αντέχει. Δέν τό κρύβω ότι μέ φοβίζουν οί «ρεαλισμοί». Τούτοι οί «ρεαλισμοί» τών πολιτικών μας είναι πού μας έφαγαν, αρχίζοντας από τήν γλώσσα. Ή γλωσσική μας πολιτική, μετά τό 1976, παραπέμπει στά «Θυέστεια Δείπνα», πού έγιναν ή βαριά κατάρα πού άφάνισε τόν οίκο τών ‘Ατρειδών. Έτσι καί ή κατάρα γιά τήν έγ-κληματική γλωσσική μας πολιτική θ’ αφανίσει κι έμάς. Τό ζήτημα της γλωσσικής παιδείας είναι βέβαια πολιτικό, όχι όμως γιατί έγινε άρμοδιότητα τών πολιτικών άλλά γιατί άπτεται αμέσως καί εμμέσως της εθνικής αυθυπαρξίας. Δέν ήταν άφελής ό Σολωμός όταν έλεγε στό «Διάλογο», τό πεζό άριστούργημά του, τήν περίφημη φράση: «Μή-γαρις έχω τίποτε άλλο στό νοϋ μου πάρεξ ελευθερία καί γλώσσα;». Γλώσσα καί έθνική ελευθερία πανε μαζί. Ή γλώσσα είναι τό σπαθί τής ελευθερίας, κι άπ’ τήν όψη τής γλώσσας καί τής γραφής γνωρίζει κανείς τό μέγεθος τής ελευθερίας πού είναι άξιος νά σηκώσει ένας λαός. Ποιά είναι ή όψη σήμερα τής έλληνικής γλώσσας; Έρχεται ό ξένος στήν Ελλάδα καί Ελλάδα δέν βλέπει, καί αύτό πού άκούει νά κυριαρχεί στή νεανική λαλιά είναι ή λέξη μέ τά τρία α, πού κάνει τά παιδιά μας συνονόματα, ή λέξη πού παραπέμπει στή Μαλακάσα, πού σημειολογικά ισοδυναμεί μέ τό νέο εθνικό μας έν-δόσιμο.

‘Ασφαλώς δέν ήταν άφελής καί ό Λένιν, όταν έλεγε, «εάν θέλεις νά εξαφανίσεις έναν λαό, εξαφάνισε τήν γλώσσα του». Ή νέα μορφή ιμπεριαλισμού παίρνει γλωσσικό χαρακτήρα. Μέ τόν έκκρεολισμό καί τόν ευτελισμό τών εθνικών γλωσσών γίνεται πιό ευχερής ή οικονομική καί πολιτική κυριαρχία των κατά καιρούς ισχυρών τής γης. Υπάρχει όμως καί ένα πρόβλημα δημοκρατίας. Ό ελληνικός λόγος είναι άπό τή φύση καί τή δομή τοϋ δημοκρατικός. Ό Φρειδερίκος Ένγκελς έλεγε ότι οι «’Αρχαίοι Έλληνες ήσαν όλοι άπό τή φύση τούς διαλεκτικοί». Ή διαλεκτικότητα αύτή αποτυπώνεται στή γλώσσα μας, πού είναι -γι’ αύτό- ή πιό δημοκρατική γλώσσα τής γής. Γι’ αύτό οί «Μπιγκ Μπράδερ» τής εποχής έχουν άπο-φασίσει ότι πρέπει νά εξαφανιστεί, γιατί τό μέλλον πού μας έτο ιμά-ζουν απαιτεί λι-γ ό τ ε ρ η δημοκρατία. Στά τέλη τοϋ 19ου αιώνα, ό λόρδος Λόντοντερυ (Londonderry) είχε πει ότι ή Ελλάς, γιά νά καταστεί όσο γίνεται λιγώτερο επικίνδυνη, πρέπει ό λαός της νά γίνει μικρόψυχος σάν τούς λαούς τοϋ Ίνδοστάν. (βλ. Γ. Φιλάρετου: «Ξενοκρατία καί βασιλεία έν Ελλάδι 1821-1827», σ. 116). Έναν αιώνα μετά, κάποιος πνευματικός κληρονόμος τοϋ λόρδου Λόντοντερυ διακήρυξε, μόλις έσβησε ή φλόγα τοϋ Πολυτεχνείου πού άνέδειξε σάν πρώτιστο σύνθημα τήν έθνική άνεξαρτησί-α, ότι πρέπει νά καταστραφούν οί βάσεις τής κλασικής μας παιδείας, γιά νά γίνουν οί Έλληνες πιό εύκολοκυβέρνητοι. Πραγματικά, δυό χρόνια μετά τό Πολυτεχνείο, άρχισε ή κατεδάφιση τής κλασσικής μας παιδείας, ή διάβρωση καί ή συρρίκνωση τής εθνικής μας γλώσσας. Σήμερα, 25 χρόνια μετά, νομίζω ότι ό σκοπός πού έθεσε ό Λόρδος Λόντοντερυ επετεύχθη. Έγίναμε ένας λαός πού μισεί, πού άποστρέφε-ται καί άπεχθάνεται τή γλώσσα του. Τό όποιο αυριανό γλωσσικό πρόβλημα πού θά προκύψει, θά λυθεί μέ τήν προσθήκη ένός ακόμη άστερίσκου στήν άμερι-κανική σημαία.

Μά τότε, πρός τί άγο3νας γιά τήν Ελληνική; Καθένας άπό μας πού σχηματίσαμε τόν σύλλογο «Ελληνική Γλωσσική Κληρονομιά», έχει τούς λόγους του. Έγώ ώς Λάκων μάχομαι, επειδή θέλω νά θυμάμαι τίς Θερμοπύλες. Κι όποιος θυμαται τίς Θερμοπύλες, θυμάται όχι μόνο τόν Λεωνίδα, θυμαται καί τόν ‘Εφιάλτη. Πολλοί γνωρίζουν το πώς έπεσε ό .’Λεωνίδας, λίγοι όμως γνωρίζουν τό τέλος τοϋ ‘Εφιάλτη. «Έσσεται ήμαρ» λοιπόν. Θά έλθει κάποτε καιρός όπου τά όνειρα θά λάβουνε εκδίκηση.

Υ.Γ.1 Μετά τήν ανάγνωση τής εισήγησης αυτής, κάποιοι άπό τους άκροατές μου είπαν πώς βρίσκουν τούς φόβους μου υπερβολικού;, ότι δέν δικαιολογούν τήν τόση μοι απαισιοδοξία, καί μου συνεστησαν αισιοδοξία. ‘Απάντησα ότι ή αισιοδοξία δεν είναι θεμα γραμμής. “Οπως έλεγε ό “Αρης ‘Αλέξανδρου, υπάρχει ακόμη ισχυρή δόση «σταλινίνης» στό πνευματικό μας εποικοδόμημα. Έπί Στάλιν, ό Ζντάνωφ είχε επιβάλει τήν αισιοδοξία ώς πολιτική γραμμή στή λογοτεχνία καί τήν πνευματική – · Γιά μένα, ή αισιοδοξία είναι έκφραση μοιρολατρίας. Τό ότι ένδεχομένως τά πράγματα μπορούν μελλοντικά νά έχουν καλύτερη έκβαση, αύτό δέν μέ υποχρεώνει νά βλέπω μέ ρόζ γυαλιά τήν υπάρχουσα κατάσταση καί νά τήν ώραιοποιήσω. Προτιμώ νά βλέπω τό δυσάρεστο καί νά μάχομαι εναντίον του. Η απαισιοδοξία είναι μάχη, έστω κι αν πρόκειται νά χάσεις. ‘Από την άποψη αύτη συμμερίζομαι άπόλυτα τη γνώμη τοϋ Αντόνιο Γκράμσι: «Στην απαισιοδοξία της γνώσης άντιτάσσω την αισιοδοξία της βούλησης». Ή δική μου αισιοδοξία είναι ό άγώνας μου.
Υ.Γ.2 Την έπαΰριο της εκδηλώσεως, ή «Εστία» εγραψε ενα δηκτικό σχόλιο εις βάρος τοϋ νεοσυσταθεντος πολιτιστικού φορεα. Και ρωτούσε: «”Οταν ή δύσμοιρος ελληνική γλοίσσα ‘ενταφιάζονταν’ πανηγυρικώς έν ονόματι της ‘προόδου’, που ήταν όλοι αΰτοί οι κύριοι νά υψώσουν φωνή διαμαρτυρίας: Ή πρωτοβουλία, ώς άποτέλεσμα τϋψεως συνειδήσεως, κατανοητή. Άλλά τό έγκλημα συντελέσθη πρό πολλοϋ…». Μιά άπάντηση έπ’ αύτοϋ. Είμαι έκ των ‘ιδρυτικών μελών τοΰ έν λόγω φορέα. Δεν ξέρω τί έκαναν όλοι αυτοί που ύπογράφουν τή διακήρυξη μας, γιατί είναι χιλιάδες. Αϋριο έκατομμΰρια. Ξέρω μόνο τί έκανα έγώ, πού επί 25 χρόνια βρίσκομαι υπό συνεχή διωγμό γιά τους άγώνες μου υπέρ τής άρχαίας, τής λογίας, τοϋ πολυτονικοί ορθογραφικού συστήματος και ύπέρ τής άνορθώσεως των κλασσικών σπουδών στήν πατρίδα μας. Δέν ζητώ εύσημα. Πράττω εκείνο που φρονώ. ‘Ωστόσο, τέτοια σχόλια έχουν γεΰση κώνειου.

• Στα Μαθηματικά ήλθαμε 28οι (τρίτοι από τό τέλος!) και στίς επιστήμες 25οι. Διώξαμε τ’ ‘Αρχαία μέ τό πρόσχημα οτι θά αφιερωθούμε σε έπωφελέστερες μαθήσεις καί προκόψαμε!