του Μ. Ευρυβιάδη, από το Άρδην τ. 45, Ιανουάριος 2004
«ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΑΚΟΜΗ ΑΤΟΜΑ στην Τουρκία σήμερα που ενδόμυχα πιστεύουν ότι μια μέρα Θα ενταχθούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Προσωπικά θεωρώ αυτή τη θέση -και, αφού βρισκόμαστε σε φιλικό περιβάλλον, θα μιλήσω ελεύθερα-γελοία. Δεν βλέπω καμιά τέτοια πιθανότητα ή, μάλλον, διευκρινίζω: Βλέπω μια και μόνο πιθανότητα να ενταχθεί η Τουρκία ως πλήρες μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η μόνη πιθανότητα είναι εάν συνεχιστούν οι σημερινές δημογραφικές τάσεις με συνέπεια η Ευρωπαϊκή Ένωση να καταστεί πλειοψηφικά Μουσουλμανική. Πέραν της πιθανότητας αυτής, δεν βλέπω καμιά ελπίδα (I don’t see a hope in hell) για ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε. Από τουρκικής πλευράς εκτιμώ ότι η πιο αποτελεσματική πολιτική και η καλύτερη τακτική που πρέπει να ακολουθήσουν οι Τούρκοι, είναι να διαπραγματευτούν την καλύτερη συμφωνία με την Ε.Ε. σε συγκεκριμένα θέματα, όπως είναι τα τελωνειακά και άλλα επιμέρους ζητήματα, που θα τους εξασφαλίσουν την καλύτερη δυνατή σχέση πλην της πλήρους ένταξης».
Τα παραπάνω λόγια ανήκουν στον διεθνούς φήμης καθηγητή Bernard Lewis, ο οποίος, στον Δυτικό κόσμο, θεωρείται ένας από τους καλύτερους γνώστες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Κεμαλικής Τουρκίας, θεωρείται ταυτόχρονα, πάντοτε από Δυτικούς, ως ο πιο έγκυρος ερμηνευτής του Μεσανατολικού Ισλαμικού κόσμου. Στη Δύση, η φήμη του εκτοξεύθηκε στα ύψη διότι το βιβλίο του What Went Wrong, που ερμηνεύει την παρακμή του ισλαμικού πολιτισμού και την αποδίδει στην αδυναμία του εν γένει ν’ ανταποκριθεί στην πρόκληση του Δυτικού σύγχρονου κόσμου, κυκλοφόρησε, συμπτωματικά, λίγο πριν το τρομοκρατικό χτύπημα της 11 ης Σεπτεμβρίου 2001.
Ωστόσο, στους κυβερνητικούς και ακαδημαϊκούς κύκλους, ο Lewis είναι γνωστός εδώ και δεκαετίες. Αγγλο-εβράίκής καταγωγής, ο Lewis άρχισε την καριέρα του τη δεκαετία του 1930 στις μυστικές υπηρεσίες της Μεγάλης Βρετανίας και υπηρέτησε στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ως μελετητής της Τουρκίας και του Ισλάμ. Μεταπολεμικά δίδαξε στο SOAS (School of Oriental and African Studies). Αναγκάστηκε όμως να μεταναστεύσει στις ΗΠΑ τη δεκαετία του 1970, λόγω προσωπικών και άλλων προβλημάτων, και άρχισε να εργάζεται σε διάφορα ερευνητικά ινστιτούτα, ένα εκ των οποίων συνδεόταν και με το Πανεπιστήμιο Princeton. Ο Lewis παρήγαγε αξιόλογο, για την εποχή έργο, κυρίως για την Τουρκία, το οποίο σήμερα έχει ξεπερασθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό από σύγχρονες μελέτες και αρχειακή έρευνα.
Στις ΗΠΑ, ο Lewis συνεργάσθηκε ταυτόχρονα με την αμερικανική κυβέρνηση, εκπονώντας μελέτες και καταθέτοντας εισηγήσεις πολιτικής για την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ στους τομείς εξειδίκευσης του. Στις ΗΠΑ η επ’ αμοιβή συνεργασία πανεπιστημιακών με κρατικές υπηρεσίες είναι ευρέως διαδεδομένη. Το εργαλειακό αυτό φαινόμενο, που συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας, βρισκόταν σε έξαρση μεταπολεμικά μέχρι και το τέλος του 1970, όταν πολλοί Αμερικανοί που υπηρέτησαν στις Ένοπλες Δυνάμεις και άλλες κρατικές υπηρεσίες, είχαν την ευκαιρία να σπουδάσουν με κυβερνητικά έξοδα και ορισμένοι από αυτούς να καταλήξουν σε διάφορα πανεπιστήμια.
Η συμβολή του Lewis στην πολιτικο-στρατιωτική αναβάθμιση της Τουρκίας, και της εικόνας της ως «μουσουλμανικό μοντέλο εκδημοκρατισμού» στα δυτικά κέντρα αποφάσεων, θεωρείται ανεκτίμητη. Για τον λόγο αυτό και για το γεγονός ότι ο Lewis είναι ο κατ’ εξοχήν απολογητής της Άγκυρας για τη γενοκτονία των Αρμενίων, οι Τούρκοι τον έχουν επανειλημμένα τιμήσει (βραβείο Ατατούρκ κλπ).
Η θεώρηση του Samuel Huntington για τη «σύγκρουση των πολιτισμών», που έχει γίνει πασίγνωστη και η οποία ερμηνεύει, υποτίθεται, τη σύγκρουση ανάμεσα στη Δύση και το Ισλάμ, βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε μελέτες και θεωρήσεις του Lewis. Και ο’ αυτόν πιστώνεται η συγκεκριμένη φράση “clash of civilizations”, «σύγκρουση πολιτισμών».
Σήμερα ο Bernard Lewis, που πλησιάζει τα 90, θεωρείται ως ένα από τα σημαντικά μέλη της σχολής των νεοσυντηρητικών (neocon-servatives) των ΗΠΑ. Την εποχή αυτή οι νεοσυντηρητικοί ασκούν υπέρμετρη επιρροή στον Πρόεδρο Μπους και στην πολιτική ασφαλείας των ΗΠΑ. θεωρούνται ως αρχιτέκτονες της φιλοσοφίας του δόγματος του προληπτικού πολέμου. Ως θιασώτες της χρήσης βίας στις διεθνείς σχέσεις, οι νεοσυντηρητικοί θεωρούν τις ΗΠΑ ως το προπύργιο της ελευθερίας που βάλλεται από τις δυνάμεις του σκότους και ότι οι πιο αξιόπιστοι σύμμαχοι της Ουάσινγκτον στον πόλεμο αυτόν, οι οποίοι εκπροσωπούν αξίες ταυτόσημες μ’ αυτές των ΗΠΑ, είναι το Ισραήλ και η Τουρκία.
Ωστόσο, η άρνηση της Τουρκίας, τον περασμένο Μάρτιο, να επιτρέψει τη χρήση του εδάφους της από τους Αμερικανούς στον πόλεμο κατά του Ιράκ εξέπληξε τους νεοσυντηρητικούς προκαλώντας, ταυτόχρονα, αμηχανία και θυμό κατά των Τούρκων. Ένας από τους κύριους λόγους, που οι νεοσυντηρητικοί επικαλέσθηκαν για να δικαιολογήσουν τη στάση της Τουρκίας, ήταν ότι η τελευταία άρχισε να ιεραρχεί την ευρωπαϊκή της προοπτική ως στρατηγικά σημαντικότερη από τη σχέση της με την Ουάσινγκτον και κατ’ επέκταση με το Ισραήλ.
Τυχόν αποστασιοποίηση της Τουρκίας από τον άξονα Ουάσινγκτον – Άγκυρα – Ιερουσαλήμ θεωρείται καταστροφική από τους νεοσυντηρητικούς διότι η Τουρκία, πέραν του στρατιωτικού της όγκου, της επιθετικής πολιτικής της έναντι των γειτόνων της, αλλά κυρίως λόγω της μουσουλμανικής της ταυτότητας, θεωρείται ότι προσφέρει και το αναγκαίο φύλλο συκής στον μιλιταρισμό των ΗΠΑ και του Ισραήλ. Για τον λόγο αυτό, οι νεοσυντηρητικοί πρωτοστατούν στην αποκατάσταση των σχέσεων ανάμεσα στην Ουάσινγκτον και την Άγκυρα και, σε κάθε ευκαιρία, εξωραΐζουν την Τουρκία. Επίσης, σε κάθε ευκαιρία ενισχύουν τις ανησυχίες και ανασφάλειες της Άγκυρας αναφορικά με την ευρωπαϊκή της στρατηγική. Η επωδός όλων των νεοσυντηρητικών είναι ότι η Τουρκία δεν έχει κανένα μέλλον στην Ευρώπη και ότι μόνο με μια συνεχή ενισχυόμενη σχέση της με τις ΗΠΑ (και το Ισραήλ) μπορούν να διασφαλισθούν τα εθνικά της συμφέροντα.
Η τοποθέτηση του Bernard Lewis, με την οποία αρχίσαμε την ανάλυση αυτή, μόνο τυχαία δεν είναι. Πραγματοποιήθηκε πρόσφατα (22 Σεπτεμβρίου) στο πλαίσιο Ημερίδας με θέμα «Η Τουρκία σε Σταυροδρόμι». Οργανωτής της Ημερίδας υπήρξε το κατ’ εξοχήν άντρο των νεοσυντηρητικών στην αμερικανική πρωτεύουσα, το περιβόητο American Enterprise Institute (ΑΕΙ). Εκτός από τον Bernard Lewis, ο δεύτερος κύριος ομιλητής ήταν ο Richard Perle, γνωστός με το προσωνύμιο «Πρίγκηπας του Σκότους», ιθύνων επιχειρηματικός νους των νεοσυντηρητικών των ΗΠΑ και ο πιο ισχυρός και αποτελεσματικός φίλος των Τούρκων στην αμερικανική πρωτεύουσα την τελευταία εικοσιπενταετία.
Τέλος, θα πρέπει να αναφερθεί και το καθ’ όλα συμβολικό γεγονός ότι η Ημερίδα για την Τουρκία πραγματοποιήθηκε σε αίθουσα εκδηλώσεων του ΑΕΙ αφιερωμένη στη μνήμη του Albert Wohlstetter. Ο Wohlstetter, που πέθανε πριν μερικά χρόνια, τιμάται σήμερα μεταξύ άλλων, ως ένας από τους πιο σημαντικούς θεωρητικούς των νεοσυντηρητικών. Ο Wohlstetter δίδασκε στρατηγικές σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο με φοιτητές όπως τον Richard Perle και τον σημερινό αναπληρωτή Υπουργό Άμυνας και αρχιτέκτονα του πολέμου στο Ιράκ Paul Wolfowitz. Εργάσθηκε παράλληλα για το Αμερικανικό Πεντάγωνο σχεδόν σ’ όλη του την καριέρα μέσω του κρατικοδίαιτου ιδρύματος RAND. Σημαντικότερο για μας είναι το γεγονός ότι η αναβάθμιση της Τουρκίας στους στρατηγικούς σχεδιασμούς του Πενταγώνου, που πραγματώθηκε μετά το 1979, δηλαδή μετά την απώλεια του Ιράν λόγω της ισλαμικής επανάστασης του Χομεϊνί, αφορούσε υλοποίηση, στην πράξη, στρατηγικών αντιλήψεων που εκπορεύτηκαν από τον Wohlstetter. Οι αντιλήψεις του Wohlstetter, γνωστές ως «Δόγμα Wohlstetter» για την Τουρκία, έγιναν πράξη από τον Richard Perle, την περίοδο 1979-1983, όταν ο τελευταίος υπηρετούσε ως αξιωματούχος στο Πεντάγωνο.
Το «Δόγμα Wohlstetter» για την Τουρκία συμπληρώθηκε με τον τουρκο-ισραηλινό άξονα, τα θεμέλια του οποίου τέθηκαν την ίδια εποχή στην Ουάσινγκτον με εμπνευστή και καθοδηγητή τον Richard Perle και τους αναδυόμενους, τότε, νεοσυντηρητικούς ομοϊδεάτες του.
Ο Μάριος Α Ευρυβιάδης διδάσκει διεθνείς σχέοεις στο Τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτιομού στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
