του Γ. Ρακκά, από το Άρδην τ. 88, Δεκέμβριος 2011-Φεβρουάριος 2012
Ο νεοθωμανισμός, δηλαδή, δημιουργεί ένα πεδίο βιοπολιτικής συνέργειας για πρώην υπηκόους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, προσφέροντάς τους την δυνατότητα εθελούσιας επανένταξης. Ένα είδος, δηλαδή, νεοθωμανικής Κοινοπολιτείας στα πρότυπα της αγγλικής Commonwealth. Το δόγμα Νταβούτογλου ουσιαστικά μετοχοποιεί το ιμπεριαλιστικό εγχείρημα του τουρκικού κράτους, απονέμοντας μικρά μερίσματα κέρδους και μερίδια προσωπικού οφέλους στους μετόχους. Αυτό παρουσιάζεται στην Δημοκρατία μας ως εξατομικευμένη αναζήτηση ταυτότητας, ως ειρηνισμός, ως πειραματισμός μ’ ένα νέο τρόπο ζωής που περιλαμβάνει προσωπικό αυτοπροσδιορισμό, μεταφυσικές αναζητήσεις, σουφισμό, θρησκευτικά υβρίδια, κοσμοπολιτισμό, και βεβαίως, ακαδημαϊκό τουρισμό στην Τουρκία από τα αεροδρόμια του τουρκικού στρατού κατοχής στην Βόρεια Κύπρο.
Μάριος Κωνσταντίνου, Opera Mercenaria: Πανωλεθρία των Εσχάτων Διανοουμένων της Pax Ottomanica, περιοδικό Άρδην τ. 87.
Το κείμενο του Μ. Κωνσταντίνου, το οποίο δημοσιεύθηκε στο προηγούμενο τεύχος του περιοδικού Άρδην, πέραν των άμεσων ζητημάτων που θέτει, θίγει και ένα πολύ σημαντικό ζήτημα –το οποίo θα πρέπει να μας απασχολήσει στην προσπάθειά μας να κατανοήσουμε τον νεοθωμανισμό, αλλά και να του αντισταθούμε. Συμβάλλει δε ιδιαίτερα στη συζήτηση που έχει ανοίξει για τις διαστάσεις και τη φυσιογνωμία του νέου ηγεμονικού εγχειρήματος των Τούρκων.
Ο νεοθωμανισμός ως κοινοπολιτεία
Το ζήτημα έχει να κάνει με το ότι προσεγγίζει τον νεοθωμανισμό ως απόπειρα συγκρότησης κοινοπολιτείας. Ο συγγραφέας δανείζεται τον όρο από το έργο του Αντόνιο Νέγκρι και προσεγγίζει το νεοθωμανικό imperium με όρους βιοπολιτικής:
Ο νεοθωμανισμός, δηλαδή, δημιουργεί ένα πεδίο βιοπολιτικής συνέργειας για πρώην υπηκόους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, προσφέροντάς τους την δυνατότητα εθελούσιας επανένταξης.
Τι σημαίνει όμως βιοπολιτική συνέργεια και πώς αυτή συγκροτεί κοινοπολιτεία; Αυτοί οι όροι μας επιτρέπουν να φωτίσουμε περισσότερο τον νεοθωμανισμό, όχι τόσο σε σχέση με το οθωμανικό παρελθόν, αλλά ως κρατική στρατηγική του 21ου αιώνα, που απαντάει δηλαδή στις βασικές προκλήσεις της σημερινής εποχής.
Από αυτή τη σκοπιά, ο νεοθωμανισμός αποτελεί την οργανωμένη αντίδραση της τουρκικής ελίτ στην κατάρρευση της δυτικής ηγεμονίας και στη συνακόλουθη ανάδυση ενός πολυπολικού παγκόσμιου συστήματος. Με αυτόν, επί της ουσίας, η Τουρκία θέτει υποψηφιότητα για ν’ αναδυθεί ως αυτόνομος πόλος στο παγκόσμιο σύστημα, προσπαθώντας να ενοποιήσει τα άλλοτε οθωμανικά εδάφη σε μια κοινότητα συμφερόντων. Μια κοινοπολιτεία, δηλαδή, πρόταγμα που πριν από μερικά χρόνια έχει εκφράσει πολύ ξεκάθαρα ο ίδιος ο Νταβούτογλου:
«H Βρετανία έχει μια κοινοπολιτεία με τις πρώην αποικίες της», μου υπενθύμισε. «Γιατί η Τουρκία να μην ξαναοικοδομήσει την πρωτοκαθεδρία της στα πρώην οθωμανικά εδάφη των Βαλκανίων της Μέσης Ανατολής ή της Κεντρικής Ασίας»;
Πώς λογίζεται η οθωμανική κοινότητα συμφερόντων; Εδώ ακριβώς ο νεο-οθωμανισμός έρχεται να απαντήσει σ’ ένα από τα ζητήματα αιχμής της σημερινής εποχής. Το ζήτημα της ηγεμονίας –με την γκραμσιανή έννοια του όρου– που έχει τεθεί επιτακτικά σε όλες τις περιοχές του πλανήτη:
Η ηγεμονία είναι η επιπλέον ισχύς που περιέρχεται στην κυρίαρχη ομάδα λόγω της ικανότητάς της να οδηγήσει την κοινωνία σε μια κατεύθυνση που δεν εξυπηρετεί μόνο τα συμφέροντα των κυρίαρχων ομάδων, αλλά γίνεται επίσης αντιληπτό και από τις κυριαρχούμενες ομάδες ότι εξυπηρετεί πιο γενικά συμφέροντα. […] η γκραμσιανή έννοια της ηγεμονίας ορίζεται ως «ο πληθωρισμός εξουσίας» που απορρέει από την ικανότητα των κυρίαρχων ομάδων να παρουσιάσουν την κυριαρχία τους σαν να εξυπηρετεί αξιόπιστα όχι μόνον τα συμφέροντα των ισχυρών, αλλά και των ανίσχυρων ομάδων. Όταν αυτή η εμπιστοσύνη απουσιάζει ή εξανεμίζεται, η ηγεμονία υποβαθμίζεται σε ωμή κυριαρχία, ή σ’ εκείνο που ο Ραναχίτ Γκούχα αποκάλεσε «κυριαρχία δίχως ηγεμονία».
Το σχήμα έχει ως εξής: Η παγκόσμια δυτική ηγεμονία καταρρέει και αναδύεται ένας πολυπολικός κόσμος. Η αρχιτεκτονική του παγκόσμιου συστήματος μεταβάλλεται και οι πόλοι που αναδύονται είναι τα νέα κέντρα ισχύος τα οποία είναι σε θέση να συσπειρώσουν γύρω τους τα μικρότερα κράτη, βάσει μιας νέας ολοκληρωμένης βιοπολιτικής πρότασης –δηλαδή ενός προτάγματος που αγγίζει κάθε πτυχή της συλλογικής ζωής. Μιας πρότασης αναδιοργάνωσης του χάους που αφήνει πίσω της η κατάρρευση της δυτικής ηγεμονίας.
Προφανώς, η πρόταση αυτή έχει πολιτιστική αφετηρία και γι’ αυτό βλέπουμε τους πόλους του πλανήτη να οργανώνονται σε τέτοια βάση –έχουμε να κάνουμε δηλαδή με μια σινοκεντρική πρόταση, που αξιώνει την εγκαθίδρυση μιας κινέζικης ηγεμονίας στη νοτιοανατολική Ασία, έχουμε τη Λατινική Αμερική να αποπειράται βολιβαριανές συνθέσεις, τη Ρωσία, και τη Δύση, που διακρίνεται στην αγγλοσαξωνική της πτέρυγα, καθώς και την τευτονική, της κεντρικής Ευρώπης.
Ο νεοθωμανισμός είναι ένα εγχείρημα που φιλοδοξεί να αναδείξει την Τουρκία στην ίδια κλίμακα δυνάμεων. Προσπαθεί να συγκροτήσει ένα ολικό αυτοκρατορικό παράδειγμα. Σύμφωνα με τον Νταβούτογλου:
Το σοβαρότερο ζήτημα στον στρατηγικό προσανατολισμό της Τουρκίας έχει να κάνει με το ανθρώπινο δυναμικό. Η Τουρκία διαθέτει ένα σημαντικό κεφάλαιο από άποψη ιστορικών και γεωγραφικών δεδομένων και το αναγκαίο πολιτισμικό υπόβαθρο που της εξασφαλίζει την εμφάνιση αυτών των δεδομένων, ώστε να την φθονούν ακόμα και οι χώρες που αναπτύσσουν παγκόσμιες στρατηγικές.
Ακριβώς γι’ αυτό, η νεοθωμανική αντίληψη προσπαθεί να είναι όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένη: Ξεκινάει από τον πολιτισμό (η οθωμανική ταυτότητα) και καταλήγει στο «πλαίσιο στρατηγικής ασφάλειας και οικονομικής ανάπτυξης» που εγγυάται το τουρκικό κράτος. Ιδού η τουρκική εκδοχή της «βιοπολιτικής»:
Η ενεργοποίηση της δυναμικής που παρέχουν οι δυνατότητες αυτές [τα δημογραφικά μεγέθη και η γεωπολιτική θέση, σημ. δική μου] είναι δυνατή με ένα στρατηγικό σχεδιασμό που εξασφαλίζει τη σύγκλιση των σταθερών δεδομένων, όπως η ιστορία, η γεωγραφία και ο πληθυσμός, και των στοιχείων οικονομικής ικανότητας, όπως η γεωργία, η βιομηχανική διάρθρωση, οι μεταφορές, οι φυσικές πηγές πλούτου και οι τεχνολογικές δυνατότητες.
Τούτο είναι εμφανές στον τρόπο με τον οποίο παρεμβαίνει η Τουρκία στους χώρους που αξιώνει να ενοποιήσει σε μια νέα σφαίρα επιρροής, στα παλιά οθωμανικά εδάφη. Η τουρκική διείσδυση είναι πολυδιάστατη, αφορά στρατιωτικές συμφωνίες, συμφωνίες πολιτικής συνεργασίας, τη διείσδυση του τουρκικού κεφαλαίου, αλλά και την πολιτιστική διείσδυση, μέσα από εκπαιδευτικά και θρησκευτικά ιδρύματα –βλέπε τα θαυμαστά έργα του Φετουλλάχ Γκιουλέν, ο οποίος διεκδικεί επάξια τον τίτλο του «Τούρκου Σόρος».
Η κοινότητα συμφερόντων της νεοθωμανικής κοινοπολιτείας είναι πολύ ορατή όταν έχει να κάνει με ομόδοξους πληθυσμούς. Λιγότερο εμφανής είναι σε ό,τι έχει να κάνει με ετερόδοξους πληθυσμούς.
Κι όμως, υπάρχει κι εδώ μέριμνα. Σύμφωνα με τον Νταβούτογλου, η κοινοπολιτεία με τους ετερόδοξους λαούς στηρίζεται σε δύο ζητήματα: Πρώτον, στο γεγονός ότι το ισχυρό κράτος της Τουρκίας μπορεί να παρέχει ένα πλαίσιο ασφάλειας και ευημερίας –αρκεί οι λαοί να εκχωρήσουν τις ουσιώδεις αποφάσεις στρατηγικής σε αυτό. Δεύτερον, προβάλλει κι αυτός την Οθωμανική Αυτοκρατορία ως εργαστήρι ενός ιδιότυπου ισλαμικού πολυπολιτισμού, την pax ottomanica ως μια ανοιχτή κοινωνία που αναδεικνύει τη συνύπαρξη των διαφορετικών θρησκειών, ένα χωνευτήρι της Δύσης και της Ανατολής:
Κατά τον κ. Νταβούτογλου, ο κόσμος χρειάζεται μια νέα τάξη, γιατί… το σύστημα των Ηνωμένων Εθνών δεν είναι αρκετό να βασίζει τη λειτουργία του στα πέντε μόνιμα μέλη. Οι δομές που στηρίζονται στις πολιτικές εξισώσεις μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο χάνουν πλέον σιγά σιγά τη βαρύτητα, την εγκυρότητά τους…
Έτσι, ορίζει τις αρχές της «νέας τάξης» και τον ρόλο της Τουρκίας σ’ αυτήν:
…Αυτή η νέα τάξη πρέπει να είναι δεκτική, δεν πρέπει να απορρίπτει καμιά χώρα, καμιά ήπειρο, κανέναν λαό…
Η Τουρκία ίσως αποτελεί το πιο χτυπητό παράδειγμα αυτής της αρχής… (γιατί) ο αρχαίος πλούτος, που έχουμε, μας κάνει να συναντιόμαστε με όλους τους πολιτισμούς της Ανατολής, ταυτόχρονα όμως, με την έννοια της πολιτικής κουλτούρας, βρισκόμαστε στο κέντρο της Δύσης…
Εδώ αναδεικνύεται και ο ρόλος των εν Ελλάδι διανοουμένων, η μετοχή τους στη νεοθωμανική πολιτεία. Όλοι γνωρίζουμε πού έγκειται: στο να της αποδώσει αυτήν ακριβώς την πολυπολιτισμική, ανοιχτή χροιά. Το έργο των εν Ελλάδι νεοθωμανιστών διανοουμένων είναι διπλό.
Πρώτον, και έτσι όπως το έχουμε γνωρίσει την τελευταία δεκαετία, μέσα από την ανακατασκευή της ιστορικής πορείας των Ελλήνων, τον εξωραϊσμό της οθωμανοκρατίας, καθώς και της ισοπέδωσης του ελληνικού αντιστασιακού πνεύματος, επιτελεί ρόλο συστηματικής πειθάρχησης των Ελλήνων. Δεν χρειάζεται να αναφερθούμε παραπάνω σε αυτόν το ρόλο, καθώς είναι γνωστός –ιδιαίτερα δε στους αναγνώστες του Άρδην.
Εκείνο, όμως, που πρέπει να προσθέσουμε, είναι ότι αυτοί ακριβώς οι νεοθωμανιστές, στην Ελλάδα, δεν περιορίζονται πλέον σ’ ένα μικρό σύνολο ανθρώπων. Αποτελούν έναν ολόκληρο κόσμο μέσα στην ελληνική κοινωνία, που συντίθεται από διαφορετικά κοινωνικά στρώματα και διαφορετικές πολιτικές ταυτότητες. Περιλαμβάνει τα πάντα: από το μεγάλο κεφάλαιο μέχρι αντιεξουσιαστές, από νεοφιλελεύθερους δεξιούς μέχρι επιφανείς εκπροσώπους της ακαδημαϊκής αριστεράς. Πρόκειται για έναν κόσμο ο οποίος είναι εξίσου έντονα διαφοροποιημένος στο εσωτερικό του, μα τόσο ομοιογενής στον λόγο που εκφράζει πάνω στο επίμαχο ζήτημα. Αξίζει να δώσουμε ένα παράδειγμα:
Η Θεσσαλονίκη, όπως την αποκαλεί ο Μαζάουερ, είναι η πόλη των σιωπών. Μια πόλη με εκκωφαντικές, θορυβώδεις σιωπές, σιωπές που σε κουφαίνουν από την ένταση. Αν περπατήσεις το κέντρο της θα ακούσεις τις φωνές των Μουσουλμάνων, των Εβραίων, των Αρμενίων…
Στις αρχές λοιπόν του 20ού αιώνα οι δρόμοι της Θεσσαλονίκης μιλούσαν 6 διαφορετικές γλώσσες και χαρακτηρίζονταν από μια μοναδική ιστορική ιδιαιτερότητα συμβίωσης ποικίλων θρησκευτικών ομάδων. Ο σκελετός της πόλης ήταν ένα πλέγμα οθωμανικών, εβραϊκών, χριστιανικών και λεβαντίνικων αρθρώσεων, κτισμάτων, σχολείων, μυρωδιών, παζαριών, τραγουδιών, γιορτών, επαναστατικών ομάδων, διαρκώς συγκρουόμενων και συγκοινωνούντων.
Τα παραπάνω αποσπάσματα προέρχονται από δύο διαφορετικούς και θα λέγαμε διαμετρικά αντίθετης ιδεολογίας ανθρώπους. Το πρώτο ανήκει στον Δημήτρη Καιρίδη, καθηγητή του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, ο οποίος συμμετέχει σε διάφορα ιδρύματα που δεν αφήνουν καμία αμφιβολία για τις πολιτικές τους καταβολές και προθέσεις: Το Ίδρυμα Κόκκαλη ή το IFPA των ΗΠΑ –ενώ βέβαια έχει περάσει και από το απαραίτητο John F. Kennedy School of Government του πανεπιστημίου Χάρβαρντ. Ενώ το δεύτερο είναι παρμένο από ένα… αντιεξουσιαστικό περιοδικό της πόλης, το Black Out, και υπογράφεται από τον «Χάρη». Τα αποσπάσματα προέρχονται από δύο άσχετα μεταξύ τους κείμενα. Το πρώτο, από ένα ρεπορτάζ για τους εορτασμούς που ετοιμάζει ο Μπουτάρης στη Θεσσαλονίκη το 2012 (προτού παραιτηθεί ο Δ. Καιρίδης από την επιτροπή εορτασμών), ενώ το δεύτερο είναι παρμένο από ένα κείμενο κριτικής στο κυρίαρχο πολεοδομικό μοντέλο της πόλης, που ασκεί πολεμική στην όντως καταστροφική ανάπλαση του θαλάσσιου μετώπου της Θεσσαλονίκης, η οποία είχε επιχειρηθεί πριν από μερικά χρόνια. Κι όμως, τα αποσπάσματα είναι τόσο κοινά στις διατυπώσεις, και στη διάθεση εξωραϊσμού των συνθηκών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που εύκολα μπορεί κανείς να θεωρήσει ότι προέρχονται από το ίδιο κείμενο!
Με το ίδιο πνεύμα, θα μπορούσε κανείς να σχολιάσει την εκδήλωση την οποία πραγματοποίησε ο Ελεύθερος Κοινωνικός Χώρος Νοσότρος. Το Νοσότρος διοργάνωσε, τον Γενάρη του 2012, σεμινάριο αυτομόρφωσης υπό τον τίτλο Η Οθωμανική Αυτοκρατορία και οι τραγικές για τους κατοίκους συνέπειες της κατάρρευσής της (!;!), με ομιλητές τον αναρχικό Φίλιππα Κυρίτση και τον γνωστό Τούρκο σοβινιστή Αμπντουλαχίμ Ντεντέ. Βέβαια, το ΕΛΙΑΜΕΠ και άλλα καθεστωτικά ιδρύματα έχουν διοργανώσει δεκάδες παρόμοιες εκδηλώσεις, με την ίδια φρασεολογία και τα ίδια σημαινόμενα μ’ εκείνην των κύκλων αυτομόρφωσης του Νοσότρος, αν και η φυσιογνωμία τους δεν τους επιτρέπει να καλούν στις εκδηλώσεις τους τόσο ακραίες εθνικιστικές φωνές όπως αυτή του Ντεντέ.
Ωστόσο, η λειτουργία αυτού του πολύμορφου οθωμανικού σώματος δεν εξαντλείται στην ευθυγράμμιση της συνείδησης του ελληνικού λαού με τις επιταγές της νέας οθωμανικής κοινοπολιτείας. Συνεισφέρει απευθείας στο νεοθωμανικό μοντέλο, αποτελώντας κύριο εκφραστή και θεωρητικό της πολυπολιτισμικότητας. Τούτο διαφαίνεται πολύ καθαρά από τα δεκάδες ελληνοτουρκικά συνέδρια περί «ανεκτικότητας» που διοργανώνονται στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη, τη Σμύρνη και την Κωνσταντινούπολη, τα τελευταία χρόνια. Διαφαίνεται επίσης από το γεγονός ότι καλλιτέχνες όπως ο Νταλάρας ή η Χάρις Αλεξίου κάνουν μια δεύτερη καριέρα στη γειτονική χώρα. Ο Νταλάρας, μάλιστα, έχει θεωρητικοποιήσει το άνοιγμα που κάνει στην τουρκική αγορά:
Με αφορμή την επίσκεψή του για συναυλία στην Κωνσταντινούπολη, ο Γιώργος Νταλάρας, σε συνέντευξη που παραχώρησε στην τουρκική εφημερίδα Hurriyet, εξέπληξε με τις δηλώσεις του για το Αιγαίο, επισημαίνοντας πως «ανήκει στα ψάρια του».
«Οι άνθρωποι γεννιούνται για να ζήσουν μαζί. Ζούμε δίπλα δίπλα χιλιάδες χρόνια. Αν πετάξουμε λίγο πιο υψηλά δεν θα δούμε τις γραμμές στο χάρτη», είπε χαρακτηριστικά και πρόσθεσε:
«Οι χάρτες τυπώνονται και τα σύνορα τα καθορίζουν οι μαθηματικοί και οι τοπογράφοι. Ο Θεός δεν έχει τυπογραφείο. Για το Αιγαίο άλλοι λένε πως ανήκει στους Τούρκους, άλλοι στους Έλληνες, στην πραγματικότητα όμως το Αιγαίο ανήκει στα ψάρια», ανέφερε χαρακτηριστικά.
Ως γνωστόν, όμως, με τον πιο ξεκάθαρο ιστορικά και πολιτικά τρόπο για τον ρόλο που θα μπορούσαν να παίξουν οι Έλληνες διανοούμενοι στη νεοθωμανική κοινοπολιτεία, έχει μιλήσει ο Χρήστος Γιανναράς:
Με ποιες προϋποθέσεις η προτεραιότητα του πολιτισμού μπορεί να αναδείξει την Τουρκία άξονα μιας αυτοκρατορικής «ειρήνης» στον χώρο της άλλοτε οθωμανικής κυριαρχίας με όρους όχι αντιπαλότητας, αλλά συνεργασίας με τη Δύση; Αυτό μπορούν οι Έλληνες, για δεύτερη φορά στην Ιστορία, να το χειριστούν για λογαριασμό των Τούρκων αποτελεσματικά.
Πάνω σ’ αυτήν ακριβώς τη βάση είναι που ο Νταβούτογλου έχει μιλήσει για συμπατριωτισμό, μια προοπτική που ενισχύεται ολοένα και περισσότερο –όπως και ευρύτερα, η υπαγωγή της Ελλάδας στη νεοθωμανική κοινοπολιτεία, από την οικονομική κρίση που υπονομεύει αποφασιστικά την αυτονομία της Ελλάδας. Ήδη, οι Τούρκοι το έχουν αντιληφθεί, και ενίοτε δεν καταφέρνουν να κρύψουν την ικανοποίησή τους για αυτή την εξέλιξη:
Κανείς δεν μπορεί να ξεπεράσει την οικονομική κρίση μόνος του, ούτε έχει την πολυτέλεια της εσωστρέφειας.
Λιλιπούτεια στρατηγική
Όλα αυτά σημαίνουν ότι η νεοθωμανική κοινοπολιτεία είναι εδώ. Και το γεγονός αυτό όχι μόνο ομολογείται ανοιχτά από τους αρχιτέκτονές της, αλλά έχει εκλογικευτεί, έχει καταστεί συνείδηση και στους υπηκόους της.
Βεβαίως, πολλοί περιμένουν πως η ολοκλήρωση του νέου αυτοκρατορικού εγχειρήματος θα συντελεστεί μ’ έναν νέο γύρο εντάσεων: περιμένουμε να πέσουν οι μάσκες μέσα από ένα θερμό επεισόδιο ή άλλο ένα επεκτατικό παραλήρημα των Τούρκων.
Τούτο όμως δεν είναι απαραίτητο, παρ’ όλο που κανείς δεν μπορεί να το αποκλείσει. Εντούτοις, αυτή τη στιγμή ο νεοθωμανισμός προχωράει με μια λιλιπούτεια στρατηγική, δεσμεύει δηλαδή τις γειτονικές χώρες σ’ ένα πολύπλοκο πλέγμα πολιτικών, οικονομικών και πολιτιστικών μικροεξαρτήσεων. Και ταυτόχρονα επιλέγει να δίνει μάχες ξεδιπλώνοντας τον πραγματικό του εαυτό όχι σε όλα τα μέτωπα, αλλά στα πεδία εκείνα της κύριας αντίθεσης, όπως για παράδειγμα με το Ισραήλ, που εκφράζουν, στο πραγματικό και το συμβολικό επίπεδο, το ποιος θέλει να κάνει κουμάντο στην περιοχή. Υπό αυτή την έννοια, είναι λανθασμένο να κρίνουμε τον νεοθωμανισμό μόνο στη βάση του αντισιωνισμού ή του ογκούμενου αντιαμερικανικού ρεύματος που εξαπλώνεται στο εσωτερικό της Τουρκίας. Διότι ο νεοθωμανισμός δεν είναι μια στρατηγική «αντί-», αλλά είναι μια στρατηγική αυτοκρατορικής οικοδόμησης και ως τέτοια διαμορφώνει τις στρατηγικές της επιλογές. Δεν είναι κατ’ αρχάς «υπέρ» κανενός, πέραν του εαυτού του, και εναντιώνεται σ’ όποιον μπαίνει στον δρόμο του. Γι’ αυτό, λόγου χάρη, μπορεί να αντιτάσσεται στη συμμαχία Κούρδων και Αμερικάνων στο Ιράκ, αλλά να προσεγγίζει τους Αμερικάνους σε ό,τι αφορά στο Ιράν, ή, εν πάση περιπτώσει, να μη θέτει τόσο μεγάλο πρόβλημα.
Σημασία έχει ότι, προς το παρόν, και αν εξαιρέσουμε τα ζητήματα που αποφασίζουν άμεσα για τους συσχετισμούς στην ευρύτερη περιοχή, ο νεοθωμανισμός επιλέγει να προωθεί την ηγεμονική του ατζέντα με δούρειους ίππους, στα πλαίσια της «φιλίας» και της περιφερειακής συνεργασίας. Πράττει έτσι για να αποκοιμίσει τους εν δυνάμει αντιπάλους του και να αποφύγει την αντισυσπείρωσή τους. Συγκροτεί, δηλαδή, μια νεοθωμανική μικροφυσική της εξουσίας, ένα δίκτυο ιδρυμάτων, οργανισμών, επιχειρήσεων, πανεπιστημιακών και ερευνητικών προγραμμάτων. Βάσει αυτών, είναι πολύ σαφές πως, το φιλικό χτύπημα που αυτή τη στιγμή μας δίνει στην πλάτη το τουρκικό κράτος, και μια ενδεχόμενη βοήθεια από αυτό, τάχα για τις οικονομικές μας περιπέτειες, είναι εκ του πονηρού και στοχεύει στην έμμεση εξαγορά μας.
Όλα αυτά δεν θα πρέπει να μας πανικοβάλουν. Όση δύναμη έχει ο νεοθωμανισμός, άλλες τόσες αδυναμίες παρουσιάζει ως σχέδιο. Ο ανταγωνισμός με το Ισραήλ και το πώς αυτό επηρεάζει τις ΗΠΑ, το κουρδικό ζήτημα, η αντισυσπείρωση των κοσμικών στοιχείων στο εσωτερικό της Τουρκίας, καθώς και άλλων θρησκευτικών κοινοτήτων (π.χ. οι Αλεβίτες), αποτελούν παράγοντες αποσταθεροποίησης. Κι επίσης, δεν έχει λήξει οριστικά το θέμα της υποταγής των Ελλήνων και των υπόλοιπων βαλκανικών λαών. Από την εξέλιξη αυτών των μεταβλητών θα κριθεί η πορεία του εγχειρήματος και υπό αυτή την έννοια παραμένει ανοιχτή. Σε ό,τι μας αφορά, το παιχνίδι μπορεί να επηρεαστεί από τη βούληση του λαού –δηλαδή υπάρχει ακόμα χώρος και χρόνος για να συγκροτηθεί ένα κίνημα αντίστασης. Είναι ξεκάθαρα ζήτημα συνειδητοποίησης και γι’ αυτό, όσοι εξωραΐζουν, στ’ όνομα του κοσμοπολιτισμού, τον ρόλο του μελλοντικού επικυρίαρχου, είναι επί της ουσίας οι δήμιοι της ελευθερίας μας.
Αντί επιλόγου: Οθωμανοκρατία, όπως αποικιοκρατία
Πώς όμως μπορεί να τεθεί το ζήτημα της νεοθωμανικής κοινοπολιτείας σε μια στιγμή όπου στην Ελλάδα επελαύνουν τα δρεπανηφόρα άρματα της τρόικας και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου; Πώς συνδυάζονται αυτοί οι κίνδυνοι; Το Άρδην και η Ρήξη έχουν αναφερθεί εκτενώς στη συνέργεια των ευρωπαϊκών μεγάλων δυνάμεων με την Τουρκία, σε μια διαδικασία καθυπόταξης της χώρας μας και, ευρύτερα, των Βαλκανίων.
Αυτήν τη συνέργεια μπορούμε να την εντοπίσουμε ποικιλοτρόπως. Κατ’ αρχάς, μπορούμε να δούμε πώς εξελίχθηκε δίπλα μας, στα Βαλκάνια. Εκεί, ο κατακερματισμός, η καντονοποίηση των Βαλκανίων, που επέβαλαν Γερμανοί και Αμερικάνοι, και η διείσδυση της Τουρκίας, αποτελούν δύο στενά διαπλεκόμενες διαδικασίες. Και τούτο γιατί τα συμφέροντα Τούρκων και Δυτικών ταυτίζονται στα Βαλκάνια: Οι δεύτεροι επιθυμούν ένα πλαίσιο ασφάλειας και σταθερότητας για την ανάπτυξη, τη διασφάλιση των ενεργειακών δρόμων προς την Κεντρική Ασία και τη Μέση Ανατολή και, το κυριότερο, να μείνει μακριά η Ρωσία από την περιοχή. Οι Τούρκοι τα προσφέρουν αυτά και σε αντάλλαγμα αναλαμβάνουν τον άμεσο έλεγχο της περιοχής. Γι’ αυτό, τα «μουσουλμανικά τόξα», που τέμνουν απ’ άκρη σ’ άκρη τα Βαλκάνια, αποτελούν βραχίονες ελέγχου και εξασφάλισης της νεοθωμανικής επιρροής στην περιοχή.
Δεύτερον, μπορούμε να επισημάνουμε ιστορικά αυτήν τη συνέργεια, στο πώς εξελίχθηκαν επάλληλα πάνω μας οκτώ αιώνες δυτικής αποικιοκρατίας και πέντε αιώνες ανατολικής οθωμανοκρατίας. Πώς, για παράδειγμα, έδρασαν από κοινού για να αποτρέψουν την ολοκλήρωση της νέας ελληνικής αναγέννησης, από το 1700 μέχρι το 1922, που θα ανασύστηνε τον ελληνισμό με τους όρους του κοσμοσυστήματος, τον 13ο αιώνα –και όχι με τους όρους του εξαρτημένου κρατιδίου με τους οποίους απελευθερωθήκαμε εντέλει το 1830. Κι εδώ, τα συμφέροντα των Δυτικών και των Τούρκων εντέλει ταυτίστηκαν, καθώς πάντοτε οι δυνάμεις της αποικιοκρατίας κατέληγαν να επιβεβαιώνουν την πάγια αγγλική θέση για το Ανατολικό Ζήτημα: Ότι θα πρέπει να διατηρούν «τους Τούρκους όρθιους και τους Έλληνες πεσμένους», αν θέλουν να διατηρήσουν απρόσκοπτη τη διαδικασία αποικιακής εξάπλωσης προς την Μέση Ανατολή. Διότι, σε διαφορετική περίπτωση, η πραγματική χειραφέτηση των Βαλκανίων θα έθετε υπό αμφισβήτηση την επέκταση της δυτικής κυριαρχίας προς Ανατολάς.
Δυστυχώς, όσοι πραγματεύτηκαν τα ζητήματα της εξάρτησης στη χώρα μας απέτυχαν να αναδείξουν τον κεντρικό ρόλο που έχει η συνέργεια της οθωμανοκρατίας και της αποικιοκρατίας στην εξέλιξη της νεώτερης ελληνικής ιστορίας. Αρκέστηκαν στο να αναπαράγουν τα γενικόλογα, ομογενοποιητικά σχήματα περί «ιμπεριαλισμού», τα οποία ούτως ή άλλως, δεν έβρισκαν πλήρη εφαρμογή στη χώρα μας, διότι η θέση της, σε σχέση με τη Δύση, αν και αποικιακή, είναι πολύ ιδιαίτερη, με συνέπεια η εξάρτηση να εκφράζεται με διαφορετικό τρόπο απ’ ό,τι στις χώρες που ανήκαν σε αυτό που κάποτε ονομάζαμε «περιφέρεια». Έτσι, και για λόγους που δεν είναι της παρούσης, πάντοτε είχαν την τάση να υποβαθμίζουν τον ρόλο που παίζει η οθωμανοκρατία στην ευρύτερη περιοχή, θεωρώντας την απλή συνέπεια της οπισθοδρόμησης που χαρακτήριζε την περιοχή.
Βάσει της ίδιας λογικής, κάποιοι σκίζουν τα ρούχα τους στο άκουσμα του νεοθωμανισμού γιατί θεωρούν την έννοια τάχα παραπλανητική, ότι δήθεν τραβάει την προσοχή από την κύρια αντίθεση, που είναι με το «κεφάλαιο» ή με την «αποικιοκρατία» στην καλύτερη περίπτωση. Αρνούνται, δηλαδή, να δουν τη δισυπόστατη φύση που έχει για την περιοχή μας η αποικιακή επιβολή. Γι’ αυτό και αρκούνται στο να αναμασούν σπασμένες σκέψεις σε ξένες γλώσσες, αναπαράγοντας σχήματα λενινιστικά ή τριτοκοσμικά, που δεν έχουν καμία εφαρμογή στον ιστορικό μας χώρο. Αντίθετα, αυτό που απέτυχαν να εκλογικεύσουν όλοι αυτοί, το συνέλαβε με πολύ σαφήνεια ο μεγάλος μας ποιητής, Διονύσιος Σολωμός: «Αραπιᾶς ἄτι, Γάλλου νοῦς, βόλι Τουρκιᾶς, τοπ’ Ἄγγλου! Πέλαγο μέγα πολεμᾶ, βαρεῖ τὸ καλυβάκι».
Το σχήμα αυτό είναι διαυγέστερο και πολύ πιο κοντά στην πραγματικότητα από το όποιο σχήμα ανέπτυξαν τα ρεύματα που αυτοπαρουσιάστηκαν ως ρεύματα που εκλογίκευαν και αμφισβητούσαν την ξένη εξάρτηση στην Ελλάδα. Σ’ αυτό θα πρέπει να πατήσουμε, για να διαμορφώσουμε μια νέα θεωρία για το πώς συντελέσθηκε και εξελίχθηκε η αποικιοκρατία στον τόπο μας. Μια νέα ελληνική θεωρία για την αποικιοκρατία, η οποία θα αναθεωρήσει τις εκτιμήσεις για το παρόν και το παρελθόν, παρέχοντας ένα νέο ισχυρό οπλοστάσιο στους νέους αγώνες που πρέπει να αναλάβει ο ελληνισμός για την ελευθερία του…
