του Machmoud Allouch, πηγή: middleeastmonitor.com (11-10-2021)
Με το πέρασμα σχεδόν ενός έτους από τη νίκη του Αζερμπαϊτζάν επί της Αρμενίας στην περιοχή του Ναγκόρνο Καραμπάχ, η περιοχή του νοτίου Καυκάσου δεν φαίνεται να είναι ακόμη έτοιμη να μπει σε μια φάση μακροχρόνιας σταθερότητας. Η ειρηνευτική συμφωνία, υπό την αιγίδα της Τουρκίας και της Ρωσίας, κατάφερε τον τερματισμό του πολέμου ανάμεσα στις δύο χώρες και δημιούργησε, για πρώτη φορά, προοπτικές για την πιθανότητα να φθάσουμε σε μια γενική συμφωνία ειρήνης ανάμεσα στο Μπακού και το Γιερεβάν, ωστόσο απλώς απευθύνεται στους τοπικούς παράγοντες της σύγκρουσης αυτής, και αγνοεί τους εξωγενείς παράγοντες που την προκαλούν.
Τρεις χώρες στην περιοχή εμπλέκονται στο ζήτημα. Η Ρωσία, το Ιράν και η Τουρκία, και αν και η Μόσχα και η Άγκυρα κατάφεραν να τερματιστεί ο περσινός πόλεμος και διατηρούν ειρηνευτικές δυνάμεις στο Καραμπάχ, η Τεχεράνη βρήκε ότι ήταν παραγκωνισμένοι στη νέα γεωπολιτική ισορροπία, και η συναίσθηση της αδυναμίας της μεγάλωσε πρόσφατα με την ενδυνάμωση των αζερο-ισραηλινών σχέσεων. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, ήταν διστακτική να εκφράσει δημόσια την υποστήριξή της προς την Αρμενία, για να μην εκνευρίσει τα πάνω από τριάντα εκατομμύρια πολίτες τουρκικής καταγωγής που ζούσαν στο βόρειο Ιράν. Με την ανάληψη της εξουσίας από τον πρόεδρο Ebrahim Raisi, το Ιράν προσπαθεί να αντισταθεί στη νέα γεωπολιτική ισορροπία, με αφετηρία την ανάληψη δράσης για την αντιμετώπιση αυτού που θεωρεί ότι είναι η ισραηλινή παρουσία στα σύνορά του.
Αν και η έγνοια για τον ισραηλινό παράγοντα φαίνεται δικαιολογημένη λαμβάνοντας υπόψη τις στρατιωτικές σχέσεις του Μπακού με το Τελαβίβ, αυτό δεν είναι κάτι καινούργιο, καθώς η Τεχεράνη για χρόνια πίστευε ότι το Ισραήλ χρησιμοποιεί τη σχέση αυτή για κατασκοπεία μέσω εργαλείων όπως τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη (ΜΕΑ), και την αύξηση της δραστηριότητας της ισραηλινής υπηρεσίας πληροφοριών στο κράτος εκείνο. Ωστόσο, η ενθύμηση της έγνοιας αυτής αυτή τη στιγμή δείχνει την επιθυμία του Ιράν να εμποδίσει έναν μετασχηματισμό τον οποίο η Τεχεράνη βλέπει ως απειλή για την επιρροή της όχι μόνο στο νότιο Καύκασο αλλά επίσης σε χώρες της Κεντρικής Ασίας.
Μετά την ήττα της Αρμενίας, το Αζερμπαϊτζάν επανέκτησε περιοχές δίπλα στα μήκους 130 χιλιομέτρων σύνορά του με το Ιράν, τις οποίες η Αρμενία είχε καταλάβει κατά τη δεκαετία του 1990. Επίσης, επανακατέλαβε τμήμα της κύριας οδού που
συνδέει το Ιράν με την Αρμενία μέσω του Αζερμπαϊτζάν, έναν σημαντικό εμπορικό δρόμο για την Μαύρη Θάλασσα και τη Ρωσία. Η απόφαση του Αζερμπαϊτζάν να επιβάλει δασμούς σε οχήματα που μεταφέρουν αγαθά στην Αρμενία εκνεύρισε την Τεχεράνη, και αυτή ανταπάντησε με τη διενέργεια στρατιωτικών ασκήσεων στα σύνορα με το Αζερμπαϊτζάν. Αυτή η σύγκρουση γρήγορα απέκτησε μια περιφερειακή όψη, με την Τουρκία να ανακοινώνει στρατιωτικούς ελιγμούς με το σύμμαχό της, το Αζερμπαϊτζάν, στην περιοχή του Ναχιτσεβάν. Δεν είναι συμπτωματικό ότι οι ιρανικοί ελιγμοί επίσης ακολουθούν τις στρατιωτικές ασκήσεις που έγιναν από την Τουρκία, το Πακιστάν και το Αζερμπαϊτζάν στο Μπακού στις 12 Σεπτεμβρίου.
Η περιθωριοποίηση του Ιράν στη νέα ισορροπία του Καυκάσου έχει ζωντανέψει πολύπλευρες ιρανικές έγνοιες. Από τη μια, ήταν αποτέλεσμα της αυξανόμενης τουρκικής επιρροής, η οποία θα επιτρέψει το σχέδιο για τον διάδρομο Ναχιτσεβάν-
Αζερμπαϊτζάν, το οποίο συμφωνήθηκε κατά την ειρηνευτική συμφωνία, να συνδεθεί γεωγραφικά με τις τουρκόφωνες χώρες της Κεντρικής Ασίας έπειτα από δεκαετίες απουσίας τέτοιας σύνδεσης. Οι Ιρανοί φοβούνται ότι ο διάδρομος αυτός θα εμποδίζει το εμπόριό τους με την Αρμενία και θα μειώσει την επιρροή τους στις τουρκόφωνες χώρες της Κεντρικής Ασίας. Γι’ αυτό, το Ιράν βρήκε ότι είναι ο μεγαλύτερος χαμένος σε αυτή τη μεταμόρφωση, συγκριτικά με τα κέρδη της Τουρκίας και της Ρωσίας.
Αυτό εντείνεται περισσότερο από το γεγονός ότι ο σύμμαχός της, η Αρμενία, προσπαθεί να περιορίσει τις απώλειές της συζητώντας την πιθανότητα να τερματίσει την ιστορική διαμάχη με το Αζερμπαϊτζάν, και ήδη έχει ανοίξει τον εναέριο χώρο της στο Αζερμπαϊτζάν. Επιπλέον, τα μηνύματα που πρόσφατα στάλθηκαν από τον πρωθυπουργό της, Pashinyan, εξέφρασαν την επιθυμία για εξομάλυνση των σχέσεων με την Τουρκία, ήταν επίσης θετικά.
Οι ανησυχίες του Ιράν δεν περιορίζονται στον φόβο της απομόνωσης στη νέα κατάσταση, αλλά περιλαμβάνουν επίσης το πλαίσιο του ανταγωνισμού για τους αγωγούς παροχής ενέργειας σε μια περιοχή όπου διασταυρώνονται οι αγωγοί που
μεταφέρουν πετρέλαιο και φυσικό αέριο στη Δύση. Από το 1994, η BP έχει επενδύσει περισσότερα από 70 δισεκατομμύρια δολλάρια σε σχέδια για την ενεργειακή ανάπτυξη και την ανάπτυξη των μεταφορών από το Αζερμπαϊτζάν. Τα σχέδια συμπεριλαμβάνουν έναν αγωγό που θα συνδέει την παραγωγή στην Κασπία θάλασσα με το τουρκικό λιμάνι του Τζεϊχάν. Η ενδυνάμωση των πολιτικών και οικονομικών σχέσεων της Τουρκίας με τις τουρκόφωνες χώρες θα την βοηθήσει στο μέλλον να αναπτύξει τον αγωγό Μπακού-Τυφλίδας-Τζεϊχάν ώστε να συμπεριλάβει το αέριο και το πετρέλαιο του Τουρκμενιστάν. Αυτός ο αγωγός θα ανταγωνίζεται τον προτεινόμενο ιρανικό ο οποίος διέρχεται νότια από την περιοχή πετρελαιοπαραγωγής του Παρς προς την Ευρώπη, μέσα από το Ιράν, το Ιράκ, τη Συρία και το Λίβανο, για να προμηθεύει τους ευρωπαίους καταναλωτές καθώς και το Ιράκ, τη Συρία και το Λίβανο.
Μετά τους ιρανικούς ελιγμούς, ο ιρανός υπουργός εξωτερικών Hossein Amir Abdollahian, πήγε στην Μόσχα, προσπαθώντας να παρασύρει τη Ρωσία με το μέρος της Τεχεράνης, εν όψει της νέας γεωπολιτικής ισορροπίας, ειδικά αφού η Ρωσία δεν φαίνεται τελείως άνετα με τον τουρκικό ρόλο που την ανταγωνίζεται σε μια περιοχή την οποία η ίδια θεωρεί ως πίσω αυλή της. Ο Abdollahian ξεκάθαρα είπε ότι η χώρα του δεν θα ανεχθεί γεωπολιτικές αλλαγές και αλλαγές συνόρων στον Καύκασο. Αυτό, μαζί με την κλιμάκωση των εντάσεων με το Αζερμπαϊτζάν, αντανακλά την ιρανική προσπάθεια να δημιουργήσει ένα νέο πεδίο διαμάχης στην περιοχή, αλλά εκείνο που άκουσε από τον ρώσο ομόλογό του, Sergey Lavrov, δεν ήταν πολύ ενθαρρυντικό για τους Ιρανούς. Ο τελευταίος επανέλαβε την προτεραιότητα που έχει η Ρωσία, να βρεθεί μια εξαμελής πλατφόρμα που θα ενώσει τη Ρωσία, την Τουρκία, το Ιράν, το Αζερμπαϊτζάν, την Αρμενία και τη Γεωργία, με σκοπό την περιφερειακή συνεργασία.
Η Μόσχα ήταν σαφής ότι δεν ήθελε να κλιμακωθεί ξανά η κατάσταση στην περιοχή. Αν και η Τουρκία δημοσίως αποφεύγει να στηρίζει το Αζερμπαϊτζάν στην διαφορά του με το Ιράν, δεδομένης της ευαισθησίας των τουρκοϊρανικών σχέσεων, η Άγκυρα δεν πρόκειται να αφήσει το Μπακού μόνο του. Ωστόσο, ταυτόχρονα, θέλει να μετατρέψει τα κέρδη της στον πόλεμο του Καραμπάχ σε μακροπρόθεσμη και σταθερή στρατηγική επιρροή. Ο τούρκος πρόεδρος Ερντογάν πρότεινε πρόσφατα ένα σχήμα εξαμελούς συνεργασίας μεταξύ των χωρών της περιοχής, για να εξυπηρετηθούν αρκετοί στόχοι μεταξύ των οποίων να περιοριστεί ο θυμός του Ιράν, αλλά η πρόταση φαίνεται δύσκολο να επιτευχθεί στην παρούσα στιγμή, και χρειάζεται να αντιμετωπιστούν οι διμερείς διαφορές μεταξύ αυτών των χωρών, προτού καθίσουν μαζί στο ίδιο τραπέζι. Υφίσταται ένα ιστορικό πρόβλημα μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και του Ιράν, καθώς και μεταξύ Αζερμπαϊτζάν και Αρμενίας, και το ίδιο ισχύει μεταξύ Ρωσίας και Γεωργίας. Υπό το φως αυτών των καταστάσεων, είναι απίθανο ότι η ένταση ανάμεσα στο Μπακού και την Τεχεράνη θα υποχωρήσει στο προβλέψιμο μέλλον. Είναι επίσης απίθανο ότι η τοπική αντιπαλότητα μεταξύ της Άγκυρας και της Τεχεράνης στον Καύκασο θα εξαφανιστεί, όπως και σε πολλά άλλα πεδία διαμάχης.
Μετάφραση: Γ.Τ.
