Της Alexandra Prokopenko από το capital.gr
Το ετήσιο Διεθνές Οικονομικό Φόρουμ της Αγίας Πετρούπολης (SPIEF) που κάποτε ονομάστηκε “ρωσικό Νταβός”, είναι όλο και λιγότερο διεθνές κάθε χρόνο. Οι επενδυτές και τα ξένα ΜΜΕ συνήθιζαν να βλέπουν την κεντρική ομιλία του Βλαντιμίρ Πούτιν ως οικονομικό οδικό χάρτη και ένδειξη της διάθεσης του Ρώσου προέδρου. Φέτος, ούτε δυτικά μέσα ενημέρωσης ούτε επενδυτές ήταν παρόντες, και καθώς η ουκρανική αντεπίθεση ξεκινά εν μέσω του βομβαρδισμού των συνοριακών περιοχών της Ρωσίας, αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία δεν είναι τι είπε ο Πούτιν, αλλά τι δεν είπε.
Το SPIEF σχεδιάστηκε πριν από περισσότερα από είκοσι πέντε χρόνια ως βιτρίνα της ρωσικής οικονομίας που απευθύνεται σε ξένους επενδυτές. Για να καταδειχθεί η θέση της Ρωσίας ως μέρος της διεθνούς κοινότητας, δόθηκε μεγάλη σημασία στην παρουσία ξένων προσκεκλημένων και το περιεχόμενο και η υποδομή του φόρουμ συναρμολογήθηκαν λαμβάνοντας υπόψη τους.
Ακόμη και μετά την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, το φόρουμ παρέμεινε ένα σημαντικό διεθνές γεγονός στο οποίο συμμετείχαν εκπρόσωποι της BP, της Royal Dutch Shell, της Philips, της Total, της Eni, της Telenor Group, της Glencore και πολλών άλλων. Οι κορυφαίες δυνάμεις του κόσμου συνέχισαν να ενισχύουν τον ρόλο μιας φιλοξενούμενης χώρας της οποίας ο ηγέτης μιλούσε πάντα στην ολομέλεια με τον Πούτιν. Το 2017, αυτός ο ηγέτης ήταν ο Ινδός πρωθυπουργός Ναρέντρα Μόντι, ακολουθούμενος από τον Γάλλο πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν το 2018 και τον Σι Τζινπίνγκ της Κίνας το 2019.
Ωστόσο, με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η κατάσταση άρχισε να επιδεινώνεται ραγδαία. Πέρυσι, η φιλοξενούμενη χώρα ήταν η Αίγυπτος, της οποίας ο πρόεδρος, Αμπντέλ Φατάχ αλ-Σίσι, μίλησε μέσω βιντεο αντί να παρευρεθεί αυτοπροσώπως. Μόνο ο πρόεδρος του Καζακστάν Κασίμ Τζομάρτ Τοκάγεφ μοιράστηκε τη σκηνή με τον Πούτιν, ενώ μια αντιπροσωπεία από το καθεστώς των Ταλιμπάν του Αφγανιστάν προσέλκυσε τη μεγαλύτερη προσοχή των μέσων ενημέρωσης.
Φέτος, ακόμη και ορισμένοι Ρώσοι CEO απέφυγαν αθόρυβα το φόρουμ. Οι αντιπροσωπείες ήταν μικρές και το επίπεδο εκπροσώπησης ξένων χωρών και εταιρειών ήταν χαμηλότερο από το υπουργικό.
Δημοσιογράφοι από χώρες που θεωρήθηκαν “μη φιλικές” από το Κρεμλίνο δεν είχαν διαπιστευθεί, ενώ οι δυτικοί επισκέπτες απλώς αγνόησαν τις προσκλήσεις. Η χώρα φιλοξενίας ήταν τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, αν και ήταν ο Αλγερινός πρόεδρος που ανέβηκε στη σκηνή κατά τη διάρκεια της ομιλίας του Πούτιν στην ολομέλεια.
Το περιεχόμενο της ομιλίας του Ρώσου προέδρου ήταν απολύτως προβλέψιμο. Αναπόφευκτα, άρχισε να καυχιέται για το αυξανόμενο ΑΕΠ της Ρωσίας, παρά τις χιλιάδες κυρώσεις που επιβλήθηκαν στη χώρα. Βρήκε επίσης την ευκαιρία να επισημάνει ότι ο πληθωρισμός είναι “χαμηλότερος στη Ρωσία από ό,τι σε πολλές δυτικές χώρες” και ότι η ανεργία βρίσκεται σε ιστορικό χαμηλό. Γρήγορα ο Πούτιν μεταπήδησε και επιδόθηκε στη συνήθη ομιλία του για νεοναζί που διοικούν το ουκρανικό κράτος και συγκαλυμμένες πυρηνικές απειλές προς τη Δύση.
Πολύ πιο σημαντικό, ωστόσο, είναι αυτό που δεν ειπώθηκε μέσα σε αυτό το σόου. Για παράδειγμα, το γεγονός ότι ο κύριος μοχλός της οικονομικής ανάπτυξης στη Ρωσία φέτος είναι οι δαπάνες του προϋπολογισμού για την άμυνα και ότι το στρατιωτικό – βιομηχανικό συγκρότημα πρωτοστατεί στη βιομηχανική ανάπτυξη για πολλούς μήνες, ρυμουλκώντας ολόκληρη τη μεταποιητική βιομηχανία πίσω της.
Τους πρώτους τέσσερις μήνες του 2023, το ρωσικό στρατιωτικό – βιομηχανικό σύμπλεγμα αυξήθηκε κατά 25 τοις εκατό, με ορισμένες ομάδες προϊόντων να παρουσιάζουν εκρηκτική ανάπτυξη: οι συσκευές πλοήγησης αυξήθηκαν κατά 60 τοις εκατό από έτος σε έτος, ενώ τα προστατευτικά ρούχα αυξήθηκαν κατά 47 τοις εκατό. Αλλά είναι σαφές ότι μόλις σταματήσουν οι δημοσιονομικές δαπάνες για το στρατιωτικό – βιομηχανικό σύμπλεγμα, η οικονομική ανάπτυξη θα σταματήσει επίσης.
Ο πρόεδρος ήταν αναμενόμενα σιωπηλός για το γεγονός ότι η Ρωσία δεν κατάφερε να ξεπεράσει την εξάρτησή της από τις εισαγωγές. Η κυβέρνηση δήλωσε αρχικά ότι το πλεόνασμα του εξωτερικού εμπορίου τον Απρίλιο ανερχόταν σε 6,8 δισ. δολάρια και στη συνέχεια έπρεπε να αναθεωρήσει αυτό το ποσό σε 2,3 δισ. δολάρια. Με άλλα λόγια, οι ρωσικές εισαγωγές αυξάνονται πολύ πιο γρήγορα από το αναμενόμενο, ενώ τα κέρδη από τις εξαγωγές μειώνονται.
Επιπλέον, συνεχίζεται η γιουανοποίηση του εξωτερικού εμπορίου της Ρωσίας. Τον Απρίλιο, το κινεζικό νόμισμα χρησιμοποιήθηκε για το ρεκόρ 23% των εξαγωγών και 31% των εισαγωγών, ενώ το ρούβλι αντιπροσώπευε το 38% και το 28% αντίστοιχα. Έτσι, η Ρωσία πληρώνει ήδη περισσότερα για τις εισαγωγές σε γιουάν παρά σε ρούβλια.
Η σε ιστορικό χαμηλό ανεργία για την οποία η ρωσική κυβέρνηση είναι τόσο περήφανη δείχνει κυρίως ότι η Ρωσία απλά δεν έχει αρκετούς εργαζομένους. Στα “λευκά κολλάρα”, το παραδοσιακό έλλειμμα προσωπικού έχει επιδεινωθεί από δύο κύματα μετανάστευσης: ένα μετά το ξέσπασμα του πολέμου και ένα άλλο μετά την ανακοίνωση της μερικής επιστράτευσης τον Σεπτέμβριο του 2022.
Όσον αφορά τους υπαλλήλους, οι μη στρατιωτικές επιχειρήσεις πρέπει τώρα να ανταγωνιστούν μια αμυντική βιομηχανία όλο το εικοσιτετράωρο, με επαγγελματικές συμβάσεις στρατού και εργοτάξια στην κατεχόμενη ουκρανική επικράτεια, όπου οι μισθοί φτάνουν τα 200.000 ρούβλια (σχεδόν 2.500 $) το μήνα: περίπου τρεις φορές τον εθνικό μέσο όρο. Ο μέσος πολιτικός τομέας απλά δεν είναι σε θέση να προσφέρει τέτοιου είδους χρήματα, επομένως το εργατικό δυναμικό διαβρώνεται.
Το αποτέλεσμα είναι παράδοξο: η οικονομία μιας χώρας σε πόλεμο δείχνει σημάδια υπερθέρμανσης. Η ζήτηση αυξάνεται, αλλά η εγχώρια προσφορά αγαθών και υπηρεσιών δεν συμβαδίζει με αυτήν, επομένως οι τιμές αυξάνονται, αντί να αυξάνεται η παραγωγή. Η κεντρική τράπεζα, η οποία είναι υπεύθυνη για τον πληθωρισμό, αναφέρει ήδη ότι δεν υπάρχει πιθανότητα εποχιακού αποπληθωρισμού και ετοιμάζεται να αυξήσει τα επιτόκια.
Ένα τελευταίο πράγμα που παρέλειψε να αναφέρει ο πρόεδρος είναι ότι παρά τη φαινομενική δημοσιονομική σταθερότητα (ο προϋπολογισμός ήταν ισοσκελισμένος χωρίς έλλειμμα τον Μάιο), η κυβέρνηση έχει ήδη συσσωρεύσει έλλειμμα 3,4 τρισ. ρουβλίων (πάνω από 40 δισ. δολάρια) από την αρχή του έτους, και κατά συνέπεια αγωνίζεται απεγνωσμένα για κάθε καπίκι, μερικές φορές εις βάρος μακροπρόθεσμων σχεδίων.
Η εξήγηση του υπουργού Οικονομικών Άντον Σιλουάνοφ ότι ένας αναδρομικός φόρος 300 δισ. ρουβλίων στις επιχειρήσεις θα διατεθεί για τη στήριξη οικογενειών δεν πρέπει να θεωρείται ως κοινωνική ευθύνη, αλλά ως ένδειξη πιθανής δημοσιονομικής κρίσης. Εν μέσω πτώσης των εσόδων από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, η κυβέρνηση θα αναζητήσει μέχρι το τελευταίο καπίκι από την οικονομία.
Στη ρωσική κυβέρνηση αρέσει να μιλάει για τη βιωσιμότητα και τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη της οικονομίας, αλλά τον περασμένο χρόνο, οι αξιωματούχοι επαναπρογραμματίστηκαν ώστε να σκέφτονται βραχυπρόθεσμα. Οι επενδυτές, εν τω μεταξύ – ανεξάρτητα από το πού προέρχονται – προτιμούν μακροπρόθεσμους ορίζοντες προγραμματισμού.
Η υπερβολική αισιοδοξία του Πούτιν και των υπουργών του μυρίζει προσπάθειες να πείσουν όχι τόσο μυθικούς επενδυτές όσο οι ίδιοι ότι το business as usual είναι εφικτό – και μάλιστα συμβατό με τις απειλές τους να εξαπολύσουν πυρηνικό πόλεμο.
Κανένας λογικός επενδυτής δεν θα μπορούσε να παραλείψει να δει την παρωδία αυτής της συζήτησης για ένα ευνοϊκό οικονομικό κλίμα στις καταστροφικές μάχες στην Ουκρανία, τις απειλές για πυρηνικά χτυπήματα και τις έντονες εσωτερικές διαμάχες μεταξύ Ρώσων μισθοφόρων και του υπουργείου Άμυνας. Μετά από ένα τέταρτο του αιώνα, το SPIEF έχει μετατραπεί από ένα διάσημο επενδυτικό φόρουμ σε μια πλατφόρμα για έναν ηλικιωμένο αυταρχικό ηγέτη που καταφέρνει με κάποιο τρόπο να πείσει τον εαυτό του ότι όλα πάνε σύμφωνα με το σχέδιο.
