656
του Βασίλη Στοϊλόπουλου από το Άρδην τ. 81
Η ανάπτυξη αξιόπιστων σχεδιασμών με στόχο την αποτελεσματική προστασία του περιβάλλοντος ή τη συνεχή εξασφάλιση των ενεργειακών αναγκών της Ελλάδας υπήρξε μια από τις χαρακτηριστικότερες αδυναμίες όλων των κυβερνήσεων της μεταπολίτευσης. Από τη παταγώδη αποτυχία ορθολογικής διαχείρισης των αποβλήτων και το χωροταξικό αλαλούμ μέχρι την αδυναμία να υπάρξει ασφαλής, αδιάλειπτη και αξιόπιστη κάλυψη των ενεργειακών αναγκών όλης της ελληνικής επικράτειας, ένας ήταν πάντα ο κοινός παρoνομαστής: πρόχειροι, ελλιπείς, ανεδαφικοί και ανεφάρμοστοι σχεδιασμοί ή ακόμη και πλήρης ανυπαρξία επιχειρησιακών σχεδίων!
Το αποτέλεσμα είναι η Ελλάδα να βρίσκεται, την τελευταία εικοσαετία, διαρκώς κάτω από τη δαμόκλειο σπάθη των καταγγελιών και των εκβιασμών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των προστίμων από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, να δαπανά τεράστια ποσά για υπερτιμολογημένες και ετεροχρονισμένες «λύσεις» της τελευταίας στιγμής, που προωθεί συστηματικά το εγχώριο κλεπτοκρατικό σύστημα της διαφθοράς και της διαπλοκής, και επιπλέον να αντιμετωπίζει τη χλεύη και τη λοιδορία υπηρεσιακών παραγόντων των Βρυξελλών.
Σήμερα, καθώς η χώρα εισήλθε, υπό καθεστώς νέας ξενοκρατίας, στον εργασιακό μεσαίωνα και βυθίζεται σε μια πρωτόγνωρη ύφεση, είναι τουλάχιστον παρακινδυνευμένο να αναφερόμαστε σε ρεαλιστικούς σχεδιασμούς, σε βάθος δεκαετίας ή και εικοσαετίας, για την πραγματοποίηση των οποίων θα απαιτηθούν επενδύσεις δεκάδων δισεκατομμυρίων ευρώ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο πρόσφατος σχεδιασμός του ΥΠΕΚΑ για το ενεργειακό μέλλον της Ελλάδας1, που δημοσιοποιήθηκε ακριβώς την ώρα που:
• η χώρα βιώνει το άδοξο τέλος των πρόσφατων ενεργειακών-γεωπολιτικών ανοιγμάτων της με τη Ρωσία, με κίνδυνο να μετατραπεί μελλοντικά σε ενεργειακό όμηρο των γειτόνων της, και
• δρομολογείται, με τις «ευλογίες» των συμμάχων και δανειστών μας, η συνεκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου του Αιγαίου με την Τουρκία.
Είναι γνωστό πως, μέχρι το 2020, το 18% της τελικής κατανάλωσης ενέργειας της χώρας πρέπει να προέρχεται από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ). Στον ενεργειακό σχεδιασμό του ΥΠΕΚΑ (σενάριο «επίτευξης των στόχων»)2, εκτιμάται ότι, μέχρι το 2020, η επίτευξη του 20% (2010: 7,17%) στην ενέργεια και του 40% (ασύλληπτο παγκόσμιο ρεκόρ!) στην ηλεκτροπαραγωγή (2010: 12%) από ΑΠΕ είναι «εφικτός» – όπως και η συμμετοχή, κατά 10%, των βιοκαυσίμων στις μεταφορές. Έτσι, στην επόμενη δεκαετία, προβλέπεται να εγκατασταθούν επιπλέον περίπου 6.000 MW (!) αιολικά (από 1042 σήμερα), 2.500 MW φωτοβολταϊκά (από 184 σήμερα) και περίπου 250 MW μονάδες με χρήση βιομάζας, ενώ η εγκατεστημένη ισχύς ηλεκτροπαραγωγής θα φτάσει στα περισσότερα από 15.000 MW, από περίπου 4.500 MW το 2010.
Όπως φαίνεται και από τα δύο διαγράμματα, πρόκειται αναμφιβόλως για ένα σχέδιο «πράσινης» ενεργειακής «επανάστασης», όπου θα γίνει η πλήρης ανατροπή του υφιστάμενου ενεργειακού μείγματος της χώρας. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στα αιολικά, καθώς το 2020 προβλέπεται η παραγόμενη αιολική ενέργεια να ξεπεράσει το φυσικό αέριο και να είναι υπερδιπλάσια από αυτήν του λιγνίτη (Διαγρ. 1), ο οποίος θα υπόκειται πλέον στην «πράσινη» φορολόγηση! Τον ίδιο χρόνο, η συνολική παραγόμενη ενέργεια από ΑΠΕ θα υπολείπεται μόνο κατά πολύ λίγο των συμβατικών πηγών ενέργειας (Διαγρ. 2)! Βεβαίως, όλα αυτά με το αζημίωτο, αφού οι απαιτούμενες επενδύσεις μόνο σε ΑΠΕ, και μάλιστα εν μέσω οικονομικής κρίσης, προβλέπεται να φτάσουν τα 16 δισ. ευρώ, ενώ οι συνολικές επενδύσεις στον ενεργειακό τομέα εκτιμάται ότι θα είναι 22 δισ. ευρώ.
Δεν χωρά αμφιβολία ότι η Ελλάδα άργησε πολύ να δώσει την πρέπουσα σημασία στις ΑΠΕ, όπως άλλωστε δεν κατάφερε ποτέ να ορίσει αξιόπιστα:
• το μέγιστο όριο της συνεισφοράς των ΑΠΕ στις ενεργειακές της ανάγκες και στην όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ανεξαρτητοποίησή της από εισαγωγές ενέργειας και ορυκτών καυσίμων και
• την πραγματική συμβολή των ΑΠΕ στη μείωση των αερίων του θερμοκηπίου.
Από την άλλη όμως φαίνεται πως, συγκυριακά, έχει διαμορφωθεί στην ελληνική ενεργειακή αγορά ένα ισχυρότατο λόμπυ από τραπεζίτες, επιχειρηματίες και ΜΜΕ της διαπλοκής, από καταφερτζήδες Δημάρχους και «πράσινους» πανεπιστημιακούς, καθώς και από αμφιλεγόμενες «πλασιέ» ΜΚΟ υπέρ των αιολικών «πάρκων», με αποτέλεσμα να προβάλλονται οι ΑΠΕ ως η ενεργειακή σωτηρία της Ελλάδας και να εκπονούνται υπεραισιόδοξα σχέδια επί χάρτου, που, αντί να λύσουν το ενεργειακό ζήτημα, τελικά μπορεί να βλάψουν τη χώρα, με μοναδικούς ωφελημένους μερικές πολυεθνικές (RWE, Eon, Edison, RF Energy, Gaz de France κ.ά.) και τους ντόπιους συνεργάτες τους (ΤΕΡΝΑ, Όμιλος Μυτιληναίου, Όμιλος Κοπελούζου, κ.ά), οι οποίοι θα αναλάβουν, ως είθισται, τα χωματουργικά και την τσιμεντοποίηση του περιβάλλοντος. Πρόκειται για τους ίδιους δηλαδή επιχειρηματικούς κύκλους που, με το πρόσχημα της απελευθέρωσης της αγοράς ενέργειας, εκβιάζουν το ΥΠΕΚΑ, μέσω της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και κατ’ επέκταση της Γερμανίας, για την εκποίηση – λαφυραγώγηση του 40% των λιγνιτικών και υδροηλεκτρικών μονάδων της ΔΕΗ3, με το ενδεχόμενο να δούμε σύντομα και στη ΔΕΗ ό,τι έγινε με τον ΟΤΕ και τους Γερμανούς να είναι πολύ πιθανό.
Μια απλή ανάγνωση του πρόσφατου ενεργειακού σχεδιασμού δείχνει ότι οι συντάκτες του θα πρέπει να είναι, αν μη τι άλλο, άνθρωποι άκρως αισιόδοξοι και με ευσεβείς πόθους, που έχουν το μοναδικό πλεονέκτημα να γνωρίζουν άριστα πώς να αποφεύγουν όλες τις επιχειρηματικές, διοικητικές, κοινωνικές, οικονομικές, ψυχολογικές και διαχειριστικές κακοτοπιές και δυσλειτουργίες, που ταλαιπωρούν διαχρονικά αυτή τη χώρα.
Μπορεί όμως με αισιοδοξία και ευσεβείς πόθους μόνο να καλυφθεί ο βασικός στόχος ενός αξιόπιστου ενεργειακού σχεδιασμού; Να διαμορφωθεί δηλαδή εκείνο το ενεργειακό περιβάλλον, όπου θα διατίθεται σταθερά στον καταναλωτή ηλεκτρικό ρεύμα, από διαφορετικές πηγές, σε προσιτές τιμές, και με δεδομένο πάντα ότι παραγωγή και κατανάλωση πρέπει να βρίσκονται σε ισοζύγιο, ώστε το δίκτυο να είναι σταθερό; Μάλλον όχι. Όπως προκύπτει από το Ενημερωτικό Δελτίο της ΔΕΣΜΗΕ (πιν. 1) για το πρώτο πεντάμηνο του 2010, από τις ΑΠΕ «και άλλες πηγές» είχαμε μόνο 878.386 MWh, σε σύνολο παραγωγής 20.623.659 MWh, δηλαδή 4,26%, όταν π.χ., στη Γερμανία, το 2009, το ποσοστό αυτό ήταν στα 15,6%5.
Η παραπάνω σύγκριση είναι άκρως διαφωτιστική και τα συμπεράσματα σαφέστατα. Αφού η ευρωπαϊκή αιολική βιομηχανία και οι ντόπιοι συνεργάτες τους απέτυχαν μέχρι τώρα στη μαζική εγκατάσταση χερσαίων ανεμογεννητριών στην Ελλάδα, λόγω ισχυρών αντιστάσεων και γραφειοκρατικών δυσχερειών, σχεδιάζουν τώρα, στο πλαίσιο της κυβερνητικής «πράσινης» ανάπτυξης, να επενδύσουν στα θαλάσσια βιομηχανικά αιολικά «πάρκα». Οι αιτήσεις τέτοιων επενδυτικών σχεδίων6, συνολικού προϋπολογισμού περίπου 7 δισ. ευρώ, για ισχύ 3.000 – 4.000 MW, έχουν κατατεθεί εδώ και χρόνια στη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ). Η πολιτική του ΥΠΕΚΑ για τη χωροθέτηση των θαλάσσιων «πάρκων» έλαβε υπόψη της τις αιτήσεις των εταιρειών αλλά έχει μειώσει σε σημαντικό βαθμό την προτεινόμενη παραγωγή σε ΜW. Από το ΥΠΕΚΑ έχουν επιλεγεί 12 θαλάσσιες περιοχές, συνολικής έκτασης 274 km2, όπου αναμένεται η ανάπτυξη αιολικών «πάρκων». Πρόκειται για τις περιοχές: Αλεξανδρούπολη (ισχύος 275 ΜW), Σαμοθράκη (165), Θάσος (175), Λήμνος (245), Άη Στράτης (25), Κύμη (45), Πεταλιοί στον Ευβοϊκό Κόλπο (125), Κάρπαθος (30), Κέρκυρα (40), Κρυονέρι, Λευκάδα (40), Φανάρι (205)7. Ο χρονικός ορίζοντας κατασκευής τους είναι από το 2012 έως το 2017. Οι περιοχές αυτές θα εκμισθώνονται σε ιδιώτες κατόπιν διαγωνισμού και αφού προηγουμένως έχουν εξασφαλιστεί από το Δημόσιο οι σχετικές αδειοδοτήσεις.
Ανάλογη είναι και η φιλοσοφία του νέου νόμου για την επιτάχυνση των ΑΠΕ. Η νομοθεσία αυτή:
• καταργεί την πολύ σημαντική σε μια περιβαλλοντική νομοθεσία Μελέτη Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης (ΠΠΕΑ) και απαιτεί μόνο τη Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ), (π.χ. σαν οριζόντια δράση για τις δώδεκα προεπιλεγείσες θαλάσσιες περιοχές ανάπτυξης αιολικών «πάρκων»), η οποία θα εκπονείται αφού προηγουμένως ο επίδοξος επενδυτής ουσιαστικά θα έχει επιλέξει ο ίδιος τον χώρο εγκατάστασης που επιθυμεί,
• προβλέπει πως θα χαρακτηρίζονται κατά προτεραιότητα ως δημόσιες δασικές, οι εκτάσεις όπου σχεδιάζεται να εγκατασταθούν αιολικά «πάρκα» και θα υποχρεούνται όλες οι Υπηρεσίες να τα αδειοδοτούν, ασχέτως αν υπάρχουν νόμιμες ενστάσεις και δικαστικές προσφυγές από τους ιδιοκτήτες γης.
• επιτρέπει να παραχωρείται ο αιγιαλός με περισσή ευκολία στους επίδοξους επενδυτές, που θα έχουν και δικαίωμα απαλλοτριώσεων στις γραμμές μεταφοράς, μπορεί, εκ πρώτης όψεως, να επιταχύνει τις διαδικασίες εγκατάστασης ΑΠΕ. Μάλιστα, στη βάση αυτής της νομοθεσίας, το ΥΠΕΚΑ έχει προκηρύξει σαν «οριζόντια δράση» την εκπόνηση ΣΜΠΕ με στόχο τη «βέλτιστη χωροθέτηση θαλάσσιων αιολικών πάρκων», και διάρκεια υλοποίησης μέχρι την 31-12-2015. Αναμένεται ότι τα πρώτα 50 MW από την ανάπτυξη θαλάσσιων αιολικών «πάρκων» θα ενταχθούν στο σύστημα το 2016, δηλαδή ένα μόλις χρόνο μετά την ημερομηνία ολοκλήρωσης των ΣΜΠΕ και τέσσερα πριν την καταληκτική ημερομηνία του 2020!
Δεν πρέπει όμως να μας διαφεύγει το γεγονός ότι τέτοια είδους νομοθετήματα, που με περισσή ευκολία αναγάγουν τις ΑΠΕ, και ιδιαίτερα τις ανεμογεννήτριες, σε ύψιστο εθνικό στόχο, δίνουν μεγάλη ευκαιρία σε κάθε ενδιαφερόμενο πολίτη ή περιβαλλοντικό φορέα να προσφεύγει όχι μόνο στα ελληνικά δικαστήρια, με μεγάλες πιθανότητες οι μαζικές εγκαταστάσεις ανεμογεννητριών να διακόπτονται ή να γίνονται ακόμη πιο χρονοβόρες από ό,τι σήμερα, αλλά και στο Δικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Ήδη οι τοπικές κοινωνίες (Ν. Αν. Αττικής) και πολλές περιβαλλοντικές οργανώσεις (Δίκτυο Οικολογικών Οργανώσεων Αιγαίου, Σύλλογος Δασοπροστασίας & Προστασίας Περιβάλλοντος Κύμης, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία κ.ά.) αντιδρούν στο «μεγάλο κόλπο του αέρα» (SPIEGEL) και πολλοί ετοιμάζονται για δικαστικούς αγώνες8, προβάλλοντας μια σειρά από επιχειρήματα, όπως:
• Η βιομηχανική εκμετάλλευση των ανεμογεννητριών είναι αφενός αυξομειωμένη και αφετέρου μόνιμα επιδοτούμενη, γι’ αυτό και ακριβότερη9 – με τον παραγωγό ηλεκτρικού ρεύματος από θαλάσσια αιολικά να εισπράττει υψηλότερη εγγυημένη τιμή ανά κιλοβατώρα από τις ανεμογεννήτριες εδάφους. Σημαντικά ακριβότερη είναι και η μεταφορά του παραγόμενου ρεύματος.
• Η διαθεσιμότητα της «δυναμικής», άρα ασταθούς, αιολικής ενέργειας είναι αποδεδειγμένα χαμηλή (25%, με βάση στοιχεία του ΔΕΣΜΗΕ) και προκαλεί ανισορροπία στο σύστημα διανομής. Οι ανεμογεννήτριες παράγουν πραγματική ισχύ κατά 25% έως 30% χαμηλότερη της ονομαστικής10.
• Η αιολική ενέργεια δεν είναι ανταγωνιστική σε σχέση με τα ορυκτά καύσιμα, οι τιμές των οποίων στην ελεύθερη αγορά δεν επηρεάζονται από τα αιολικά «πάρκα», αλλά από εντελώς άλλους παράγοντες (κατανάλωση και παραγωγή ενέργειας, πόλεμοι κ.λπ.).
• Όσο περισσότερα αιολικά «πάρκα» κατασκευάζονται, τόσο περισσότερες εφεδρικές-υποστηρικτικές, συμβατικές μονάδες απαιτούνται11, η παράλληλη υπολειτουργία των οποίων κοστίζει βεβαίως οικονομικά και περιβαλλοντικά, πράγμα που σημαίνει ότι τελικά εξοικονομούνται μικρότερα ποσά CO2 από αυτά που προπαγανδίζουν στα ΜΜΕ οι εταιρείες αιολικής βιομηχανίας12. Όπου υπήρξε μαζική κατασκευή ανεμογεννητριών δεν προέκυψε κατ’ ανάγκη και απεξάρτηση από συμβατικές μεθόδους παραγωγής ενέργειας, ουσιαστική μείωση των ρύπων ή παύση λειτουργίας συμβατικών εγκαταστάσεων.
• Οι προστατευόμενες περιοχές και ο τουρισμός (ιδιαίτερα οι εναλλακτικές μορφές του) υποβαθμίζονται, αφού προκαλείται αισθητική – αλλά και ηχητική – όχληση, καθώς η μαζική εξάπλωση των μεγάλων αιολικών «πάρκων» θα έχει τεράστια επίπτωση στο ελληνικό τοπίο, τόσο εξαιτίας ασύμβατου μεγέθους, όσο και εξαιτίας των εκτεταμένων επεμβάσεων (δρόμοι, καλωδιώσεις και συμπληρωματικά δίκτυα, κ.λπ.). Επιπλέον οι επιπτώσεις στην αρχιτεκτονική, στο ανάγλυφο και στην ποιότητα ζωής των ντόπιων κατοίκων, που θα ζουν μαζί με τις τεράστιες ανεμογεννήτριες, δεν έχουν εκτιμηθεί δεόντως.
• Δημιουργούνται παρεμβολές στα ραντάρ, γεγονός που σχετίζεται με την εθνική ασφάλεια και την ασφάλεια πτήσεων13.
• Η αξία γης και ακινήτων γύρω από τα χερσαία αιολικά «πάρκα» μειώνεται.
• Οι «πράσινες» θέσεις εργασίας θα δημιουργηθούν κυρίως στις χώρες κατασκευής ανεμογεννητριών (αναλογία με τις χώρες εγκατάστασης 30:1)14 .
• Η επιδοτούμενη ενέργεια τελικά ενθαρρύνει, αντί να μειώνει, την κατανάλωση ενέργειας, που πρέπει να είναι ο κυρίαρχος στόχος της ενεργειακής πολιτικής.
• Οι περιοχές που εξαιρούνται για την εγκατάσταση αιολικών πάρκων είναι ελάχιστες, αφού ακόμη και προστατευόμενες περιοχές ανοίγονται στην κατασκευή ΑΠΕ, γεγονός που κάνει προβληματική την προστασία της βιοποικιλότητας.
Το αξιοσημείωτο είναι όμως ότι, ενώ στον σχεδιασμό του ΥΠΕΚΑ η παραγόμενη αιολική ενέργεια, μέχρι το 2020, θα ξεπερνά τα 6.000 ΜW, οι φιλοδοξίες για τις δώδεκα προεπιλεγείσες θαλάσσιες περιοχές των αιολικών «πάρκων» δεν ξεπερνούν τα 1500 ΜW. Αυτό που δεν έχει γνωστοποιηθεί ακόμη είναι από πού θα καλυφθεί η προφανής διαφορά στα αιολικά ΜW. Μήπως από τη μαζική εγκατάσταση νέων χερσαίων ανεμογεννητριών; Θα επεκταθούν οι 12 προεπιλεγείσες περιοχές ή θα ανακοινωθούν, εν ευθέτω χρόνω, και άλλες προεπιλεγμένες περιοχές, αφού όμως δοκιμαστούν προηγουμένως οι αντιστάσεις όσων διαφωνούν με τα μεγάλα θαλάσσια αιολικά «πάρκα»;
Επειδή όμως όλα τα παραπάνω είναι κοινός τόπος στους «πράσινους» ιππότες της μελλοντικής ενεργειακής μας πορείας και επειδή, ως γνωστόν, οι οικονομικές δυνατότητες στα επόμενα χρόνια θα είναι πολύ δύσκολες, ώστε να αντέξουν στην πράξη τέτοια μεγαλεπήβολα σχέδια, οι σχεδιαστές μας φρόντισαν να αφήσουν και μια άκρως γραφειοκρατική διέξοδο, σημειώνοντας στο τέλος του σχεδιασμού τους ότι δέχονται πως «υπάρχουν πολλοί παράγοντες που μπορεί να αποτελέσουν αιτία για αρνητικές εξελίξεις ώστε η επίτευξη του στόχου να κινδυνεύσει ή και να καταστεί αδύνατη»! Έτσι όμως ελλοχεύει ο κίνδυνος ένας ακόμη μεγαλόπνοος και υπεραισιόδοξος σχεδιασμός, που διέπεται από ιδεοληψίες ανακατεμένες με ευσεβείς πόθους, να παίρνει την άγουσα προς τα εκεί που πήγαν και πολλοί άλλοι σχεδιασμοί. Στα σκονισμένα ράφια των υπουργείων και στην χειρότερη περίπτωση στα ευρωπαϊκά δικαστήρια.
Αν πράγματι η επιδίωξη είναι να προστατευτεί και να διατηρηθεί η περιβαλλοντική διάσταση του ελληνικού τοπίου, σε στεριά και θάλασσα, και να δοθεί η απαραίτητη προσοχή στη βιοποικιλότητα και στην ποιότητα ζωής των θιγόμενων κατοίκων, τότε τα αιολικά «πάρκα», που όντως απαιτείται να κατασκευαστούν, θα πρέπει να γίνουν στη βάση ενός ολοκληρωμένου και ρεαλιστικού σχεδιασμού για ΑΠΕ, με μέτρο και ορθολογική χωροταξική προσέγγιση και όχι επειδή κάποια συμφέροντα και λόμπυ πιέζουν αφόρητα για δήθεν «πράσινη» ανάπτυξη και δεν διστάζουν μπροστά σε τίποτα, αρκεί να αυξήσουν τα κέρδη τους (με επιδοτήσεις) σε βάρος του φορολογούμενου καταναλωτή πανάκριβου ηλεκτρικού ρεύματος.
Το αποτέλεσμα είναι η Ελλάδα να βρίσκεται, την τελευταία εικοσαετία, διαρκώς κάτω από τη δαμόκλειο σπάθη των καταγγελιών και των εκβιασμών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των προστίμων από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, να δαπανά τεράστια ποσά για υπερτιμολογημένες και ετεροχρονισμένες «λύσεις» της τελευταίας στιγμής, που προωθεί συστηματικά το εγχώριο κλεπτοκρατικό σύστημα της διαφθοράς και της διαπλοκής, και επιπλέον να αντιμετωπίζει τη χλεύη και τη λοιδορία υπηρεσιακών παραγόντων των Βρυξελλών.
Σήμερα, καθώς η χώρα εισήλθε, υπό καθεστώς νέας ξενοκρατίας, στον εργασιακό μεσαίωνα και βυθίζεται σε μια πρωτόγνωρη ύφεση, είναι τουλάχιστον παρακινδυνευμένο να αναφερόμαστε σε ρεαλιστικούς σχεδιασμούς, σε βάθος δεκαετίας ή και εικοσαετίας, για την πραγματοποίηση των οποίων θα απαιτηθούν επενδύσεις δεκάδων δισεκατομμυρίων ευρώ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο πρόσφατος σχεδιασμός του ΥΠΕΚΑ για το ενεργειακό μέλλον της Ελλάδας1, που δημοσιοποιήθηκε ακριβώς την ώρα που:
• η χώρα βιώνει το άδοξο τέλος των πρόσφατων ενεργειακών-γεωπολιτικών ανοιγμάτων της με τη Ρωσία, με κίνδυνο να μετατραπεί μελλοντικά σε ενεργειακό όμηρο των γειτόνων της, και
• δρομολογείται, με τις «ευλογίες» των συμμάχων και δανειστών μας, η συνεκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου του Αιγαίου με την Τουρκία.
Είναι γνωστό πως, μέχρι το 2020, το 18% της τελικής κατανάλωσης ενέργειας της χώρας πρέπει να προέρχεται από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ). Στον ενεργειακό σχεδιασμό του ΥΠΕΚΑ (σενάριο «επίτευξης των στόχων»)2, εκτιμάται ότι, μέχρι το 2020, η επίτευξη του 20% (2010: 7,17%) στην ενέργεια και του 40% (ασύλληπτο παγκόσμιο ρεκόρ!) στην ηλεκτροπαραγωγή (2010: 12%) από ΑΠΕ είναι «εφικτός» – όπως και η συμμετοχή, κατά 10%, των βιοκαυσίμων στις μεταφορές. Έτσι, στην επόμενη δεκαετία, προβλέπεται να εγκατασταθούν επιπλέον περίπου 6.000 MW (!) αιολικά (από 1042 σήμερα), 2.500 MW φωτοβολταϊκά (από 184 σήμερα) και περίπου 250 MW μονάδες με χρήση βιομάζας, ενώ η εγκατεστημένη ισχύς ηλεκτροπαραγωγής θα φτάσει στα περισσότερα από 15.000 MW, από περίπου 4.500 MW το 2010.
Όπως φαίνεται και από τα δύο διαγράμματα, πρόκειται αναμφιβόλως για ένα σχέδιο «πράσινης» ενεργειακής «επανάστασης», όπου θα γίνει η πλήρης ανατροπή του υφιστάμενου ενεργειακού μείγματος της χώρας. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στα αιολικά, καθώς το 2020 προβλέπεται η παραγόμενη αιολική ενέργεια να ξεπεράσει το φυσικό αέριο και να είναι υπερδιπλάσια από αυτήν του λιγνίτη (Διαγρ. 1), ο οποίος θα υπόκειται πλέον στην «πράσινη» φορολόγηση! Τον ίδιο χρόνο, η συνολική παραγόμενη ενέργεια από ΑΠΕ θα υπολείπεται μόνο κατά πολύ λίγο των συμβατικών πηγών ενέργειας (Διαγρ. 2)! Βεβαίως, όλα αυτά με το αζημίωτο, αφού οι απαιτούμενες επενδύσεις μόνο σε ΑΠΕ, και μάλιστα εν μέσω οικονομικής κρίσης, προβλέπεται να φτάσουν τα 16 δισ. ευρώ, ενώ οι συνολικές επενδύσεις στον ενεργειακό τομέα εκτιμάται ότι θα είναι 22 δισ. ευρώ.
Δεν χωρά αμφιβολία ότι η Ελλάδα άργησε πολύ να δώσει την πρέπουσα σημασία στις ΑΠΕ, όπως άλλωστε δεν κατάφερε ποτέ να ορίσει αξιόπιστα:
• το μέγιστο όριο της συνεισφοράς των ΑΠΕ στις ενεργειακές της ανάγκες και στην όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ανεξαρτητοποίησή της από εισαγωγές ενέργειας και ορυκτών καυσίμων και
• την πραγματική συμβολή των ΑΠΕ στη μείωση των αερίων του θερμοκηπίου.
Από την άλλη όμως φαίνεται πως, συγκυριακά, έχει διαμορφωθεί στην ελληνική ενεργειακή αγορά ένα ισχυρότατο λόμπυ από τραπεζίτες, επιχειρηματίες και ΜΜΕ της διαπλοκής, από καταφερτζήδες Δημάρχους και «πράσινους» πανεπιστημιακούς, καθώς και από αμφιλεγόμενες «πλασιέ» ΜΚΟ υπέρ των αιολικών «πάρκων», με αποτέλεσμα να προβάλλονται οι ΑΠΕ ως η ενεργειακή σωτηρία της Ελλάδας και να εκπονούνται υπεραισιόδοξα σχέδια επί χάρτου, που, αντί να λύσουν το ενεργειακό ζήτημα, τελικά μπορεί να βλάψουν τη χώρα, με μοναδικούς ωφελημένους μερικές πολυεθνικές (RWE, Eon, Edison, RF Energy, Gaz de France κ.ά.) και τους ντόπιους συνεργάτες τους (ΤΕΡΝΑ, Όμιλος Μυτιληναίου, Όμιλος Κοπελούζου, κ.ά), οι οποίοι θα αναλάβουν, ως είθισται, τα χωματουργικά και την τσιμεντοποίηση του περιβάλλοντος. Πρόκειται για τους ίδιους δηλαδή επιχειρηματικούς κύκλους που, με το πρόσχημα της απελευθέρωσης της αγοράς ενέργειας, εκβιάζουν το ΥΠΕΚΑ, μέσω της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και κατ’ επέκταση της Γερμανίας, για την εκποίηση – λαφυραγώγηση του 40% των λιγνιτικών και υδροηλεκτρικών μονάδων της ΔΕΗ3, με το ενδεχόμενο να δούμε σύντομα και στη ΔΕΗ ό,τι έγινε με τον ΟΤΕ και τους Γερμανούς να είναι πολύ πιθανό.
Μια απλή ανάγνωση του πρόσφατου ενεργειακού σχεδιασμού δείχνει ότι οι συντάκτες του θα πρέπει να είναι, αν μη τι άλλο, άνθρωποι άκρως αισιόδοξοι και με ευσεβείς πόθους, που έχουν το μοναδικό πλεονέκτημα να γνωρίζουν άριστα πώς να αποφεύγουν όλες τις επιχειρηματικές, διοικητικές, κοινωνικές, οικονομικές, ψυχολογικές και διαχειριστικές κακοτοπιές και δυσλειτουργίες, που ταλαιπωρούν διαχρονικά αυτή τη χώρα.
Μπορεί όμως με αισιοδοξία και ευσεβείς πόθους μόνο να καλυφθεί ο βασικός στόχος ενός αξιόπιστου ενεργειακού σχεδιασμού; Να διαμορφωθεί δηλαδή εκείνο το ενεργειακό περιβάλλον, όπου θα διατίθεται σταθερά στον καταναλωτή ηλεκτρικό ρεύμα, από διαφορετικές πηγές, σε προσιτές τιμές, και με δεδομένο πάντα ότι παραγωγή και κατανάλωση πρέπει να βρίσκονται σε ισοζύγιο, ώστε το δίκτυο να είναι σταθερό; Μάλλον όχι. Όπως προκύπτει από το Ενημερωτικό Δελτίο της ΔΕΣΜΗΕ (πιν. 1) για το πρώτο πεντάμηνο του 2010, από τις ΑΠΕ «και άλλες πηγές» είχαμε μόνο 878.386 MWh, σε σύνολο παραγωγής 20.623.659 MWh, δηλαδή 4,26%, όταν π.χ., στη Γερμανία, το 2009, το ποσοστό αυτό ήταν στα 15,6%5.
Η παραπάνω σύγκριση είναι άκρως διαφωτιστική και τα συμπεράσματα σαφέστατα. Αφού η ευρωπαϊκή αιολική βιομηχανία και οι ντόπιοι συνεργάτες τους απέτυχαν μέχρι τώρα στη μαζική εγκατάσταση χερσαίων ανεμογεννητριών στην Ελλάδα, λόγω ισχυρών αντιστάσεων και γραφειοκρατικών δυσχερειών, σχεδιάζουν τώρα, στο πλαίσιο της κυβερνητικής «πράσινης» ανάπτυξης, να επενδύσουν στα θαλάσσια βιομηχανικά αιολικά «πάρκα». Οι αιτήσεις τέτοιων επενδυτικών σχεδίων6, συνολικού προϋπολογισμού περίπου 7 δισ. ευρώ, για ισχύ 3.000 – 4.000 MW, έχουν κατατεθεί εδώ και χρόνια στη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ). Η πολιτική του ΥΠΕΚΑ για τη χωροθέτηση των θαλάσσιων «πάρκων» έλαβε υπόψη της τις αιτήσεις των εταιρειών αλλά έχει μειώσει σε σημαντικό βαθμό την προτεινόμενη παραγωγή σε ΜW. Από το ΥΠΕΚΑ έχουν επιλεγεί 12 θαλάσσιες περιοχές, συνολικής έκτασης 274 km2, όπου αναμένεται η ανάπτυξη αιολικών «πάρκων». Πρόκειται για τις περιοχές: Αλεξανδρούπολη (ισχύος 275 ΜW), Σαμοθράκη (165), Θάσος (175), Λήμνος (245), Άη Στράτης (25), Κύμη (45), Πεταλιοί στον Ευβοϊκό Κόλπο (125), Κάρπαθος (30), Κέρκυρα (40), Κρυονέρι, Λευκάδα (40), Φανάρι (205)7. Ο χρονικός ορίζοντας κατασκευής τους είναι από το 2012 έως το 2017. Οι περιοχές αυτές θα εκμισθώνονται σε ιδιώτες κατόπιν διαγωνισμού και αφού προηγουμένως έχουν εξασφαλιστεί από το Δημόσιο οι σχετικές αδειοδοτήσεις.
Ανάλογη είναι και η φιλοσοφία του νέου νόμου για την επιτάχυνση των ΑΠΕ. Η νομοθεσία αυτή:
• καταργεί την πολύ σημαντική σε μια περιβαλλοντική νομοθεσία Μελέτη Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης (ΠΠΕΑ) και απαιτεί μόνο τη Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ), (π.χ. σαν οριζόντια δράση για τις δώδεκα προεπιλεγείσες θαλάσσιες περιοχές ανάπτυξης αιολικών «πάρκων»), η οποία θα εκπονείται αφού προηγουμένως ο επίδοξος επενδυτής ουσιαστικά θα έχει επιλέξει ο ίδιος τον χώρο εγκατάστασης που επιθυμεί,
• προβλέπει πως θα χαρακτηρίζονται κατά προτεραιότητα ως δημόσιες δασικές, οι εκτάσεις όπου σχεδιάζεται να εγκατασταθούν αιολικά «πάρκα» και θα υποχρεούνται όλες οι Υπηρεσίες να τα αδειοδοτούν, ασχέτως αν υπάρχουν νόμιμες ενστάσεις και δικαστικές προσφυγές από τους ιδιοκτήτες γης.
• επιτρέπει να παραχωρείται ο αιγιαλός με περισσή ευκολία στους επίδοξους επενδυτές, που θα έχουν και δικαίωμα απαλλοτριώσεων στις γραμμές μεταφοράς, μπορεί, εκ πρώτης όψεως, να επιταχύνει τις διαδικασίες εγκατάστασης ΑΠΕ. Μάλιστα, στη βάση αυτής της νομοθεσίας, το ΥΠΕΚΑ έχει προκηρύξει σαν «οριζόντια δράση» την εκπόνηση ΣΜΠΕ με στόχο τη «βέλτιστη χωροθέτηση θαλάσσιων αιολικών πάρκων», και διάρκεια υλοποίησης μέχρι την 31-12-2015. Αναμένεται ότι τα πρώτα 50 MW από την ανάπτυξη θαλάσσιων αιολικών «πάρκων» θα ενταχθούν στο σύστημα το 2016, δηλαδή ένα μόλις χρόνο μετά την ημερομηνία ολοκλήρωσης των ΣΜΠΕ και τέσσερα πριν την καταληκτική ημερομηνία του 2020!
Δεν πρέπει όμως να μας διαφεύγει το γεγονός ότι τέτοια είδους νομοθετήματα, που με περισσή ευκολία αναγάγουν τις ΑΠΕ, και ιδιαίτερα τις ανεμογεννήτριες, σε ύψιστο εθνικό στόχο, δίνουν μεγάλη ευκαιρία σε κάθε ενδιαφερόμενο πολίτη ή περιβαλλοντικό φορέα να προσφεύγει όχι μόνο στα ελληνικά δικαστήρια, με μεγάλες πιθανότητες οι μαζικές εγκαταστάσεις ανεμογεννητριών να διακόπτονται ή να γίνονται ακόμη πιο χρονοβόρες από ό,τι σήμερα, αλλά και στο Δικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Ήδη οι τοπικές κοινωνίες (Ν. Αν. Αττικής) και πολλές περιβαλλοντικές οργανώσεις (Δίκτυο Οικολογικών Οργανώσεων Αιγαίου, Σύλλογος Δασοπροστασίας & Προστασίας Περιβάλλοντος Κύμης, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία κ.ά.) αντιδρούν στο «μεγάλο κόλπο του αέρα» (SPIEGEL) και πολλοί ετοιμάζονται για δικαστικούς αγώνες8, προβάλλοντας μια σειρά από επιχειρήματα, όπως:
• Η βιομηχανική εκμετάλλευση των ανεμογεννητριών είναι αφενός αυξομειωμένη και αφετέρου μόνιμα επιδοτούμενη, γι’ αυτό και ακριβότερη9 – με τον παραγωγό ηλεκτρικού ρεύματος από θαλάσσια αιολικά να εισπράττει υψηλότερη εγγυημένη τιμή ανά κιλοβατώρα από τις ανεμογεννήτριες εδάφους. Σημαντικά ακριβότερη είναι και η μεταφορά του παραγόμενου ρεύματος.
• Η διαθεσιμότητα της «δυναμικής», άρα ασταθούς, αιολικής ενέργειας είναι αποδεδειγμένα χαμηλή (25%, με βάση στοιχεία του ΔΕΣΜΗΕ) και προκαλεί ανισορροπία στο σύστημα διανομής. Οι ανεμογεννήτριες παράγουν πραγματική ισχύ κατά 25% έως 30% χαμηλότερη της ονομαστικής10.
• Η αιολική ενέργεια δεν είναι ανταγωνιστική σε σχέση με τα ορυκτά καύσιμα, οι τιμές των οποίων στην ελεύθερη αγορά δεν επηρεάζονται από τα αιολικά «πάρκα», αλλά από εντελώς άλλους παράγοντες (κατανάλωση και παραγωγή ενέργειας, πόλεμοι κ.λπ.).
• Όσο περισσότερα αιολικά «πάρκα» κατασκευάζονται, τόσο περισσότερες εφεδρικές-υποστηρικτικές, συμβατικές μονάδες απαιτούνται11, η παράλληλη υπολειτουργία των οποίων κοστίζει βεβαίως οικονομικά και περιβαλλοντικά, πράγμα που σημαίνει ότι τελικά εξοικονομούνται μικρότερα ποσά CO2 από αυτά που προπαγανδίζουν στα ΜΜΕ οι εταιρείες αιολικής βιομηχανίας12. Όπου υπήρξε μαζική κατασκευή ανεμογεννητριών δεν προέκυψε κατ’ ανάγκη και απεξάρτηση από συμβατικές μεθόδους παραγωγής ενέργειας, ουσιαστική μείωση των ρύπων ή παύση λειτουργίας συμβατικών εγκαταστάσεων.
• Οι προστατευόμενες περιοχές και ο τουρισμός (ιδιαίτερα οι εναλλακτικές μορφές του) υποβαθμίζονται, αφού προκαλείται αισθητική – αλλά και ηχητική – όχληση, καθώς η μαζική εξάπλωση των μεγάλων αιολικών «πάρκων» θα έχει τεράστια επίπτωση στο ελληνικό τοπίο, τόσο εξαιτίας ασύμβατου μεγέθους, όσο και εξαιτίας των εκτεταμένων επεμβάσεων (δρόμοι, καλωδιώσεις και συμπληρωματικά δίκτυα, κ.λπ.). Επιπλέον οι επιπτώσεις στην αρχιτεκτονική, στο ανάγλυφο και στην ποιότητα ζωής των ντόπιων κατοίκων, που θα ζουν μαζί με τις τεράστιες ανεμογεννήτριες, δεν έχουν εκτιμηθεί δεόντως.
• Δημιουργούνται παρεμβολές στα ραντάρ, γεγονός που σχετίζεται με την εθνική ασφάλεια και την ασφάλεια πτήσεων13.
• Η αξία γης και ακινήτων γύρω από τα χερσαία αιολικά «πάρκα» μειώνεται.
• Οι «πράσινες» θέσεις εργασίας θα δημιουργηθούν κυρίως στις χώρες κατασκευής ανεμογεννητριών (αναλογία με τις χώρες εγκατάστασης 30:1)14 .
• Η επιδοτούμενη ενέργεια τελικά ενθαρρύνει, αντί να μειώνει, την κατανάλωση ενέργειας, που πρέπει να είναι ο κυρίαρχος στόχος της ενεργειακής πολιτικής.
• Οι περιοχές που εξαιρούνται για την εγκατάσταση αιολικών πάρκων είναι ελάχιστες, αφού ακόμη και προστατευόμενες περιοχές ανοίγονται στην κατασκευή ΑΠΕ, γεγονός που κάνει προβληματική την προστασία της βιοποικιλότητας.
Το αξιοσημείωτο είναι όμως ότι, ενώ στον σχεδιασμό του ΥΠΕΚΑ η παραγόμενη αιολική ενέργεια, μέχρι το 2020, θα ξεπερνά τα 6.000 ΜW, οι φιλοδοξίες για τις δώδεκα προεπιλεγείσες θαλάσσιες περιοχές των αιολικών «πάρκων» δεν ξεπερνούν τα 1500 ΜW. Αυτό που δεν έχει γνωστοποιηθεί ακόμη είναι από πού θα καλυφθεί η προφανής διαφορά στα αιολικά ΜW. Μήπως από τη μαζική εγκατάσταση νέων χερσαίων ανεμογεννητριών; Θα επεκταθούν οι 12 προεπιλεγείσες περιοχές ή θα ανακοινωθούν, εν ευθέτω χρόνω, και άλλες προεπιλεγμένες περιοχές, αφού όμως δοκιμαστούν προηγουμένως οι αντιστάσεις όσων διαφωνούν με τα μεγάλα θαλάσσια αιολικά «πάρκα»;
Επειδή όμως όλα τα παραπάνω είναι κοινός τόπος στους «πράσινους» ιππότες της μελλοντικής ενεργειακής μας πορείας και επειδή, ως γνωστόν, οι οικονομικές δυνατότητες στα επόμενα χρόνια θα είναι πολύ δύσκολες, ώστε να αντέξουν στην πράξη τέτοια μεγαλεπήβολα σχέδια, οι σχεδιαστές μας φρόντισαν να αφήσουν και μια άκρως γραφειοκρατική διέξοδο, σημειώνοντας στο τέλος του σχεδιασμού τους ότι δέχονται πως «υπάρχουν πολλοί παράγοντες που μπορεί να αποτελέσουν αιτία για αρνητικές εξελίξεις ώστε η επίτευξη του στόχου να κινδυνεύσει ή και να καταστεί αδύνατη»! Έτσι όμως ελλοχεύει ο κίνδυνος ένας ακόμη μεγαλόπνοος και υπεραισιόδοξος σχεδιασμός, που διέπεται από ιδεοληψίες ανακατεμένες με ευσεβείς πόθους, να παίρνει την άγουσα προς τα εκεί που πήγαν και πολλοί άλλοι σχεδιασμοί. Στα σκονισμένα ράφια των υπουργείων και στην χειρότερη περίπτωση στα ευρωπαϊκά δικαστήρια.
Αν πράγματι η επιδίωξη είναι να προστατευτεί και να διατηρηθεί η περιβαλλοντική διάσταση του ελληνικού τοπίου, σε στεριά και θάλασσα, και να δοθεί η απαραίτητη προσοχή στη βιοποικιλότητα και στην ποιότητα ζωής των θιγόμενων κατοίκων, τότε τα αιολικά «πάρκα», που όντως απαιτείται να κατασκευαστούν, θα πρέπει να γίνουν στη βάση ενός ολοκληρωμένου και ρεαλιστικού σχεδιασμού για ΑΠΕ, με μέτρο και ορθολογική χωροταξική προσέγγιση και όχι επειδή κάποια συμφέροντα και λόμπυ πιέζουν αφόρητα για δήθεν «πράσινη» ανάπτυξη και δεν διστάζουν μπροστά σε τίποτα, αρκεί να αυξήσουν τα κέρδη τους (με επιδοτήσεις) σε βάρος του φορολογούμενου καταναλωτή πανάκριβου ηλεκτρικού ρεύματος.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. ΥΠΕΚΑ. «Σχεδιασμός για την Επίτευξη των Στόχων του 20-20-20: ΑΠΕ», www.ypeka.gr
2. Το σενάριο «επίτευξης των στόχων», εκτός από δράσεις και πολιτικές που έχουν δρομολογηθεί πριν το 2009, περιλαμβάνει και τον πρόσφατο νόμο για την επιτάχυνση της ανάπτυξης των ΑΠΕ (Ν 3851/4-6-2010).
3. Το Παρόν, 1-8-2010 & 8-8-2010
4. E-ON, WIND REPORT 2005. & FAZ, 17-8-2010
5. H ισχύς των 21.315 λειτουργούντων ανεμογεννητριών, που έχουν εγκατασταθεί κυρίως στη Β. Γερμανία, έφτασε στα 26.385 MW, δηλαδή 38 δις kWh, F.A.Z., 17-8-2010.
6. Τα σημαντικότερα από αυτά είναι:
• της ισπανικής Iberdrola, για ένα γιγαντιαίο θαλάσσιο αιολικό «πάρκο» ισχύος 1.800 MW, με πρόταση για διασύνδεση της Χίου και της Λέσβου με τη βόρεια Ελλάδα,
• του όμιλου της ΓΕΚ-ΤΕΡΝΑ, στον Κόλπο Πεταλιών, ανοιχτά της Ν. Μάκρης στον Ευβοϊκό (450 ΜW),
• της ΤΕΡΝΑ-Ενεργειακής, στον Αγ. Ευστράτιο (98 ΜW) και στα ανοιχτά της Σαμοθράκης (585 ΜW),
• της ΚΥΩΝ, στον Κόλπο της Κύμης (300 ΜW),
• της Jasper-Αιολική Ελλάδος Α.Ε. (συμφερόντων ΤΕΡΝΑ) για τον Αγ. Ευστράτιο (446 ΜW), την Άνδρο (306 ΜW) και την Κέρκυρα, στη θαλάσσια περιοχή των νησιών Μαθράκι και Οθωνοί (220 MW και 275 MW),
• του ομίλου Κοπελούζου, έξω από την Αλεξανδρούπολη (216 MW),
• της εταιρείας Νησιώτικος Άνεμος Α.Ε., Β.Δ. της Κω (350 MW).
• της City Electric Α.Ε. (όμιλος Φειδάκη-Κοροβέση της RF Energy) για 500 MW στην Πλάκα του δήμου Μούδρου, στη Λέσβο,
• της Venergia Ενεργειακή Α.Ε., στην περιοχή των Διαπόντιων Νήσων, βορείως της Κέρκυρας (96 MW).
7. Στα κριτήρια περιλαμβάνονται: Μέγιστο βάθος χωροθέτησης-θεμελίωσης περί τα 50 μ., ελαχιστοποίηση οπτικής όχλησης, ασυμβατότητα με άλλες χρήσεις (π.χ. πεδία βολής), εντός των 6 ναυτικών μιλίων (προφανώς για να μην ενοχληθεί η Τουρκία), αποφυγή περιοχών με σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον.
8. Πρόσφατα, το ΣτΕ αποφάσισε την αναστολή της εγκατάστασης και λειτουργίας του αιολικού σταθμού ισχύος 36 MW στη θέση Μελίσσι του Δήμου Θίσβης Νομού Βοιωτίας.
9. Σήμερα η τιμή πώλησης του παραγόμενου ρεύματος προς τον ΔΕΣΜΗΕ είναι 93 ευρώ/ΜWh. Στα ηπειρωτικά αιολικά πάρκα, αυτή η τιμή είναι 75,82 ευρώ/ΜWh, για όσα βρίσκονται στο διασυνδεδεμένο σύστημα, και 87,42 ευρώ/ΜWh για όσα βρίσκονται σε νησιά.
10. Έκθεση ΕοΝ 2005, Γερμανίας
11. Για κάθε αιολικό ΜW πρέπει να υπάρχει, σε κάθε εποχή του χρόνου, ως εφεδρεία 0,9-1 συμβατικό ΜW. Η αιολική συμβολή στο ημερήσιο φορτίο του δικτύου (π.χ. της γερμανικής E.ΟN.), κυμαίνονταν από 0,2% έως 38%. Η διαφορά και η αυξομείωση καλύφθηκε από εφεδρεία, γεγονός που αύξησε τις συνολικές εκπομπές CO2.
12. Στη Δανία και την Γερμανία, όπου συνυπολογίζονται στο ισοζύγιο παραγωγής CO2 η κατασκευή, η μεταφορά και η εγκατάσταση, δεν μετρήθηκε καμία ουσιαστική μείωση στο CO2 από την κατασκευή των αιολικών.
13. RAF 2005, AWC open reports.
14. EWEA
