του Σπύρου Κουτρούλη από τη Ρήξη φ.84
Αν και εκλέχτηκε πρύτανης με μεθοδεύσεις των ναζί, ποτέ δεν θεωρήθηκε από το καθεστώς δικός τους…
Κυκλοφόρησε, από τις εκδόσεις ΗΡΙΔΑΝΟΣ, σε εισαγωγή–μετάφραση–σχόλια του Δ. Τζωρτζόπουλου, η συλλογή από δοκίμια του Μ.Χάιντεγκερ με τον τίτλο Περί Πολιτικής, περί Αλήθειας, περί Τεχνικής. Περιλαμβάνει ειδικότερα: Ο Πλάτων για την αλήθεια, ο πρυτανικός λόγος 27-5-1933, το θεμελιώδες ερώτημα της φιλοσοφίας, το ερώτημα για την τεχνική, από το εννοιολόγιο της σκέψης.
Παρότι δεν είναι από τα πιο σημαντικά κείμενα, είναι ίσως από τα πιο αμφιλεγόμενα, αφού στον πρυτανικό λόγο του κυρίως αναφέρονται όσοι θέλουν να αποδείξουν τη συνάφεια της σκέψης του Χάιντεγκερ και του ναζισμού. Εδώ, θα δούμε οι αναφορές στους προσωκρατικούς να αναμειγνύονται με τη σχετίκευση της ακαδημαϊκής ελευθερίας, τη θριαμβολογία για την αυτοκατάφαση του γερμανικού πανεπιστημίου, τον εντοπισμό δήθεν της πνευματικής αποστολής του γερμανικού λαού και τις αυταπάτες σχετικά με τις δυνατότητες του ναζισμού. Όπως επισημαίνει ο Δ.Τζωρτζόπουλος στην εισαγωγή του, «Με αυτό το νόημα πίστευε, κάπως αφελώς, ο φιλοσοφός μας, ότι θα μπορούσε να καθοδηγήσει τον φύρερ. Με το αυτό νόημα, ακόμη και αν εκλέχτηκε πρύτανης με μεθοδεύσεις των ναζί, ποτέ δεν θεωρήθηκε από το καθεστώς δικός τους, γιατί η δική του δυναμικότητα δεν εναρμονιζόταν με τη βία του καθεστώτος» (σελ. 66). Ο ίδιος ο Γερμανός φιλόσοφος γράφει, «Εκείνοι που ήδη τότε ήταν τόσο προφητικά προικισμένοι, ώστε προέβλεπαν πως όλα θα συμβούν όπως συνέβησαν –τόσο σοφός εγώ δεν ήμουν–, γιατί περίμεναν σχεδόν δέκα χρόνια για να καταπολεμήσουν το κακό, τον όλεθρο; Γιατί το 1933, αυτοί που πίστευαν ότι είχαν επίγνωση του κακού, γιατί τότε ακριβώς δεν ξεσηκώθηκαν για να κατευθύνουν τα πάντα και εκ θεμελίων προς το καλό;» (σελ. 67). Εκτός αυτού, όσοι επιθυμούν να ταυτίσουν εξ ολοκλήρου το έργο του Χάιντεγκερ με τον ναζισμό, δεν μας εξηγούν γιατί μεταπολεμικά διαβάστηκε από τη ριζοσπαστική σκέψη, από τον Αξελό μέχρι τον Φουκώ, αλλά και εβραϊκής καταγωγής φιλοσόφους όπως ο Λεβινάς και η Χ. Άρεντ.
Το δοκίμιο για τον Πλάτωνα ερμηνεύει τον πλατωνικό μύθο της αλήθειας, που περιέχεται στην Πολιτεία. Σύμφωνα με αυτόν, οι άνθρωποι είναι αλυσοδεμένοι σε μια σπηλιά και καθώς πέφτει ο ήλιος δεν μπορούν να δουν παρά μόνο σκιές. Ο Χάιντεγκερ θα αναφερθεί στο σύνολο της φιλοσοφικής σκέψης και θα καταλήξει στο συμπέρασμα ότι με τον Πλάτωνα ξεκινά εκείνο το κίνημα που το ονομάζει «ανθρωπισμό», το οποίο ταυτίζει με την έναρξη και την ολοκλήρωση της μεταφυσικής που σημειώνεται με τον στοχασμό του Νίτσε. Γι’ αυτό και θα τον αποκαλέσει «τελευταίο μεταφυσικό».
Το δοκίμιο με τον τίτλο «Το ερώτημα για την τεχνική» υποδεικνύει τη διαφορετική μεταχείριση της γης και του κόσμου, για παράδειγμα από ένα μεταλλείο και έναν αγρότη που, καθώς καλλιεργεί τη γη, την προστατεύει, την περιποιείται, τη φροντίζει, χωρίς να την προκαλεί. Η αντιμετώπιση της Τεχνικής είναι αμφίσημη, αφού, αν και θα μας αποκαλύψει τους κινδύνους της, θα μας θυμίσει το δίστιχο του Χέλντερλιν «όπου όμως είναι κίνδυνος, εκεί φύεται και το σωτήριο», υπονοώντας κάποιες θετικές πλευρές της
Αν ο Χάιντεγκερ δεν μπόρεσε να προβλέψει την άθλια εξέλιξη του ναζισμού, οι σύγχρονοι στοχαστές, που γίνονται υπηρέτες δυσωδών εξουσιών, δεν έχουν ελαφρυντικά. Όπως γράφει ο Δ. Τζωρτζόπουλος, με κάποια ίσως δόση υπερβολής: «Μήπως δεν έχει αποδειχθεί συμφορά, εκεί όπου διανοούμενοι, οργανικά ενταγμένοι στα διάφορα συστήματα εξουσίας και τους μηχανισμούς τους, γίνονται πιο σκληροί εξουσιαστές και από τον Χίτλερ, πάντοτε βέβαια με αντιχιτλερική ρητορική και ως μεγάλοι «αγωνιστές» της δημοκρατίας» (σελ. 67).
*Κυκλοφόρησε το περιοδικό ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ, τεύχος 74 , Δεκέμβριος 2011. Για τον Εβραίο στοχαστή Γκέρσομ Σόλεμ γράφουν οι: Michael Lowy (ο ετερόδοξος μεσσιανισμός του Γ.Σ.), Στέφανος Ροζάνης (η αντινομική λύτρωση), Κώστας Δεσποινιάδης (η διαμάχη Χ. Άρεντ- Σόλεμ).
Ο Φ. Τερζάκης, στο δοκίμιό του «υποτροπές της εχθροπάθειας», υποστηρίζει ότι, η απαγόρευση στους αρνητές του Ολοκαυτώματος να γράφουν την άποψή τους περιέχει γενικότερους κινδύνους για την ελευθερία. Άλλωστε, η «φρικτή εξόντωση εκατομμυρίων αθώων ανθρώπων» –Εβραίων κυρίως– είναι ένα θλιβερό γεγονός, που δεν μπορεί να αμφισβητηθεί». Όμως δεν περιορίζεται σε αυτά, αλλά κάνει γενικότερες αναφορές, όπως οι διάφοροι όψιμοι υμνητές του Λ. Κύρκου παραγράφουν το γεγονός ότι προδικτατορικά έπαιξε ρόλο «κερβερό-λογοκριτή» στο εγχείρημα της Επιθεώρησης Τέχνης, ώστε να μη δημοσιευθούν κείμενα που αποκλίνουν στο ελάχιστο από την επίσημη γραμμή, όπως φαίνεται από τον ρόλο του στην «υπόθεση Γκράνιν» (ένα διήγημα δειλής κριτικής στην ΕΣΣΔ, για το οποίο πέρασαν από «κομματική δίκη» οι τότε διευθυντές της Επιθεώρησης Τέχνης, τα πρακτικά της οποίας βρέθηκαν από την ασφάλεια της χούντας και δημοσιεύθηκαν στην εφημερίδα της Ελεύθερος Κόσμος). Επίσης καταγγέλλει το «σημιτοβενιζελοπαντειακό λόμπι», τον «διάσημο θυμόσοφο του ελεύθερου επιχειρείν και αναρχικό των χρηματαγορών δρα Τάκη Μίχα», από τον οποίο εικάζει ότι διδάχθηκαν οι ανώνυμοι «αναρχικοί» του Τerminal 119 και ο Φ. Κυρίτσης τις «αβυθομέτρητα λεπταίσθητες αναδιφήσεις τους στην έννοια του αντισημιτισμού», όσο και τα τροϊκανά αλληθωρίσματα της Στάη και του Ράμφου.
Εξαιρετικά πυκνό και τεκμηριωμένο είναι το δοκίμιο του Γ. Ταχόπουλου με τίτλο «Ελληνοχριστιανικά», που αποτελεί απάντηση σε προηγούμενο σχετικό κείμενο του Τ. Παπανικολόπουλου.
*Το βιβλίο του Σ. Γουνελά Αντιχριστιανισμός (Αρμός, 2009, σελ. 160) αποτελείται από ορισμένα σημαντικά δοκίμια, που επιγραμματικά μπορούμε να πούμε ότι αναφέρονται σε έναν κόσμο που αναπτύσσεται ενάντια στον χριστιανισμό, με αποτέλεσμα να λαμβάνει αυτοκτονικές διαθέσεις. Θέματα που εξετάζει είναι: η αρχαιολατρία ως δεισιδαιμονία, από την εικόνα του Θεού στην αυτοεικόνα, ο εξαρτημένος άνθρωπος –ο ελεύθερος άνθρωπος και η μαζική κουλτούρα, ο Έλιοτ και ο Σαραντάρης, η παγκόσμια πνευματική κρίση, το φάντασμα του Μάη του ’68. Οι αναφορές του δεν είναι μόνο ο εκκλησιαστικός λόγος, αλλά και ο Πεγκύ, ο Μπερντιάγεφ, η Σ. Βέιλ, ο Ο. Κλεμάν, ο Λ. Γκεμερέυ .
Ο Σ. Γουνελάς θα επισημάνει ορισμένες τάσεις του σύγχρονου κόσμου: «Η αμερικανοποίηση της ζωής προδίδεται ιδιαίτερα από το γεγονός ότι οι άνθρωποι αξιολογούνται με βάση την οικονομική τους κατάσταση» (σελ. 65) επιβεβαιώνει τη διαπίστωση του Ν. Μπερντιάγεφ για την απολυτοποίηση του οικονομικού ανθρώπου (σελ. 64), ενώ αρχαίοι λαοί όπως οι Έλληνες, οι Εβραίοι, οι Ινδοί, οι Πέρσες, οι Άραβες «κινδυνεύουν σήμερα αλλοτριωθούν σε απόλυτο βαθμό από έναν αμερικανικό πολιτισμό χωρίς μνήμη και χωρίς πνευματική ιστορία και να παραδοθούν στη «μνήμη» των υπολογιστών και στην «απειρία» των πληροφοριών τους. Η Ευρώπη από την άλλη, στο βαθμό που είναι αμερικανοκίνητη, δεν θα μπορέσει να προχωρήσει στην ανεξαρτησία εκείνη και την ανασυγκρότηση που απαιτούνται για να υπάρξει ως Κοινότητα με πνευματική υπόσταση και πολιτιστικές αξίες» (σελ. 102). Επίσης η χριστιανική παράδοση –ανατολική και δυτική– «όσο δεν έχει αίσθηση του γεγονότος της Ανάστασης, όσο δεν το αντιλαμβάνεται ως προοπτική προσωπικής ανακαίνισης και μεταμόρφωσης του καθενός, θα βυθίζεται ολοένα περισσότερο μέσα στο σύγχρονο χάος του κόσμου (διάβαζε «παγκοσμιοποίηση») και του λόγου». (σελ. 103)
Σε αντίθεση με κάποιους στοχαστές, όπως ο Ράμφος, που εξιδανικεύουν τον ατομικισμό, ο Γουνελάς επισημαίνει ότι αν και οι ευρωπαϊκές φιλοσοφίες επεξεργάζονταν τον «άνθρωπο – άτομο με ελεύθερη συνείδηση» (σελ. 141), η βιομηχανική και οικονομική ανάπτυξη τελικά προωθούσε «τον καταναγκασμό των ατόμων αυτών σε μια κατάσταση μαζικής παραγωγής και μαζικής κατανάλωσης ή ζήτησης, που εν πολλοίς τίναζε στον αέρα την ατομικιστική ελευθερία, βούληση και συνείδηση» (σελ. 141).
