Άνδρες που μεταφέρουν το φέρετρο του Αντρέι Καρλόφ Πρέσβη της Ρωσίας στην Τουρκία, μετά την επιμνημόσυνη δέηση στον καθεδρικό ναό του Σωτήρος Χριστού στη Μόσχα. Ο Καρλόφ σκοτώθηκε από αστυνομικό εκτός υπηρεσίας, ενώ μιλούσε σε γκαλερί τέχνης της Άγκυρα στις 19 Δεκεμβρίου.
Του Maxim A. Suchkov
Μετάφραση Νίκος Κελέρμενος
Την πένθιμη τελετή για τον δολοφονηθέντα Πρέσβη στο Υπουργείο Εξωτερικών της Ρωσίας ακολούθησε η νεκρώσιμη ακολουθία στον καθεδρικό ναό του Σωτήρος Χριστού στο κέντρο της Μόσχας. Νωρίτερα, ο Πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν είχε απονείμει στον Αντρέι Καρλόφ τον υψηλότερο μετά θάνατον τιμητικό τίτλο – Ήρωας της Ρωσικής Ομοσπονδίας.
Μετά τη δολοφονία του Ρώσου πρεσβευτή στην Τουρκία, ομάδες Ρώσων πολιτικών και ειδημόνων εξετάζουν προσεκτικά πιθανούς ιθύνοντες νόες για την δολοφονία, και τι διαθέσιμες πιθανές απαντήσεις της Μόσχας. Στις 21 Δεκεμβρίου, η ρωσική κυβέρνηση ενέκρινε το ειδικό έγγραφο με τίτλο «Διαδικασία για τον ενταφιασμό δολοφονημένων ή νεκρών Πρέσβεων της Ρωσίας», σχετικά με τις ενέργειες για την απόδοση στρατιωτικών τιμών. Η alma mater του πρέσβη – το Πανεπιστήμιο Διεθνών Σχέσεων της Μόσχας – MGIMO – δημοσιοποίησε υποτροφία υπό το όνομά του, ενώ το Ομοσπονδιακό Πανεπιστήμιο Άπω Ανατολής στο Βλαδιβοστόκ υποστήριξε πρόταση στην Κρατική Δούμα για την μετονομασία του σε πανεπιστήμιο Καρλόφ. Μεταξύ άλλων επιτευγμάτων, ο Καρλόφ υπήρξε αυθεντία στις κορεατικές σπουδές και είχε μακρόχρονη συνεργασία με το πανεπιστήμιο, όταν ήταν πρεσβευτής στην Πιονγκγιάνγκ (Β. Κορέα), πριν σταλεί στην Άγκυρα. Εν τω μεταξύ ομάδες ρώσων πολιτικών και ειδικών εξετάζουν προσεκτικά πιθανούς ιθύνοντες πίσω από τη δολοφονία και τι απαντήσεις έχει η Μόσχα στη διάθεσή της. Όπως είναι αναμενόμενο, το κύριο ερώτημα είναι: «Ποιός ωφελήθηκε»; Αυτή τη στιγμή υπάρχουν τρεις κύριες ομάδες απαντήσεων σε αυτό.
• Εξωτερικές δυνάμεις που αντιτίθενται στην συμφιλίωση Μόσχας και Άγκυρας (ένα ισχυρό υπονοούμενο για ενδεχόμενη αμερικανική, βρετανική ή σαουδική συμμετοχή).
• Εσωτερικές δυνάμεις που ίσως συνδέονται με ισλαμιστικές ομάδες, οι οποίες επίσης δεν είναι ενθουσιασμένες για τις πρόσφατες συμφωνίες Πούτιν και Ερντογάν. Σε αυτή την περίπτωση πιστεύεται ότι περιλαμβάνεται η συμμετοχή κάποιου από τον μηχανισμό τουρκικής ασφαλείας.
• Τρομοκρατικές ομάδες εκτός Τουρκίας που έχουν χάσει – στρατιωτικά και πολιτικά – στο Χαλέπι και ήθελαν εκδίκηση από τη Μόσχα.
Οι υποστηρικτές και των τριών εκδοχών επικεντρώνουν στην χρονική στιγμή της δολοφονίας: ακριβώς στο ενδιάμεσο από την έγκριση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ ψηφίσματος για το Χαλέπι, που σε μεγάλο βαθμό αντανακλά τη θέση της Μόσχας για τη σύγκρουση (19η Δεκεμβρίου) και μια ημέρα πριν από τις κρίσιμες συνεδριάσεις των υπουργών Εξωτερικών και Άμυνας της Ρωσίας, του Ιράν και της Τουρκίας στη Μόσχα (20η Δεκεμβρίου). Εάν επιτύχουν – σύμφωνα με το επιχείρημα αυτό– θα παραγκωνιστούν οι ΗΠΑ, θα σιωπήσει η Βρετανική κριτική, και θα αποβούν πλήγμα για το κύρος της Σαουδικής Αραβίας στη Συρία. Επίσης, θα μπορούσαν να δυσκολέψουν περισσότερο τη ζωή των εξτρεμιστικών ομάδων στη Συρία: Ακόμη κι αν Τεχεράνη, Μόσχα και Άγκυρα συνέχιζαν η καθεμία τον δικό της δρόμο, φάνηκε να έγινε κατανοητό ότι η πορεία προς μια στρατιωτική αντιπαράθεση θα είχε πολιτικό και οικονομικό κόστος. Εκτός αυτού, τους τελευταίους μήνες Μόσχα και Άγκυρα είχαν υψηλοτάτου επιπέδου πολιτικές και στρατιωτικές διαβουλεύσεις, και όπως έγραψε ο Pinar Tremblay στο αλ-Μόνιτορ, ο Καρλόφ ήταν κρίσιμος συνομιλητής σε όλα αυτά. Επομένως, βάσει αυτής της λογικής, Ρώσοι πολιτικοί και εμπειρογνώμονες συντάσσονται σε μία από τις τρεις εκδοχές, ανάλογα με τον βαθμό της αντιπάθειας τους προς τη Δύση, τους ισλαμιστές εξτρεμιστές, ή τον βαθμό δυσπιστίας προς την Τουρκία.
O ηγέτης της Τσετσενίας Ραμζάν Καντίροφ, που συχνά σχολιάζει βασικά θέματα της Ρωσίας τα οποία σχετίζονται με διεθνή γεγονότα, έδωσε μια ικανοποιητικότερη εκδοχή, λέγοντας στο δικό του Instagram ότι ο 22ετής Μεβλούτ Mερτ Αλτιντάς «εκτελούσε την επιθυμία του Κράτους του Iblis [ευφημισμός του Καντίροφ για το ισλαμικό κράτος (IS)]. … Δεν μπορεί να υπάρξει καμία αμφιβολία, ότι και οι δύο [IS και Αλ-Κάιντα] είναι το πνευματικό δημιούργημα των Δυτικών μυστικών υπηρεσιών». Σε κάθε περίπτωση, η πλειονότητα των σχολιαστών συμμερίστηκε την άποψη ότι η δολοφονία διαπράχθηκε από «εχθρούς» της συνεργασίας Μόσχας – Άγκυρας. Πράγματι, μόλις οι ρωσο-τουρκικές σχέσεις μπήκαν σε πορεία προσέγγισης, αντιμετώπισαν τη νέα σοβαρή δοκιμασία.
Αυτό που απορρίφθηκε εξ αρχής ήταν η θεωρία του «μοναχικού λύκου». Οι πολέμιοι αυτής της εκδοχής επιμένουν ότι Αλτιντάς θα μπορούσε να έχει όντως αρνητικά συναισθήματα για τις ρωσικές ενέργειες στη Συρία, αλλά η δολοφονία φαίνεται να υπολογίστηκε με την ακρίβεια που διαθέτουν καλά οργανωμένες ομάδες, όχι τέτοιου είδους άτομα. Ακόμη λιγότερο συζητήσιμη είναι η άποψη ότι κουρδικές δυνάμεις θα μπορούσαν να έχουν συμμετάσχει στην επίθεση. Οι Κούρδοι μπορεί να μην χαίρονται για τις επιπτώσεις των ρωσο-τουρκικών σχέσεων στο δικό τους μέλλον, αλλά στη Ρωσία κανείς δεν πιστεύει σοβαρά ότι το Κουρδικό Εργατικό Κόμμα θα έφθανε να σκοτώσει το Ρώσο Πρέσβη για να κάνει έξω φρενών τη Μόσχα.
Ελάχιστοι δέχονται την κύρια εκδοχή της Άγκυρας, τη θεωρία του «τρελού γκιουλενιστή». Μιλώντας σε ραδιοφωνική εκπομπή λίγο μετά την δολοφονία, ο Γεβγένυ Σατανόβσκυ, ο επικεφαλής του μοσχοβίτικου Ινστιτούτο για τη Μέση Ανατολή, αποδοκίμασε την ιδέα λέγοντας, «ο Φετουλάχ Γκιουλέν δεν έχει στις πρακτικές του τέτοιες βίαιες μεθόδους». Νωρίτερα εφέτος, η Μόσχα έκλεισε περίπου 150 γκιουλενικά σχολεία σε όλη τη Ρωσία, στο πλαίσιο της διαδικασίας συμφιλίωσης με την Άγκυρα, μετά τα συμβάντα από την κατάρριψη του ρωσικού τζετ. Ελάχιστες είναι οι ενδείξεις ότι το Κρεμλίνο πίστεψε ότι πίσω από την κατάρριψη ήταν ο Γκιουλέν, όμως εκείνη την εποχή πολλοί Ρώσοι πολιτικοί σκέφτηκαν πως ήταν μια αναγκαία πολιτική κίνηση για τα εθνικά συμφέροντα του κράτους. Αυτή τη φορά όμως, προσπάθειες να πλασάρουν την ίδια ιδέα θα στιγμάτιζαν και μόνο την σχέση των δυο χωρών.
Ρώσοι ιθύνοντες που μίλησαν ανωνύμως στο αλ-Μόνιτορ εξέφρασαν προβληματισμό για το αν τούρκοι αξιωματούχοι γνωρίζουν περισσότερα από ό,τι στην πραγματικότητα λένε. Πιστεύουν ότι, σε μεγάλο βαθμό, όλες οι υποθέσεις της Άγκυρας για τις δολοφονίες, αντανακλούν την επιθυμία της τουρκικής ηγεσίας να μπει η Μόσχα στον αγώνα κατά των αντιπάλους της (Γκιουλενιστών και Κούρδων) αντί να διερευνούν πραγματικά και ξεκάθαρα τη δολοφονία. Όντως, η δολοφονία του Αλτιντάς προκάλεσε κάθε είδους υποψίες. Τώρα η γενική εντύπωση είναι –ακόμη κι αν ο φόνος του εκτελεστή ήταν αναγκαίος υπό εκείνες τις συνθήκες– ότι η προσπάθεια να στριμώξουν τις εκδοχές, που σε κάθε περίπτωση μοιάζουν τεχνητές και δεν φαίνονται λογικές στον προσεκτικό έλεγχο, ρίχνει βαριά σκιά στην πιθανή συμμετοχή του τουρκικού μηχανισμού ασφαλείας ή κάποιου μέλους της κυβέρνησης.
Αυτές οι υποψίες ισχυροποιούνται με την είδηση της εθνικοποίησης την Akfel Holding – του μεγαλύτερου ιδιωτικού εισαγωγέα φυσικού αερίου της Τουρκίας. Η τουρκική κυβέρνηση άρπαξε τα περιουσιακά στοιχεία της Gazprom, η οποία κατέχει ένα μειοψηφικό πακέτο μετοχών της εταιρείας και προμηθεύει το 20% του φυσικού αερίου προς την Τουρκία μέσω της Akfel. Η κρατικοποίηση έγινε στις αρχές του Δεκέμβρη, με την Τουρκία σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης που κήρυξε ο Ερντογάν μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του Ιουλίου. Μιλώντας στη ρωσική επιχειρηματική έκδοση του «Kommersant», μια πηγή κοντά στην Gazprom είπε: «Πήραν την πιο επιτυχημένη και κερδοφόρα επιχείρησή μας φυσικού αερίου στην Τουρκία». Ο Αλεξέι Μιλλερ, ο επικεφαλής της Gazprom, προσπάθησε να θέσει το θέμα στη διάρκεια του πρόσφατου ταξιδιού του Μπιναλί Γιλντιρίμ στη Μόσχα, αλλά ο τούρκος πρωθυπουργός «δεν παρέσχε καμία ουσιαστική εξήγηση». Δεδομένου ότι η έκπτωση του φυσικού αερίου για τους ιδιώτες εισαγωγείς λήγει το 2017, θα έπρεπε να έχουν αρχίσει νέες διαπραγματεύσεις. Το περιστατικό με την Akfel Holding σηματοδοτεί ανησυχητικές προοπτικές για μία ακόμη διαφορά στο φυσικό αέριο το ερχόμενο έτος μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας, η οποία επιδιώκει την υποστήριξη των τουρκικών αρχών στην υλοποίηση του έργου «Turkish Stream». Σε αυτό το ασταθές πλαίσιο, οποιαδήποτε κατάσταση δυνητικής σύγκρουσης – ειδικά του μεγέθους της δολοφονίας πρεσβευτή– θα πρέπει να διαχειρίζεται με προσοχή. Η διπλωματική κρίση που χειρίστηκαν ο Ερντογάν με τον Πούτιν τις πρώτες ώρες, κατέδειξε ένα επιτυχημένο παράδειγμα μιας τέτοιας κατάστασης. Αλλά αυτό μπορεί να αποδειχθεί πως δεν αρκεί, αν συνεχίσει να αποστέλλεται κάθε είδος αρνητικού σήματος από τη μία πρωτεύουσα και να λαμβάνεται και να υποδαυλίζεται στην άλλη.
Μέχρι στιγμής μια πτυχή του συγκεκριμένου περιστατικού, που φάνηκε ιδιαίτερα ελπιδοφόρα, ήταν σε επίπεδο ατόμων. Η συντριπτική πλειοψηφία των Τούρκων έστειλε συλλυπητήρια και εξέφρασε τη συμπόνια της στο Ρωσικό διπλωματικό σώμα και το Υπουργείου Εξωτερικών στη Μόσχα, καθώς και στους Ρώσους φίλους και συναδέλφους. Λίγες ώρες μετά την τραγωδία, το #TurkishPeopleLoveRussia έγινε το τέταρτο δημοφιλέστερο στο τουρκικό Twitter. Ας ελπίσουμε ότι η έρευνα της κοινής Ρωσο-Τουρκικής Επιτροπής θα καταλήξει σε επαρκή και σωστά ευρήματα, ώστε οι άνθρωποι των δύο κρατών να γλυτώσουν το υψηλότερο κόστος μιας ακόμη ατυχίας στις διμερείς τους σχέσεις.
