Η αδιέξοδη ενταξιακή πορεία της Τουρκίας

441

του Β. Στοϊλόπουλου, από το Άρδην τ. 52, Ιανουάριος-Μάρτιος 2005

η α­πό­φα­ση της 17ης Δε­κεμ­βρί­ου 2004 να κα­θο­ρι­στεί η­με­ρο­μη­νί­α έ­ναρ­ξης των δια­πραγ­μα­τεύ­σε­ων για την εισ­δο­χή της Τουρ­κί­ας στην Ε.Ε δι­καί­ως θε­ω­ρεί­ται α­πό πολ­λούς α­να­λυ­τές ο­ρό­ση­μο στην ευ­ρω­πα­ϊ­κή αλ­λά και στην πα­γκό­σμια ι­στο­ρί­α. Για­τί αυ­τό που δια­κυ­βεύ­ε­ται με τη νέ­α διεύ­ρυν­ση της Ε.Ε. δεν εί­ναι μό­νο η πο­λι­τι­κή της αυ­το­νο­μί­α ή το ευ­ρω­πα­ϊ­κό σύ­στη­μα α­ξιών και αρ­χών, αλ­λά η εν γέ­νει φυ­σιο­γνω­μί­α μιας η­πεί­ρου με τε­ρά­στιο ι­στο­ρι­κό, πο­λ­­ι­τι­στι­κό και οι­κο­νο­μι­κό ε­κτό­πι­σμα. Το στοί­χη­μα α­φο­ρά ό­μως και την Τουρ­κί­α η ο­ποί­α κα­λεί­ται, σε σχε­τι­κά σύ­ντο­μο χρο­νι­κό διά­στη­μα, να κά­νει έ­να πρω­το­φα­νές στην ι­στο­ρί­α πο­λι­τι­στι­κό και οι­κο­νο­μι­κό άλ­μα α­πό το σκο­τει­νό πα­ρελ­θόν στο ά­δη­λο μέλ­λον.
Σε αρ­κε­τές χώ­ρες της Δυ­τι­κής Ευ­ρώ­πης η α­ντι­πα­ρά­θε­ση για την ευ­ρω­πα­ϊ­κή προ­ο­πτι­κή της Τουρ­κί­ας υ­πήρ­ξε έ­ντο­νη και ε­νί­ο­τε με στοι­χεί­α υ­περ­βο­λής1. Α­ντί­θε­τα στην­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ Ελ­λά­δα, ο διά­λο­γος για την ευ­ρω­πα­ϊ­κή προ­ο­πτι­κή της Τουρ­κί­ας ή­ταν σε γε­νι­κές γραμ­μές υ­πο­το­νι­κός, ί­σως για­τί και τα δύ­ο με­γά­λα κόμ­μα­τα ε­ξου­σί­ας, που υ­πο­στη­ρί­ζουν με θέρ­μη την έ­ντα­ξη της Τουρ­κί­ας στην Ε.Ε., δεν ε­πι­θυ­μού­σαν τη σφαι­ρι­κή ε­νη­μέ­ρω­ση της κοι­νής γνώ­μης, ού­τε α­σφα­λώς τη κρι­τι­κή σε μια πο­λι­τι­κή ε­πι­λο­γή τους, που έρ­χε­ται σε κραυ­γα­λέ­α α­ντί­θε­ση με τη θέ­ση της συ­ντρι­πτι­κής πλειο­ψη­φί­ας του ελ­λη­νι­κού λα­ού. Άλ­λω­στε ποιος θα μπο­ρού­σε να α­ντι­κρού­σει, για πα­ρά­δειγ­μα, την ά­πο­ψη ό­τι η Κοι­νή Α­γρο­τι­κή Πο­λι­τι­κή με την Τουρ­κί­α στην Ε.Ε. δεν θα εί­ναι κα­τα­στρο­φι­κή για τους Έλ­λη­νες α­γρό­τες, που ή­δη α­ντι­με­τω­πί­ζουν σο­βα­ρό­τα­το πρό­βλη­μα ε­πι­βί­ω­σης2.

Το πα­ρά­τολ­μο οι­κο­νο­μι­κό στοί­χη­μα της έ­ντα­ξης
Πα­ρά τα ό­σα λέ­γο­νται, η Ε.Ε. πα­ρα­μέ­νει, κα­τά κύ­ριο λό­γο, μια οι­κο­νο­μι­κή έ­νω­ση, γι’ αυ­τό και θα πε­ρί­με­νε κα­νείς να εί­ναι το οι­κο­νο­μι­κό πε­ρι­βάλ­λον αυ­τό που θα κα­θό­ρι­ζε την πρό­σφα­τη α­πό­φα­ση του Συμ­βου­λί­ου Κο­ρυ­φής για την Τουρ­κί­α. Ε­νώ συ­νή­θως η οι­κο­νο­μί­α εί­ναι στο ε­πί­κε­ντρο της πο­λι­τι­κής α­ντι­πα­ρά­θε­σης, αυ­τή τη φο­ρά τα οι­κο­νο­μι­κά θέ­μα­τα πε­ριο­ρί­στη­καν στο ε­λά­χι­στο, ί­σως για­τί εί­ναι προ­φα­νές ό­τι η οι­κο­νο­μι­κή διά­στα­ση της έ­ντα­ξης της Τουρ­κί­ας στην Ε.Ε. θα α­πο­τε­λού­σε μια σχε­δόν α­πα­γο­ρευ­τι­κή πα­ρά­με­τρο για τη διεύ­ρυν­ση.
Τα στοι­χεί­α για την οι­κο­νο­μι­κή ε­πι­βά­ρυν­ση της Ε.Ε. α­πό την έ­ντα­ξη εί­ναι α­μεί­λι­κτα σε ό­λες τις σχε­τι­κές εκ­θέ­σεις, ό­σο και αν οι υ­πο­στη­ρι­κτές της Τουρ­κί­ας προ­βάλ­λουν μό­νο το εύ­ρος της τουρ­κι­κής α­γο­ράς, το χα­μη­λό ερ­γα­τι­κό κό­στος και την ό­ντως α­ξιο­ση­μεί­ω­τη οι­κο­νο­μι­κή της α­νά­πτυ­ξη τα τε­λευ­ταί­α χρό­νια. Σύμ­φω­να με τεκ­μη­ριω­μέ­νη με­λέ­τη του Ιν­στι­τού­του Α­να­το­λι­κής Ευ­ρώ­πης3 που ε­δρεύ­ει στο Μό­να­χο, το μέ­σο ει­σό­δη­μα στην Τουρ­κί­α α­νέρ­χε­ται σή­με­ρα στο 23% του ευ­ρω­πα­ϊ­κού μέ­σου ό­ρου, ό­σον α­φο­ρά στην α­γο­ρα­στι­κή δύ­να­μη, και μό­λις στο 13% αν λη­φθεί υ­πό­ψη η συ­ναλ­λαγ­μα­τι­κή ι­σο­τι­μί­α. Το πο­σο­στό αυ­τό, για τα ε­κα­τομ­μύ­ρια των Τούρ­κων στο ε­σω­τε­ρι­κό της Μι­κράς Α­σί­ας (κυ­ρί­ως ε­ξα­θλιω­μέ­νοι α­γρό­τες που α­πο­τε­λούν το έ­να τρί­το του τουρ­κι­κού πλη­θυ­σμού), δεν ξε­περ­νά το 7%. Στις 13 Πε­ρι­φέ­ρειες της ΝΑ Τουρ­κί­ας ό­που κα­τοι­κεί κυ­ρί­ως το κουρ­δι­κό στοι­χεί­ο, το πο­σο­στό αυ­τό κυ­μαί­νε­ται α­πό 5 έ­ως 8%. Γε­νι­κά, η ει­σο­δη­μα­τι­κή α­πό­κλι­ση α­νά­με­σα στις δυ­τι­κές τουρ­κι­κές πε­ρι­φέ­ρειες και το Κουρ­δι­στάν εί­ναι της τά­ξης του 1: 10. Ε­κτός ό­μως α­πό α­πο­κλί­σεις τέ­τοιας μορ­φής υ­πάρ­χουν και χα­ο­τι­κές κοι­νω­νι­κές α­πο­κλί­σεις, κα­θώς το 20% του πλη­θυ­σμού κα­τέ­χει το 57,4% του ε­θνι­κού ει­σο­δή­μα­τος, ε­νώ το 20% των κα­τώ­τε­ρων ει­σο­δη­μα­τι­κών τά­ξε­ων μό­νο το 3,4%. Συ­νο­λι­κά το 80% του πλη­θυ­σμού της Τουρ­κί­ας αρ­κεί­ται στο 42% του ε­θνι­κού ει­σο­δή­μα­τος. Ε­πι­πλέ­ον, πρέ­πει να το­νι­σθεί ό­τι μό­νο 12 ε­κα­τομ­μύ­ρια α­πό το σύ­νο­λο των 35 ε­κα­τομ­μυ­ρί­ων ερ­γα­ζο­μέ­νων έ­χουν κοι­νω­νι­κή α­σφά­λι­ση4.
Α­κό­μη και στην πε­ρί­πτω­ση που η Τουρ­κί­α ε­ξα­κο­λου­θή­σει για πολ­λά χρό­νια να ση­μειώ­νει θε­α­μα­τι­κά πο­σο­στά οι­κο­νο­μι­κής α­νά­πτυ­ξης δεν πρό­κει­ται να ση­μειω­θεί μια α­ξιο­μνη­μό­νευ­τη οι­κο­νο­μι­κή σύ­γκλι­ση με την Ε.Ε. πριν πε­ρά­σουν αρ­κε­τές δε­κα­ε­τί­ες και με την προ­ϋ­πό­θε­ση ό­τι η Τουρ­κί­α θα δη­μιουρ­γή­σει ι­κα­νούς και α­ξιό­πι­στους φο­ρείς που θα συμ­βά­λουν ε­πι­τυ­χώς στην ε­κτα­μί­ευ­ση πολ­λών Κοι­νο­τι­κών Πλαι­σί­ων Στή­ρι­ξης και Τα­μεί­ων Συ­νο­χής. Έ­τσι, στην πε­ρί­πτω­ση της πλή­ρους εν­σω­μά­τω­σης της Ά­γκυ­ρας στην υ­φι­στά­με­νη πο­λι­τι­κή σύ­γκλι­σης της Ε.Ε. α­να­μέ­νε­ται, για το 2014, μια κα­θα­ρή εισ­ρο­ή κε­φα­λαί­ων προς την Τουρ­κί­α της τά­ξης των 21 δι­σε­κα­τομ­μυ­ρί­ων ευ­ρώ ε­τη­σί­ως. Η ί­δια η Ε­πι­τρο­πή ε­κτι­μά ό­τι το ε­τή­σιο κό­στος στην πε­ρί­πτω­ση της Τουρ­κί­ας θα εί­ναι α­πό 16 έ­ως 28 δι­σε­κα­τομ­μύ­ρια ευ­ρώ ε­τη­σί­ως και σε κά­θε πε­ρί­πτω­ση θα εί­ναι με­γα­λύ­τε­ρο α­πό αυ­τό των 10 νέ­ων κρα­τών-με­λών συ­νο­λι­κά5. Μό­νο για την ε­ναρ­μό­νι­ση της Τουρ­κί­ας με την Ε.Ε. για θέ­μα­τα πε­ρι­βάλ­λο­ντος α­παι­τού­νται, σύμ­φω­να με την τουρ­κι­κή κυ­βέρ­νη­ση, μέ­χρι και 60 δι­σε­κα­τομ­μύ­ρια ευ­ρώ6.
Ε­πι­πλέ­ον, σαν μια προ­έ­κτα­ση της οι­κο­νο­μι­κής διά­στα­σης του θέ­μα­τος, υ­πο­γραμ­μί­ζε­ται α­πό τους πο­λι­τι­κούς α­να­λυ­τές το γε­γο­νός ό­τι ε­φό­σον η οι­κο­νο­μι­κή σύ­γκλι­ση θα πα­ρα­μέ­νει έ­να πρό­βλη­μα πολ­λών δε­κα­ε­τιών, και με δε­δο­μέ­νο ό­τι στη Γερ­μα­νί­α λει­τουρ­γεί α­πό χρό­νια έ­να κα­λά ορ­γα­νω­μέ­νο δί­κτυο με­τα­φο­ράς στην Ευ­ρώ­πη με­τα­να­στών α­πό την Τουρ­κί­α, υ­πο­λο­γί­ζε­ται ό­τι οι Τούρ­κοι με­τα­νά­στες, μό­νο στη Γερ­μα­νί­α, θα αυ­ξη­θούν κα­τά 4 ε­κα­τομ­μύ­ρια7.
Με τα πα­ρα­πά­νω δε­δο­μέ­να το ε­ρώ­τη­μα που τί­θε­ται εί­ναι πό­σο ρε­α­λι­στι­κή μπο­ρεί να θε­ω­ρη­θεί η υ­πάρ­χου­σα πο­λι­τι­κή προ­ώ­θη­σης κε­φα­λαί­ων, στο πλαί­σιο της διεύ­ρυν­σης της Ε.Ε. με την Τουρ­κί­α. Ι­διαί­τε­ρα ό­ταν εί­ναι γνω­στό πό­σο αυ­στη­ροί και γρα­φειο­κρα­τι­κοί εί­ναι οι ευ­ρω­πα­ϊ­κοί Κα­νο­νι­σμοί για τα διαρ­θρω­τι­κά τα­μεί­α και ποια εί­ναι η σχε­τι­κή υ­πο­δο­μή του τουρ­κι­κού κρά­τους. Το ε­ρώ­τη­μα αυ­τό γί­νε­ται α­κό­μη πιο βα­σα­νι­στι­κό αν συ­νυ­πο­λο­γι­στούν και τα προ­βλή­μα­τα οι­κο­νο­μι­κής σύ­γκλι­σης ε­ντός της Ε.Ε. και κατ’ ε­πέ­κτα­ση το ε­κρη­κτι­κό κοι­νω­νι­κο­πο­λι­τι­κό δυ­να­μι­κό σαν α­πο­τέ­λε­σμα της με­γά­λης κοι­νω­νι­κής α­νι­σό­τη­τας, η ο­ποί­α δεν πε­ριο­ρί­ζε­ται μό­νο με­τα­ξύ των κρα­τών – με­λών8 αλ­λά και με­τα­ξύ των πε­ρι­φε­ρειών στα ί­δια τα κρά­τη – μέ­λη (διά­γραμ­μα 1)9. Οι α­πο­κλί­σεις αυ­τές, υ­πο­λο­γι­ζό­με­νες σε α­γο­ρα­στι­κή δύ­να­μη, εί­ναι της τά­ξης του 1 : 10 και πα­ρά τα τε­ρά­στια χρη­μα­το­δο­τι­κά προ­γράμ­μα­τα οι α­πο­κλί­σεις με­τα­ξύ των πε­ρι­φε­ρειών διευ­ρύ­νο­νται, κα­θώς η πε­ρι­φε­ρεια­κή α­νά­πτυ­ξη εί­ναι ε­ντε­λώς α­νι­σόρ­ρο­πη.

Το σύ­στη­μα α­ξιών και αρ­χών Ευ­ρώ­πης και Τουρ­κί­ας
Οι πο­λι­τι­στι­κές α­ντι­θέ­σεις και οι δια­φο­ρε­τι­κές α­ξί­ες α­νά­με­σα στην Ε.Ε. και την Τουρ­κί­α κα­τέ­χουν δια­χρο­νι­κά δε­σπό­ζου­σα θέ­ση στην πο­λι­τι­κή α­ντι­πα­ρά­θε­ση για την προ­ο­πτι­κή έ­ντα­ξης της Τουρ­κί­ας στην Ε.Ε10. Ό­πως ή­ταν α­να­με­νό­με­νο, στη πρό­σφα­τη διά­σκε­ψη του Συμ­βου­λί­ου Κο­ρυ­φής, κρι­τή­ρια όπως αυ­τό της θρη­σκεί­ας δεν ε­λή­φθη­σαν υ­πό­ψη, ό­πως άλ­λω­στε και τα κρι­τή­ρια για το σε­βα­σμό των α­το­μι­κών δι­καιω­μά­των, τα ο­ποί­α ως γνω­στόν συ­νε­χί­ζουν συ­στη­μα­τι­κά να κα­τα­πα­τού­νται στη Τουρ­κί­α, πα­ρά τα ο­κτώ πα­κέ­τα με­ταρ­ρυθ­μί­σε­ων της κυ­βέρ­νη­σης Ερ­ντο­γάν11.
Οι έ­ρευ­νες που έ­γι­ναν στη βά­ση κοι­νά α­πο­δε­κτών α­ξιών α­πό τους πο­λί­τες της Ε.Ε. έ­δει­ξαν ση­μα­ντι­κές δια­φο­ρο­ποι­ή­σεις με­τα­ξύ Ε.Ε. και Τουρ­κί­ας, οι ο­ποί­ες ου­σια­στι­κά δι­καιώ­νουν ό­σους ο­ρί­ζουν την «ευ­ρω­πα­ϊ­κή ταυ­τό­τη­τα» σε σχέ­ση με την ι­στο­ρί­α και τον πο­λι­τι­σμό. Μια α­πά­ντη­ση για το μέ­γε­θος που η θρη­σκεί­α ε­πη­ρε­ά­ζει τη ζω­ή και τη πο­λι­τι­κή στά­ση των πο­λι­τών της Ε.Ε. και της Τουρ­κί­ας δί­νει ο πί­να­κας 1. Εί­ναι σα­φές ό­τι, σε α­ντί­θε­ση με τους ευ­ρω­παί­ους πο­λί­τες, η θρη­σκεί­α κα­τέ­χει δε­σπό­ζου­σα θέ­ση στη ζω­ή των Τούρ­κων, οι ο­ποί­οι α­πορ­ρί­πτουν τον δια­χω­ρι­σμό θρη­σκεί­ας και πο­λι­τι­κής με πο­λύ με­γά­λα πο­σο­στά. Σε άλ­λη έ­ρευ­να φαί­νε­ται ό­τι και η θρη­σκευ­τι­κή α­νε­κτι­κό­τη­τα στη Τουρ­κί­α εί­ναι πο­λύ λι­γό­τε­ρο α­να­πτυγ­μέ­νη απ’ ό­,τι στην Ευ­ρώ­πη : το 49,1 % των ε­ρω­τη­θέ­ντων Τούρ­κων δεν ε­πι­θυ­μεί χρι­στια­νούς στη γει­το­νιά του.
Ι­διαί­τε­ρη ση­μα­σί­α έ­χει ο πί­να­κας 2 που α­να­φέ­ρε­ται σε θέ­μα­τα δη­μο­κρα­τί­ας και κοι­νω­νί­ας των πο­λι­τών, κα­θώς ό­λη η λει­τουρ­γί­α της Ε.Ε. στη­ρί­ζε­ται στην αρ­χή της α­ντι­προ­σω­πευ­τι­κής δη­μο­κρα­τί­ας. Ε­νώ το πο­σο­στό των πο­λι­τών σε Ε.Ε. και Τουρ­κί­α που δέ­χο­νται ό­τι η δη­μο­κρα­τί­α εί­ναι συ­γκρι­τι­κά το κα­λύ­τε­ρο σύ­στη­μα δια­κυ­βέρ­νη­σης εί­ναι πο­λύ υ­ψη­λό, πα­ρα­τη­ρεί­ται με­γά­λη α­πό­κλι­ση ό­σον α­φο­ρά στην α­πο­δο­χή ι­σχυ­ρών η­γε­τών με αυ­ταρ­χι­κό τρό­πο δια­κυ­βέρ­νη­σης. Σχε­δόν τα δύ­ο τρί­τα των κα­τοί­κων της Τουρ­κί­ας θα μπο­ρού­σαν να α­πο­δε­χτούν μια τέ­τοιας μορ­φής δια­κυ­βέρ­νη­ση, σε α­ντί­θε­ση με την Ε.Ε. ό­που μό­νο το έ­να τέ­ταρ­το των πο­λι­τών συμ­φω­νεί με τέ­τοιες α­πό­ψεις. Ε­ξί­σου ση­μα­ντι­κές εί­ναι και οι δια­πι­στώ­σεις α­πό τις έ­ρευ­νες σχε­τι­κά με την κοι­νω­νί­α των πο­λι­τών, κα­θώς για τα ευ­ρω­πα­ϊ­κά όρ­γα­να ο διά­λο­γος με τους πο­λί­τες, τις ορ­γα­νώ­σεις και τα συλ­λο­γι­κά τους όρ­γα­να εί­ναι υ­πο­χρέ­ω­ση και θε­με­λιώ­δης αρ­χή της α­ντι­προ­σω­πευ­τι­κής δη­μο­κρα­τί­ας. Το πο­λύ μι­κρό πο­σο­στό συμ­με­το­χής των Τούρ­κων σε τέ­τοιες ορ­γα­νώ­σεις υ­πο­δη­λώ­νει, σε α­ντί­θε­ση με τους Ευ­ρω­παί­ους πο­λί­τες, ό­τι η κοι­νω­νί­α των πο­λι­τών στη χώ­ρα αυ­τή δεν έ­χει α­να­πτυ­χθεί ι­κα­νο­ποι­η­τι­κά. Α­νά­λο­γες α­πο­κλί­σεις με­τα­ξύ Τουρ­κί­ας και Ε.Ε. πα­ρα­τη­ρού­νται και σε θέ­μα­τα ι­σό­τη­τας των φύ­λων, ό­πως φαί­νε­ται στη στή­λη του πί­να­κα 2 για τα ερ­γα­σια­κά θέ­μα­τα.
Πα­ρό­τι το πλαί­σιο αυ­τών των ε­ρευ­νών εί­ναι γε­νι­κό, φαί­νε­ται ό­τι οι α­ξί­ες που για την Ε.Ε. εί­ναι ση­μα­ντι­κές γί­νο­νται σε πο­λύ με­γά­λο βαθ­μό α­πο­δε­κτές α­πό τους πο­λί­τες της Ε.Ε., ό­χι ό­μως τους κα­τοί­κους της Τουρ­κί­ας.
Η α­ντί­θε­ση αυ­τή γί­νε­ται ι­διαί­τε­ρα ση­μα­ντι­κή ε­πει­δή τα πλη­θυ­σμια­κά δε­δο­μέ­να της Τουρ­κί­ας εί­ναι τέ­τοια που σε μια δε­κα­πε­ντα­ε­τί­α θα εί­ναι η ι­σχυ­ρό­τε­ρη πλη­θυ­σμια­κά χώ­ρα της Ε.Ε. — ε­φό­σον τε­λι­κά ε­ντα­χθεί σε αυ­τήν. Η αλ­λα­γή νο­ο­τρο­πιών και α­ξιών σε μια κοι­νω­νί­α «βα­θιά συ­ντη­ρη­τι­κή» εί­ναι α­ναμ­φί­βο­λα χρο­νο­βό­ρα και ε­ξαρ­τά­ται α­πό μια πλη­θώ­ρα πα­ρα­γό­ντων, που θα πρέ­πει να ε­ξε­λι­χθούν θε­τι­κά. Με τα ση­με­ρι­νά κοι­νω­νι­κά – πο­λι­τι­στι­κά δε­δο­μέ­να της Τουρ­κί­ας, α­κό­μη και αν η οι­κο­νο­μι­κή σύ­γκλι­ση Ευ­ρώ­πης – Τουρ­κί­ας πραγ­μα­το­ποι­η­θεί σε έ­ναν α­πο­δε­κτό βαθ­μό, οι πι­θα­νό­τη­τες αλ­λα­γών σε ε­πί­πε­δο α­ξιών πρέ­πει να θε­ω­ρού­νται ε­λά­χι­στες. Το ε­ρώ­τη­μα α­σφα­λώς που τί­θε­ται εί­ναι αν οι ε­πι­στη­μο­νι­κές έ­ρευ­νες και δια­πι­στώ­σεις α­να­φο­ρι­κά με α­ξί­ες, αρ­χές και νο­ο­τρο­πί­ες ε­κα­τομ­μυ­ρί­ων αν­θρώ­πων εί­ναι ι­κα­νές να ε­πη­ρε­ά­σουν τη πο­λι­τι­κή βού­λη­ση των ση­με­ρι­νών κυ­βερ­νή­σε­ων της Ε.Ε. Στην πε­ρί­πτω­ση αυ­τή, ό­πως έ­δει­ξε η α­πό­φα­ση του Συμ­βου­λί­ου, μάλ­λον δεν έ­παι­ξαν κα­νέ­να ση­μα­ντι­κό ρό­λο.

Το γε­ω­πο­λι­τι­κό «πλε­ο­νέ­κτη­μα» της Τουρ­κί­ας
Α­πο­τε­λεί κοι­νό τό­πο ό­τι η γε­ω­στρα­τη­γι­κή σπου­δαιό­τη­τα της Τουρ­κί­ας α­πο­τέ­λε­σε την κα­θο­ρι­στι­κή προ­ϋ­πό­θε­ση προ­κει­μέ­νου η πο­λι­τι­κή ε­λίτ της Ευ­ρω­πα­ϊ­κής Έ­νω­σης να ο­ρί­σει η­με­ρο­μη­νί­α για τις ε­ντα­ξια­κές δια­πραγ­μα­τεύ­σεις με την Τουρ­κί­α. Υ­πο­βαθ­μί­ζο­ντας ι­στο­ρι­κά, κοι­νω­νιο­λο­γι­κά, γε­ω­γρα­φι­κά, θρη­σκευ­τι­κά, δη­μο­γρα­φι­κά, πο­λι­τι­στι­κά α­κό­μη και οι­κο­νο­μι­κά κρι­τή­ρια για μια τό­σο κο­λοσ­σιαί­α διεύ­ρυν­ση, οι Ευ­ρω­παί­οι η­γέ­τες προέβαλ­λαν κυ­ρί­ως τις γε­ω­στρα­τη­γι­κές ε­πι­τα­γές της Ε.Ε. ι­σχυ­ρι­ζό­με­νοι ό­τι, με την Τουρ­κί­α στους κόλ­πους της, η Ε.Ε. θα γί­νει ε­πι­τέ­λους «πα­γκό­σμιος παί­κτης» (Φερ­χό­ι­γκεν) και ό­τι σε 20 χρό­νια η Ευ­ρώ­πη μπο­ρεί να γί­νει «η ση­μα­ντι­κό­τε­ρη πα­γκό­σμια δύ­να­μη» (Θα­πα­τέ­ρο)12.
Βε­βαί­ως, αυ­τήν την υ­πέρ­με­τρη αι­σιο­δο­ξί­α δεν συμ­με­ρί­ζε­ται πλη­θώ­ρα κα­τα­ξιω­μέ­νων πο­λι­τι­κών α­να­λυ­τών, που ναι μεν α­πο­δέ­χο­νται τους διευ­ρυ­μέ­νους γε­ω­πο­λι­τι­κούς ο­ρί­ζο­ντες της Ε.Ε. λό­γω Τουρ­κί­ας, δεν ξε­χνούν ό­μως να συ­μπλη­ρώ­σουν ό­τι θα πρό­κει­ται για θο­λούς ο­ρί­ζο­ντες με αρ­κε­τά «μειω­μέ­νη ο­ρα­τό­τη­τα». Ε­πι­ση­μαί­νουν, με­τα­ξύ πολ­λών άλ­λων, ό­τι ε­πει­δή η Τουρ­κί­α συ­νο­ρεύ­ει με πολ­λές πε­ριο­χές κρί­σε­ων και διε­νέ­ξε­ων, η Ε.Ε. μελ­λο­ντι­κά θα δυ­σκο­λεύ­ε­ται α­κό­μη πε­ρισ­σό­τε­ρο στη λή­ψη α­πο­φά­σε­ων, ι­διαί­τε­ρα σε θέ­μα­τα α­σφά­λειας και ε­ξω­τε­ρι­κής πο­λι­τι­κής13. Η πί­στη των Ευ­ρω­παί­ων πο­λι­τι­κών ό­τι με την έ­ναρ­ξη των ε­ντα­ξια­κών δια­πραγ­μα­τεύ­σε­ων θα υ­πάρ­ξει στα­θε­ρό­τη­τα στην γει­το­νιά της Τουρ­κί­ας, υ­πο­δη­λώ­νει του­λά­χι­στον έλ­λει­ψη ρε­α­λι­σμού αν ό­χι α­φέ­λεια14.
Στο πλαί­σιο αυ­τό τί­θε­ται υ­πό αμ­φι­σβή­τη­ση και το «με­τριο­πα­θές» τουρ­κι­κό ι­σλα­μι­κό μο­ντέ­λο Brzezinski15 ως ε­ναλ­λα­κτι­κό προς αυ­τό του Ι­ράν, κα­θώς δεν εί­ναι κα­θό­λου σί­γου­ρο ό­τι θα το α­πο­δε­χτεί ο υ­πό­λοι­πος μου­σουλ­μα­νι­κός κό­σμος. Ταυ­τό­χρο­να ε­πι­ση­μαί­νουν ό­τι και στην ί­δια την Τουρ­κί­α α­να­δύ­ε­ται ο ι­σλα­μι­κός ρι­ζο­σπα­στι­σμός, που στην α­κραί­α του μορ­φή φτά­νει ή­δη ως τις πα­ρυ­φές της Αλ Κά­ι­ντα. Κα­νείς ε­χέ­φρων πα­ρα­τη­ρη­τής δεν μπο­ρεί να πι­στέ­ψει σή­με­ρα ό­τι ο Ερ­ντο­γάν και το ι­σλα­μι­κό του κόμ­μα θα πά­ψουν να ε­πι­διώ­κουν, ε­φό­σον προ­η­γου­μέ­νως πε­τύ­χουν με ευ­ρω­πα­ϊ­κή βο­ή­θεια την πλή­ρη ε­ξου­δε­τέ­ρω­ση του Κε­μα­λι­σμού, την ε­γκα­θί­δρυ­ση ε­νός κα­θα­ρό­αι­μου ι­σλα­μι­κού κα­θε­στώ­τος ή ό­τι η πε­ρι­φε­ρεια­κή δύ­να­μη Τουρ­κί­α θα ε­γκα­τα­λεί­ψει πο­τέ τη προ­σπά­θειά της για διεύ­ρυν­ση της η­γε­μο­νι­κής ε­πιρ­ρο­ής της, πέ­ρα α­πό τις στρα­τη­γι­κές ε­πι­τα­γές της Ε.Ε ή α­κό­μη και αυ­τές των Η­ΠΑ και του Ισ­ρα­ήλ16.

Έ­ντα­ξη à la carte
Η εν­δε­χό­με­νη εισ­δο­χή της Τουρ­κί­ας στην Ε.Ε. δεν εί­ναι α­πλά έ­να πα­ρά­τολ­μο οι­κο­νο­μι­κό στοί­χη­μα ή μια α­πε­ρί­σκε­πτη ε­πέ­κτα­ση, ού­τε βέ­βαια μό­νο έ­να ι­στο­ρι­κό – πο­λι­τι­στι­κό πα­ρά­δο­ξο, που προ­κά­λε­σαν ο πο­λι­τι­κός κυ­νι­σμός της ευ­ρω­πα­ϊ­κής ε­λίτ και ο α­προ­κά­λυ­πτος πα­ρεμ­βα­τι­σμός των Η­ΠΑ. Α­κό­μη και αν δε­χτού­με ό­τι για κά­θε μια α­πό τις πα­ρα­μέ­τρους αυ­τές θα μπο­ρού­σε να ε­ξευ­ρε­θεί μια κά­ποια λύ­ση, η συ­νέρ­γεια και ο με­τα­ξύ τους συ­σχε­τι­σμός εί­ναι που κα­θι­στούν την έ­ντα­ξη της Τουρ­κί­ας εν τέ­λει προ­βλη­μα­τι­κή αν ό­χι α­πί­θα­νη. Γι‘­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ αυ­τό δεν εί­ναι λί­γοι οι πο­λι­τι­κοί α­να­λυ­τές που υ­πο­στη­ρί­ζουν ό­τι αν η Ε.Ε. ε­πι­μεί­νει σ’ έ­να σύ­στη­μα α­ξιών που χα­ρα­κτή­ρι­ζε την μέ­χρι πρό­τι­νος πο­ρεί­α της, να υ­πο­χρε­ω­θεί η Τουρ­κί­α να στα­μα­τή­σει η ί­δια τις δια­πραγ­μα­τεύ­σεις έ­ντα­ξης17. Δεν α­πο­κλεί­ε­ται ό­μως και η Ε.Ε. να υ­πο­χρε­ω­θεί, αν α­ντι­λη­φθεί ό­τι το ό­λο εγ­χεί­ρη­μα ξε­περ­νά τις δυ­να­τό­τη­τές της, να βρει το τρό­πο να ξε­φύ­γει α­πό την πε­ρι­πέ­τεια της νέ­ας διεύ­ρυν­σης που εν κα­τα­κλεί­δι μπο­ρεί να ση­μά­νει και την αυ­το­α­ναί­ρε­σή της. Ε­φό­σον η Ε.Ε. ε­πι­μεί­νει στα­θε­ρά στην τή­ρη­ση των κρι­τη­ρί­ων έ­ντα­ξης και στα 31 πε­δί­α δια­πραγ­μά­τευ­σης που συμ­φω­νή­θη­καν στις Βρυ­ξέλ­λες, οι δυ­σκο­λί­ες της Τουρ­κί­ας ν’ α­ντε­πε­ξέλ­θει θα εί­ναι τε­ρά­στιες.
Ε­κτός βέ­βαια αν η πο­λι­τι­κή υ­πο­κρι­σί­α α­πο­γειω­θεί σε πρω­τό­γνω­ρα ύ­ψη και τε­λι­κά προ­κύ­ψει μια έ­ντα­ξη à la carte, ο­πό­τε θα κα­ταρ­ρεύ­σουν πα­τα­γω­δώς και οι διά­φο­ροι μύ­θοι για την Ε.Ε. και το ό­ρα­μα για τις μελ­λο­ντι­κές «Η. Π. της Ευ­ρώ­πης» θα ε­ντα­φια­σθεί μια για πά­ντα. Α­σφα­λώς οι πι­θα­νό­τη­τες για έ­να τέ­τοιο εν­δε­χό­με­νο εί­ναι μι­κρές. Ό­μως δεν μπο­ρεί ν’ α­πο­κλει­στεί, κα­θώς και σή­με­ρα πα­ρα­τη­ρού­με ό­τι ο βαθ­μός υ­πο­κρι­σί­ας της ευ­ρω­πα­ϊ­κής πο­λι­τι­κής ε­λίτ κι­νεί­ται ή­δη σε υ­ψη­λά ε­πί­πε­δα. Δια­κα­τε­χό­με­νοι πράγ­μα­τι α­πό τη νο­ο­τρο­πί­α «ε­μπό­ρων χα­λιών», κα­τα­νο­ούν κά­θε ε­πι­θυ­μί­α, λε­ο­ντα­ρι­σμό και «ε­πι­φυ­λά­ξεις» της Τουρ­κί­ας και α­νέ­χο­νται να υ­πο­τι­μά έ­να κρά­τος-μέ­λος της Ε.Ε, του ο­ποί­ου πα­ρα­νό­μως κα­τέ­χει έ­να τμή­μα ή να α­πει­λεί έ­να άλ­λο κρά­τος-μέ­λος με πό­λε­μο ε­άν ε­φαρ­μό­σει το διε­θνές δί­καιο. Ε­πι­δει­κνύ­ουν α­πί­στευ­τη με­γα­λο­ψυ­χί­α α­πέ­να­ντι στην Κρο­α­τί­α, πα­ρό­τι η χώ­ρα αυ­τή πει­σμα­τι­κά αρ­νεί­ται τη συ­νερ­γα­σί­α με το ει­δι­κό δι­κα­στή­ριο για ε­γκλή­μα­τα πο­λέ­μου στην πρώ­ην Γιου­γκο­σλα­βί­α, που η ί­δια η Ε.Ε. έ­χει συ­στή­σει. Δέ­χο­νται α­πε­ρί­σκε­πτα τη Ρου­μα­νί­α και τη Βουλ­γα­ρί­α στους κόλ­πους της Ε.Ε. πα­ρό­τι οι χώ­ρες αυ­τές, κα­τά κοι­νή ο­μο­λο­γί­α, θα έ­χουν τε­ρά­στιες δυ­σκο­λί­ες να λει­τουρ­γή­σουν ι­σό­τι­μα στην Ε.Ε. και ε­πι­πλέ­ον ε­λέγ­χο­νται, με δι­κή τους ε­πι­λο­γή, πλή­ρως α­πό τις Η­ΠΑ.

Η δα­μό­κλειος σπά­θη του Δη­μο­ψη­φί­σμα­τος
Εί­ναι πλέ­ον σα­φές ό­τι, στη προ­σπά­θειά της για πε­ρισ­σό­τε­ρη ε­ξου­σί­α και γι­γα­ντι­σμό, η Ε.Ε. ε­ξα­σθε­νεί ό­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­λο και πε­ρισ­σό­τε­ρο. Πα­ρα­με­λεί α­πε­ρί­σκε­πτα την εμ­βά­θυν­ση των δια­δι­κα­σιών ε­σω­τε­ρι­κής ε­νο­ποί­η­σης, συ­νο­χής και αλ­λη­λεγ­γύ­ης και ε­γκα­τα­λεί­πει τις ό­ποιες προ­σπά­θειες α­νά­δει­ξης της «ευ­ρω­πα­ϊ­κής ταυ­τό­τη­τας» πο­λι­τι­σμού, στο πλαί­σιο της μα­κρό­χρο­νης ι­στο­ρι­κής της δια­δρο­μής και της με­γά­λης πο­λι­τι­στι­κής της κλη­ρο­νο­μιάς. Αν δεν υ­πάρ­ξει σύ­ντο­μα αλ­λα­γή πο­ρεί­ας, η Ε.Ε. θα πα­ρα­μεί­νει στο τέλ­μα μιας τε­ρά­στιας ζώ­νης ε­λεύ­θε­ρων οι­κο­νο­μι­κών συ­ναλ­λα­γών, κά­τω α­πό την η­γε­μο­νι­κή σκιά των Η­ΠΑ και το βά­ρος της δι­κής της μειο­νε­ξί­ας.
Α­ναμ­φί­βο­λα οι αρ­νη­τι­κές συ­νέ­πειες α­πό εν­δε­χό­με­νη έ­ντα­ξη της Τουρ­κί­ας στην Ε.Ε. υ­πε­ρι­σχύ­ουν των θε­τι­κών. Γι’ αυ­τό και οι λα­οί της Ευ­ρώ­πης πρέ­πει ν’ α­ντι­δρά­σουν ε­νά­ντια στα ό­σα ε­πι­διώ­κουν, δή­θεν στ’ ό­νο­μά τους, οι και­ρο­σκό­ποι και συμ­βι­βα­σμέ­νοι πο­λι­τι­κοί η­γέ­τες τους. Η διε­ξα­γω­γή δη­μο­ψη­φί­σμα­τος εί­ναι το πρώ­το που πρέ­πει σθε­να­ρά να ε­πι­διώ­ξουν, αν δεν θέ­λουν να συ­νε­χι­στεί ο ευ­νου­χι­σμός του α­στι­κού δη­μο­κρα­τι­κού πο­λι­τεύ­μα­τος, η ε­μπέ­δω­ση της α­με­ρι­κα­νο­κρα­τί­ας και η κα­τιού­σα πο­ρεί­α της Ε.Ε. σ’ έ­ναν ευ­ρω­τουρ­κι­κό α­χταρ­μά.

Σημειώσεις

1. Οι υ­πο­στη­ρι­κτές της Τουρ­κί­ας α­να­φέρ­θη­καν στην α­νά­δυ­ση της «Ευ­ρω­τουρ­κί­ας» και του «Ευ­ρω­ι­σλάμ», προ­έ­βλε­ψαν την εν­δυ­νά­μω­ση της Ευ­ρώ­πης μ’ έ­να «μέ­γα έ­θνος – τί­γρη» και εκ­θεί­α­σαν μια έ­ντα­ξη «θε­ρα­πεί­α για την Ε.Ε.». (Εν­δει­κτι­κά) Michael Thumann, “Pack den Tiger in die EU”, Die Ziet, Nr. 52/2004. Στην προ­σπά­θεια αυ­τή ε­πι­στρά­τευ­σαν α­κό­μη και τον Μω­ά­μεθ τον Πορ­θη­τή που, μα­ζί με τον Σου­λε­ϊ­μάν τον Με­γα­λο­πρε­πή, α­να­γο­ρεύ­τη­καν σε «θε­με­λιω­τές της Ευ­ρώ­πης», κα­θώς, με τον τρό­πο τους, συ­σπεί­ρω­σαν τους ευ­ρω­πα­ϊ­κούς λα­ούς για ν’ α­ντι­με­τω­πι­στεί η ο­θω­μα­νι­κή ε­πέ­λα­ση (sic). Βλ. Heribert Prantl, Süddeutsche Zeitung, 18-11-2002.
2. Μό­νο στο διά­στη­μα 1995-99, η α­ντα­γω­νι­στι­κό­τη­τα των ε­ξα­γω­γών της Ελ­λά­δας στις δυ­τι­κο­ευ­ρω­πα­ϊ­κές α­γο­ρές μειώ­θη­κε, λό­γω της τε­λω­νεια­κής έ­νω­σης Ε.Ε.-Τουρ­κί­ας, κα­τά 9%. Βλ. Έκ­θε­ση ΚΕ­ΠΕ, στην Ε­λευ­θε­ρο­τυ­πί­α, 12-12-2004.
3. Wolfgang Quaisser, “Alternative EU-Integrationsstrategien für die Türkei und andere EU-Kandidatenländer – Privilegierte Partnerschaft oder “Erweiterte Assozierte Mitgliedschaft”, Μάρ­τιος 2004.
4. Konrad Schwaiger, “ Die Türkei als Wirtschafts und Entwicklungspartner der E.U”.
5. Kürier, “Türkischer EU-Beitritt : Contra”, 11-12-2004.
6. ORF ON News, 17-1-2005.
7. Die Welt, “4 Millionen Zuwanderer“, 15-12-2004. Η με­τα­να­στευ­τι­κή διά­στα­ση έ­χει ε­ξαι­ρε­τι­κή ση­μα­σί­α ε­πει­δή ό­λες οι προ­σπά­θειες δε­κα­ε­τιών των γερ­μα­νι­κών κυ­βερ­νή­σε­ων για την εν­σω­μά­τω­ση των με­τα­να­στών δεν εί­χαν την α­να­με­νό­με­νη ε­πι­τυ­χί­α και η ά­νω­θεν ε­πι­βο­λή ε­νός α­πο­δε­κτού α­πό τη γερ­μα­νι­κή κοι­νω­νί­α πο­λυ-πο­λι­τι­σμι­κού μο­ντέ­λου α­πο­δεί­χτη­κε ευ­σε­βής πό­θος. Τον τό­νο στο ό­λο θέ­μα δί­νει πλέ­ον ο Υ­πουρ­γός Ε­σω­τε­ρι­κών Ότ­το Σίλ­λυ : «Αν οι με­τα­νά­στες θέ­λουν να πα­ρα­μεί­νουν για πά­ντα στη Γερ­μα­νί­α πρέ­πει στο τέ­λος να πουν εί­μα­στε Γερ­μα­νοί». Βλ. Analyse + Kritik, “Desintegration jetzt”, 17-12-2004.
8. Η Λε­το­νί­α με 35% και η Πο­λω­νί­α με το 46% του μέ­σου ό­ρου της Ε.Ε. κα­τέ­χουν τις δύ­ο τε­λευ­ταί­ες θέ­σεις, ε­νώ προ­η­γεί­ται το Λου­ξεμ­βούρ­γο με 208%.
9. Steffen Mau, “Soziale Ungleichheit in der E.U.”, Das Parlament, Aus Politik und Zeitgeschichte, 13-9-2004.
10. Jürgen Gerhards, “Europäische Werte – Passt die Türkei kulturell zur EU?”, Das Parlament, 13-9-2004.
11. Eren Keskin, “Es wird systematisch gefoltert”, συ­νέ­ντευ­ξη die Welt, 18-12-2004.
12. Μια πλη­θώ­ρα πα­ρό­μοιων δη­λώ­σε­ων έ­κα­ναν τον πρώ­ην κα­γκε­λά­ριο Χ. Σμιτ, που χρό­νια τώ­ρα ε­πι­μέ­νει ό­τι η πλή­ρης έ­ντα­ξη της Τουρ­κί­ας θα εί­ναι για την Ε.Ε. «μέ­γα πο­λι­τι­κό λά­θος», να υ­πο­στη­ρί­ξει, α­γα­να­κτι­σμέ­νος με τους ε­πι­γό­νους της Σο­σιαλ­δη­μο­κρα­τί­ας, ό­τι η στά­ση των ση­με­ρι­νών η­γε­τών της Ευ­ρώ­πης υ­πο­δη­λώ­νει «με­γα­λο­μα­νί­α», «τά­ση για αυ­τα­πά­τες» και έλ­λει­ψη «ό­χι μό­νο στό­χων αλ­λά και μέ­τρου», που έ­χουν σαν α­πο­τέ­λε­σμα οι Η­ΠΑ να διευ­ρύ­νουν συ­νε­χώς την η­γε­μο­νί­α τους. Βλ. Helmut Schmidt, “Bitte keinen Groβenwahn”, Die Zeit, Nr. 49/2004.
13. Die Welt, “Vier Millionen Zuwanderer” 15-12-2004.
14. Werner Langen, “Gehört die Türkei zu Europa ?“
15. Zbigniew Brzezinski, «Η με­γά­λη Σκα­κιέ­ρα», Α­θή­να, 1998.
16. Herbert Kremp, “Das türkisch-israelische Bündnis zerföllt“, die Welt, 20-12-2004.
17. Ό­πως σημείωση 7.