Άνεμος αλλαγής στην Λατινική Αμερική

497

του Γ. Ρακκά, από το Άρδην τ. 51, Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2004

Περα α­πο το Ι­ρακ, ό­που η ι­ρα­κι­νή α­ντί­στα­ση κα­τα­φέρ­νει ση­μα­ντι­κά πλήγ­μα­τα στις δυ­νά­μεις κα­το­χής, οι ΗΠΑ έ­χουν να α­ντι­με­τω­πί­σουν και έ­να ι­σχυ­ρό α­ντι­πα­γκο­σμιο­ποι­η­τι­κό ρεύ­μα στην Λα­τι­νι­κή Α­με­ρι­κή, το ο­ποί­ο εκ­φρά­ζε­ται τό­σο α­πό κι­νή­μα­τα ό­σο και α­πό κόμ­μα­τα –τα ο­ποί­α σε πολ­λές χώ­ρες έ­χουν πε­τύ­χει ση­μα­ντι­κές ε­κλο­γι­κές νί­κες.
Το ρεύ­μα αυ­τό θέ­τει ως κύ­ρια πρό­κλη­ση τη δη­μιουρ­γί­α ε­νός συ­να­σπι­σμού χω­ρών ε­νά­ντια στη ζώ­νη Ε­λεύ­θε­ρου Ε­μπο­ρί­ου και Συ­ναλ­λα­γών που προ­ω­θούν οι ΗΠΑ στην πε­ριο­χή. Η λο­γι­κή του έ­χει σα­φέ­στα­τα ε­θνι­κά, λα­ϊ­κά και ε­ναλ­λα­κτι­κά χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά. Απ’ τη μια, το ρεύ­μα αυ­τό έ­χει σα­φέ­στα­τα α­ντι-ι­μπε­ρια­λι­στι­κό χα­ρα­κτή­ρα και διεκ­δι­κεί την α­ντι­στρο­φή ό­λων των δια­δι­κα­σιών της πα­γκο­σμιο­ποί­η­σης, δη­λα­δή, την α­νε­ξαρ­τη­το­ποί­η­ση α­πό τις ΗΠΑ, τη χει­ρα­φέ­τη­ση α­πό τον ασφυκτικό οικονομικό έλεγχο του Δ.Ν.Τ. και την ε­πα­να­φο­ρά της ε­ξου­σί­ας σε ε­θνι­κό-λα­ϊ­κό ε­πί­πε­δο.
Α­πό την άλ­λη ό­μως, στη συ­ντρι­πτι­κή του πλειο­ψη­φί­α, το ρεύ­μα αυ­τό δεν αρ­κεί­ται στην ε­πα­να­φο­ρά πο­λι­τι­κών που προ­σι­διά­ζουν στο με­τα­πο­λε­μι­κό Κρά­τος Πρό­νοιας. Του­να­ντί­ον, πει­ρα­μα­τί­ζε­ται σε με­γά­λη κλί­μα­κα με ε­ναλ­λα­κτι­κές μορ­φές οι­κο­νο­μι­κής και πο­λι­τι­κής ορ­γά­νω­σης που διεκ­δι­κούν την ά­με­ση δη­μο­κρα­τί­α, την οι­κο­νο­μι­κή ι­σό­τη­τα και την προ­στα­σί­α του πε­ρι­βάλ­λο­ντος. Εν­δει­κτι­κά, μπο­ρού­με να α­να­φέ­ρου­με τα πα­ρα­δείγ­μα­τα των αυ­το­δια­χει­ρι­ζό­με­νων ερ­γο­στα­σί­ων στην Αρ­γε­ντι­νή, τους συμ­με­το­χι­κούς προ­ϋ­πο­λο­γι­σμούς στη Βρα­ζι­λί­α, την πρω­το­κα­θε­δρί­α της βιο­λο­γι­κής καλ­λιέρ­γειας στην Κού­βα. Φυ­σι­κά, η ι­διαί­τε­ρη ρο­πή του ρεύ­μα­τος αυ­τού προς την α­να­ζή­τη­ση ε­ναλ­λα­κτι­κών μορ­φών κοι­νω­νι­κής, πο­λι­τι­κής και οι­κο­νο­μι­κής ορ­γά­νω­σης θα πρέ­πει να συν­δε­θεί και με την ι­σχυ­ρή πα­ρου­σί­α στους κόλ­πους των δια­φό­ρων μα­ζι­κών κι­νη­μά­των ι­θα­γε­νών, οι ο­ποί­οι –ού­τως ή άλ­λως– βί­ω­ναν τρα­γι­κά την α­ντί­θε­ση με το σύ­νο­λο των α­ντι­λή­ψε­ων και των α­ξιών του δυ­τι­κού πο­λι­τι­σμού. Γι’ αυ­τό, ό­πως εξ άλ­λου και κά­θε άλ­λη αυ­θε­ντι­κή, σύγ­χρο­νη ε­ναλ­λα­κτι­κή α­πό­πει­ρα, στη­ρί­ζε­ται κα­θο­ρι­στι­κά στην πα­ρά­δο­ση, στη διεκ­δί­κη­ση της ι­διαί­τε­ρης ταυ­τό­τη­τας έ­να­ντι της ο­μο­γε­νο­ποι­η­μέ­νης δυ­τι­κής κουλ­τού­ρας –πράγ­μα που ξε­χνά η καθ’ η­μάς Α­ρι­στε­ρά, ό­ταν προ­σφέ­ρει την κα­τά τα άλ­λα α­μέ­ρι­στη συ­μπα­ρά­στα­σή της στις κι­νή­σεις αυ­τές. Ας α­να­φέ­ρου­με ό­μως συ­νο­πτι­κά τις τε­λευ­ταί­ες ε­ξε­λί­ξεις στη Νο­τιο­α­με­ρι­κα­νι­κή Ή­πει­ρο:

Βε­νε­ζουέ­λα
Ο Ού­γκο Τσά­βες –πέ­ρα α­πό την πρό­σφα­τη νί­κη στο δη­μο­ψή­φι­σμα– α­πέ­δει­ξε και στις δη­μο­τι­κές ε­κλο­γές ό­τι η “λα­ϊ­κι­στι­κή” του πο­λι­τι­κή δια­τη­ρεί ου­σια­στι­κά ε­ρεί­σμα­τα στα λα­ϊ­κά στρώ­μα­τα της χώ­ρας κερ­δί­ζο­ντας 20 α­πό τις 22 ε­παρ­χί­ες, με­τα­ξύ των ο­ποί­ων συ­γκα­τα­λέ­γε­ται και το Κα­ρά­κας, πρω­τεύ­ου­σα της χώ­ρας.

Χι­λή
Στη χώ­ρα που άλ­λο­τε στέ­να­ζε υ­πό την δι­κτα­το­ρί­α του Πι­νο­σέτ, η α­ρι­στε­ρά α­να­κά­μπτει δρι­μύ­τε­ρη α­νοί­γο­ντας έ­ναν νέ­ο κύ­κλο α­ντι­πα­ρά­θε­σης με την αμε­ρι­κα­νο­κρα­τί­α και το Δ.Ν.Τ.
Η κε­ντρο­α­ρι­στε­ρή συμ­μα­χί­α που κυ­βέρ­νη­σε πριν α­πό την δι­κτα­το­ρί­α του Πι­νο­σέτ κέρ­δι­σε τις πρό­σφα­τες ε­κλο­γές. Με βά­ση αυ­τά τα α­πο­τε­λέ­σμα­τα, η συμ­μα­χί­α του Juntos Podemos (Μα­ζί Μπο­ρού­με), που δη­μιούρ­γη­σαν διά­φο­ρα κομ­μου­νι­στι­κά και αν­θρω­πι­στι­κά κόμ­μα­τα, σε συ­νερ­γα­σί­α με δυ­νά­μεις της α­ρι­στε­ράς, που βρι­σκό­ταν μέ­χρι σή­με­ρα σε κα­θε­στώς πα­ρα­νο­μί­ας, α­να­μέ­νε­ται να παί­ξει ρυθ­μι­στι­κό ρό­λο στις προ­ε­δρι­κές ε­κλο­γές του 2005.
Πα­ράλ­λη­λα, τα μι­κρά, ε­ξω­κοι­νο­βου­λευ­τι­κά α­ρι­στε­ρί­στι­κα και α­ρι­στε­ρά κόμ­μα­τα εί­χαν α­ξιο­ση­μεί­ω­τες ε­πι­τυ­χί­ες, κερ­δί­ζο­ντας το 6% των Δή­μων σε ό­λη τη χώ­ρα.

Βραζιλία
Η κυ­βέρ­νη­ση του Λού­λα έ­χει δια­ψεύ­σει τις προσ­δο­κί­ες που συ­νο­δεύ­τη­καν α­πό την ε­κλο­γι­κή της νί­κη –πράγ­μα που κα­τα­γρά­φη­κε και στις πρό­σφα­τες δη­μο­τι­κές ε­κλο­γές με την α­πώ­λεια του Σά­ο Πά­ο­λο και του Πόρ­το Α­λέ­γκρε (έ­νας δή­μος που θε­ω­ρεί­ται η πα­γκό­σμια πρω­τεύ­ου­σα του κι­νή­μα­τος της α­ντι­πα­γκο­σμιο­ποί­η­σης). Το γε­γο­νός αυ­τό, ό­μως, στρέ­φει τα λα­ϊ­κά στρώ­μα­τα α­κό­μα πε­ρισ­σό­τε­ρο προς τα α­ρι­στε­ρά. Εί­ναι χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό ό­τι, στις τε­λευ­ταί­ες ε­κλο­γές, ε­κεί­νοι που ε­πω­φε­λή­θη­καν α­πό την κρί­ση του κόμ­μα­τος του Λού­λα εί­ναι τα μι­κρά κόμ­μα­τα της α­ρι­στε­ράς, ό­πως το Λα­ϊ­κό Σο­σια­λι­στι­κό Κόμ­μα (πρώ­ην κομ­μου­νι­στές) –που κέρ­δι­σε και τον Δή­μο του Πόρ­το Α­λέ­γκρε– και το Δη­μο­κρα­τι­κό Ερ­γα­τι­στι­κό Κόμ­μα, που μέ­χρι πρό­τι­νος με­τεί­χαν στη συμ­μα­χί­α του Λού­λα.

Ου­ρου­γουά­η
Το Ευ­ρύ Μέ­τω­πο, μια συμ­μα­χί­α σο­σια­λι­στών, ρι­ζο­σπα­στών, κομ­μου­νι­στών, χρι­στια­νο­δη­μο­κρα­τών και με­λών των Του­πα­μά­ρος, κα­τά­φε­ρε έ­πει­τα α­πό 170 χρό­νια να σπά­σει το μο­νο­πώ­λιο της ε­ξου­σί­ας που κα­τέ­χουν τα δυο πα­ρα­δο­σια­κά συ­ντη­ρη­τι­κά κόμ­μα­τα, οι Colorados (έγ­χρω­μοι) και οι Blancos (λευ­κοί). Η συμ­μα­χί­α του Τα­μπα­ρέ Γκαρ­σί­α Βά­σκες, πρώ­ην δη­μάρ­χου του Μο­ντε­βι­δέ­ο, κέρ­δι­σε με ά­νε­ση την α­πό­λυ­τη πλειο­ψη­φί­α α­πό τον πρώ­το γύ­ρο σε Βου­λή και Γε­ρου­σί­α. Μά­λι­στα, ο 69χρο­νος Χο­σέ Μού­χι­κα, ι­δρυ­τής του κι­νή­μα­τος των Του­πα­μά­ρος, πρό­κει­ται να α­να­λά­βει το υ­πουρ­γεί­ο Πα­ρα­γω­γής.

Βο­λι­βί­α
Τον Ο­κτώ­βριο του 2003, έ­να μα­ζι­κό, λα­ϊ­κό κί­νη­μα που α­πο­τε­λεί­ται α­πό ερ­γα­τι­κές ε­νώ­σεις και α­πό ορ­γα­νώ­σεις ι­θα­γε­νών κα­τά­φε­ρε έ­πει­τα α­πό πο­λύ­μη­νες δια­δη­λώ­σεις να α­να­τρέ­ψει τον πρό­ε­δρο της χώ­ρας –και ευ­νο­ού­με­νο των ΗΠΑ– Γκον­ζά­λες Σά­ντσες ντε Λο­σά­δα. Το κί­νη­μα αυ­τό ξέ­σπα­σε ό­ταν ο Λο­σά­δα α­πο­φά­σι­σε να που­λή­σει στις ΗΠΑ –μέ­σω Χι­λής– τα κοι­τά­σμα­τα του φυ­σι­κού α­ε­ρί­ου της χώ­ρας. Ο νέ­ος πρό­ε­δρος, Κάρ­λος Μέ­σα, μπό­ρε­σε να κρα­τη­θεί στην ε­ξου­σί­α μό­νο ό­ταν υ­πο­σχέ­θη­κε την ε­πα­νά­λη­ψη των ε­κλο­γών, αλ­λά και τη διε­νέρ­γεια δη­μο­ψη­φί­σμα­τος σε ό,τι α­φο­ρά το ζή­τη­μα του φυ­σι­κού α­ε­ρί­ου.

Κού­βα
Με μια ι­στο­ρι­κή του α­πό­φα­ση, ο Φι­ντέλ Κά­στρο έ­θε­σε ση­μα­ντι­κούς πε­ριο­ρι­σμούς στην κυ­κλο­φο­ρί­α του δο­λα­ρί­ου στην κου­βα­νέ­ζι­κη α­γο­ρά: απα­γό­ρευ­σε τη χρη­σι­μο­ποί­η­ση του δο­λα­ρί­ου στις συ­ναλ­λα­γές των κα­τα­να­λω­τών με τις ε­πι­χει­ρή­σεις, ε­νώ, θέ­σπι­σε έ­ναν φό­ρο της τά­ξης του 10% στη με­τα­τρο­πή του πέ­σο στο α­με­ρι­κά­νι­κο νό­μι­σμα.
Μέ­χρι σή­με­ρα, ό­πως εί­ναι γνω­στό, οι συ­ναλ­λα­γές στην Κού­βα γι­νό­ταν κυ­ρί­ως με τη χρή­ση του α­με­ρι­κα­νι­κού δο­λα­ρί­ου. Αυ­τό το γε­γο­νός έ­δι­νε τη δυ­να­τό­τη­τα στην α­με­ρι­κα­νι­κή κυ­βέρ­νη­ση να διεισ­δύ­ει στο ε­σω­τε­ρι­κό της κου­βα­νέ­ζι­κης κοι­νω­νί­ας και να ε­φαρ­μό­ζει α­πο­τε­λε­σμα­τι­κά μέ­τρα οι­κο­νο­μι­κού στραγ­γα­λι­σμού της οι­κο­νο­μί­ας της χώ­ρας – που φυ­σι­κά ε­ντάσ­σο­νται στην προ­σπά­θεια του προ­έ­δρου Μπους να α­παλ­λα­χθεί ο­ρι­στι­κά α­πό τον βρα­χνά της κου­βα­νέ­ζι­κης ε­πα­νά­στα­σης. Μ’ αυ­τά τα μέ­τρα, ο Κά­στρο προ­σπα­θεί να α­πο­κα­τα­στή­σει την α­ξιο­πι­στί­α του κου­βα­νέ­ζι­κου νο­μί­σμα­τος και να ε­πι­τύ­χει έ­ναν ι­κα­νο­ποι­η­τι­κό βαθ­μό στα­θε­ρό­τη­τας στο ε­σω­τε­ρι­κό, πράγ­μα που α­πο­τε­λεί προ­ϋ­πό­θε­ση για την εν­δυ­νά­μω­ση της πα­ρα­γω­γι­κής δυ­να­μι­κής της χώ­ρας.

Γ.Ρ.