του Θ. Μπατρακούλη, από το Άρδην τ. 5 Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1996
Βρεθήκαµε στην Κωνσταντινούπολη για λίγες µέρες στο τέλος Σεπτεµβρίου. Η Πόλη έχει µια εντελώς ιδιαίτερη και πολύπλοκη αλχημεία, προϊόν ίσως τόσο του µακραίωνου βυζαντινού και οθωμανικού παρελθόντος της, όσο χαι του πολιτιστικού και εθνολογικού μίγματος που χαρακτηρίζει στις μέρες µας τον ποικίλο και τεράστιο πληθυσμό Και την πολύβοη, πολυτάραχη και πολυσχιδή ζωή της.
Ἐνδιαφέρουσες εξελίξεις διαδραματίζονται στην ΤουρΚία που προκαλούν πολιτική αβεβαιότητα χαι θέτουν σε κίνδυνο τις αρχές του κεμαλικού κοσμικού κράτους. Η κρίση στην τουρκική πολιτική σκηνή και οι διαµάχες γύρω από την ισλαμιστικού προσανατολισμού εξωτερική πολιτική του Ερμπακάν είχε διαφανεί από τα µέσα Σεπτεµβρίου και αντικατοπτριζόταν στα δημοσιεύματα του τουρκικού τύπου. Αρκετοί υπουργοί και βουλευτές του Κόμματος του Ορθού Δρόμου της Τσιλέρ -εταίρου στον κυβερνητικό συνασπισμό που σημειωτέον διαθέτει οριακή πλειοψηφία εδρών- εξέφραζαν την ανησυχία τους για την εξωτερική πολιτική της κυβέρνησης, που δημιουργούσε δυσφορία στις ΗΠΑ και στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Ο υπουργός Βιοµηχανίας και Εμπορίου, Γιαλέμ Ερέζ –μυστικός σύμβουλος και δεξί χέρι της Τσιλέρ για πολλά χρόνια- είχε ὑπαινιχθεί επανειλημμένα σε στενούς φίλους του ότι ο διορισμός του ήλθε ὡς τετελεσµένο γεγονός και ότι η κυβέρνηση αυτή δεν ήταν της αρεσκείας του. Τελευταία έχει γραφεί ότι ο Ερέζ βρίσκεται σε επαφές µε άλλα στελέχη του κόμματός του, καθώς και µε τον Τούρκο πρόεδρο Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ αναζητώντας τρόπους ώστε να ανατραπεί η κυβέρνηση.
Ο υπουργός των Εσωτερικών, Μεχμέτ Αγάρ. ανήκει χι αυτός στο Κόμμα του Ορθού Δρόμοῦ και η αναρρίχησή του άρχισε την εποχή του ΟΖάλ. Απέκτησε ισχυρή επιρροή επί πρωθυπουργίας Τσιλέρ απὀ την θέση του αρχηγού της αστυνομίας, από τα αρχεία της οποίας συγκέντρωσε πολύτιμες πληροφορίες σχετικές µε διάσηµες προσωπικότητες τῆς τουρκικής ζωής. Όταν εξελέγη βουλευτής, οι στρατιωτικοί ενοχλήθηκαν απὀ µια επίδειξη δύναμης πυρός τῆς αστυνομίας. Θεώρησαν ότι ο Αγάρ Και οι φίλοι του δημιουργούσαν µια δοµή που μπορούσε να αμφισβητήσει το μονοπώλιο της ένοπλης κατασταλτικής εξουσίας που διέθετε ο στρατός. Ως υπουργός Δικαιοσύνης της κυβέρνησης Τσιλέρ, θεωρείται υπεύθυνος για την κατάσταση στις φυλακές που είχε οδηγήσει στην αναταραχή και στις τελευταίες απεργίες πείνας.
Πρόσφατα ο Αγάρ συναντήθηκε µε τον Μεσούτ Γιλμάζ, κύριο ηγέτη της κοινοβουλευτικῆς αντιπολίτευσης, για να τον διαβεβαιώσει ότι η απόφαση για την παγίδευση των κινητών τηλεφώνων απὀ την αστυνομία δεν επρόκειτο να χρησιµοποιηθεί ὡς πολιτικό όπλο. Οι φήμες έλεγαν ὠστόσο ότι οι δυο άνδρες συζήτησαν και το ενδεχόμενο συνεργασίας τους ώστε να ανατραπεί η κυβέρνηση Ερμπακάν. Μετά την συνάντηση αυτή, τόσο ο Γιλμάζ, όσο και η κύρια μερίδα του τύπου που υποστηρίζει το ΑΝΑΡ., χαμήλωσαν τις επιθέσεις τους σχετικά µε τις τηλεφωνικές υποχλοπές. Ο Αγάρ φρόντισε επίσης να βελτιώσει τις σχέσεις του µε τους στρατιωτικούς και να πλησιάσει περισσότερο τον Ντεμιρέλ, προς ζημίαν της Τσιλέρ. Με την ἀρνησή του να υπογράψει το αναγκαίο για το ταξίδι του Ερμπακάν έγγραφο, επέτεινε την ένταση μεταξύ των δύο εταίρων του κυβερνητικού συνασπισμού.
Άλλες πληροφορίες ανέφεραν ότι τους Ερέζ και Αγάρ θα συνέτρεχε και ο υπουργός παρά τω πρωθυπουργώ Ουφούκ Σεῦλεμέζ που είχε επιφορτιστεί µε την αποστολή να παρακωλύει τις δραστηριότητες των ισλαμιστών υπουργών στο οικονομικό πεδίο.
Το ταξίδι του Ερμπακάν στη Β. Αφρική
Ἡ ηγεμονική περιοδεία του Ερμπακάν στην ίγυπτο, τη Λιβύη και τη Νιγηρία ξεκίνησε µε αρκετές προσδοκίες για αναβάθμιση του ρόλου της Τουρκίας στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου και σύσφιγξη των δεσμών της µε τις “ομόθρησκες” χώρες. Ο Τούρκος πρωθυπουργός, αποφασισμένος να θέσει τη σφραγίδα του στην εξωτερική πολιτική που, παρά τις προεκλογικές υποσχέσεις του, παραμένει σε µεγάλο βαθµό στραμμένη προς τη Δύση, έκανε το ταξίδι στην Τρίπολη µην εισακούοντας τη γνώµη των ειδικών του Υπουργείου των Εξωτερικών -ακόμα και κοντινών του συνεργατών, κυρίως του οµοϊδεάτη υπουργού του Αµπντουλάχ Γκιούλ. Εκ πρώτης όψεως η περιοδεία δεν έφερε τα αποτελέσµατα που φανερά επεδίωκε. Ὡστόσο και µόνο το γεγογός ότι ο Ερμπακάν πραγματοποίησε την περιοδεία παρακάµπτοντας τις πιέσεις σε εσωτερικό και εξωτερικό δείχνει ότι η υπό την ηγεμονία των ισλαμιστών κυβέρνηση, εκτός από την ενίσχυσή της στο εσωτερικό, επεδίωξε να προωθήσει τον ηγετιπό ρόλο της Τουρκίας στον ισλαμικό κόσµο και να στείλει σαφές μήνυμα σθεναρής και “αυτόνοµης” πολιτικῆς προς τη Δύση. Στόχος της περιοδείας αυτής ήταν η ανάδειξη της Τουρκίας σε συνδετικό κρίκο των μουσουλμανικών κρατών της Μεσογείου. Κάποιοι μάλιστα εκτιμούν ότι πρόθεση του Ερμπακάν και των Ἰσλαμιστών για το απώτερο μέλλον είναι η συγκρότηση µιας ισλαμικής πολιτικοστρατιώτικής και οικονοµικής συμμαχίας. Χαρακτηριστικό είναι ακόµη ότι ο εκπρόσωπος του Στέητ Ντιπάρτμεντ, Μπέρνς, είχε προειδοποιἠσει ότι οι ΗΠΑ είναι αντίθετες σε κάθε ενέργεια οποιασδήποτε χώρας που εξομαλύγει τις σχέσεις τῆς µε τη Λιβύη και το Σουδάν.
Θέματα συζήτησης αποτέλεσαν το Μεσανατολικό, η κατάσταση στο Ιράκ, αλλά και η οικονομική συνεργασία και η ανάπτυξη των εμπορικών συναλλαγών ανάµεσα στις ισλαμικές χώρες. Σ’ ό,τι αφορά το οικονομικό σκέλος, η περιοδεία μάλλον πέτυχε, αφού στη Λιβύη ρυθµίστηχε χρέος προς τουρκικές επιχειρήσεις που ξεπερνά τα 365 εκατομμύρια και υπογράφτηχε συμφωνία παροχής λιβυκού πετρελαίου στην Τουρχία. Ἡ Τανσού Τσιλέρ, όταν ήταν πρωθυπουργός, είχε χι αυτή επισκεφθεί την Τρίπολη για τον ίδιο σκοπό. Αλλά και στην Αίγυπτο, ένα απὀ τα κύρια θέµατα υπήρξαν οι εμπορικές συναλλαγές ανάµεσα στις δυο χώρες, αφού το ύψος τους µέσα στο 1996 έφθασε το ποσόν των 457 εκατομμυρίων δολαρίων.
Τελευταίος σταθµός της περιοδείας ήταν η Νιγηρία -άλλο ένα κράτος που βρίσκεται στη μαύρη λίστα της διεθνούς κοινότητας- η οποία, δυνάµει προγενέστερων συμφωνιών, έχει δεσµευθεί να χορηγήσει, από το 1999, στην Τουρκία υγροποιημένο φυσικό αέριο αξίας 100 περίπου εκατομμυρίων δολαρίων. Ο. Ερμπακάν ζήτησε επίσης την άρση των κυρώσεων που έχει επιβάλει ο ΟΗΕ στη Λιβύη, ελπίζοντας να επωφεληθεί για να τριπλασιάσει τις εμπορικές συναλλαγές µεταξύ των δύο χωρών.
Οι επικρίσεις του Καντάφι και οι συνέπειές τους
Ο Λίβυος ηγέτης, Ωστόσο, επέκρινε ενώπιον των Τούρκων επιχειρηματιών και πολιτικών την τουρκική διπλωματία και την στρατιωτική συμφωνία µε το Ισραήλ, εξέφρασε τη λύπη του για την καταπίεση των Κούρδων, προτού παταφέρει τη χαριστική βολή δηλώνοντας ότι πρέπει να ιδρυθεί το Κουρδιστάν. Αναφέρομαι στο κουρδικό έθνος, το οποίο δικαιούται µια θέση κάτω απὀ τον ἤλιο της Μέσης Ανατολής”.
Οι µομφές του Μουαμάρ Καντάφι (ή µήπως επρόκειτο τάχα για παραινέσεις;) θεωρήθηκαν από τους αντιπολιτευόµενους τον Ἐρμπακάν υβριστικές για τη χώρα. Έδωσαν, την αφορμή -όπως είπε και ο Μουμτάζ Σοϊσάλ- για την υποβολή δύο προτάσεων μομφής από το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα του Ντενίζ Μπαῦκάλ και το Κόμμα της Δημοκρατικής Αριστεράς του Μπουλέντ Ἐτσεβίτ. Οι προτάσεις αυτές πρέπει, κατά το Σύνταγμα, να συζητηθούν στην τουρκική Ἐθνοσυνέλευση εντός δύο εβδομάδων από την υποβολή τους.
Ο τουρκικός τύπος άρπαξε την ευκαιρία για να επιτεθεί µε σφοδρότητα στην κυβέρνηση Ἑρμπακάν. Ο τελευταίος προτίµησε να σιωπήσει,την υπεράσπισή του ανέλαβε η Τσιλέρ- ενώ ο Μεσούτ Γιλμάζ ζήτησε την άµεση παραίτηση του πρωθυπουργού”.
Το λιβυκό φιάσκο αύξησε τις τριβές στους κόλπους του κυβερνητικού συνασπισμού. Το επόµενο βήµα είναι η πρόβλεψη για πτώση της κυβέρνησης, πράγµα που έκαναν αρκετά τουρχικά ΜΜΕ. Πρέπει να σημειωθεί. ότι στη γείτονά µας ο τύπος τροφοδοτεί, από την έναρξη της νέας κοινοβουλευτικής περιόδου, ένα κλίµα αβεβαιότητας. Ορισμένες εφημερίδες διαβλέπουν. κινδύνους για την διατήρηση του κεµαλικού κοσμικού κράτους, και υπαινίσσονται ἡ υποβάλλουν την ιδέα µιας επέµβασης του στρατού.
Οι δυτικοί διπλωμάτες στην Άγκυρα, υπογραμμίζοντας την έλλειψη βιώσιμης εναλλακτικής κυβερνητικής λύσης καθώς και τα συμφέροντα των δύο κομμάτων να διατηρήσουν την συµµαχία τους, εμφανίζονται πιο επιφυλακτικοί. “Ο συνασπισμός κάνει σφάλµατα λόγω έλλειψης συνοχής…” είναι η γνώμη ενός ευρωπαίου διπλωμάτη, που εκτιμά ότι η “λιβυκή κρίση”. για την οποία χαίρεται ἡ αντιπολίτευση, θα πλήξει κυρίως την εικόνα του πρωθυπουργού σε εσωτερικό και εξωτερικό.
Ἐκείνο που είναι βεβαίως άξιο ιδιαίτερης, προσοχής είναι η όλη αντιμετώπιση του ζητήματος από μέρους της Ουάσιγκτων. Ο τόνος βεβαίως ἤταν «αυστηρά επιπλητικός», αλλά ο εκπρόσωπος του Στέητ Ντιπάρτµεντ επέκρινε κυρίως τις διπλωματικές αβρότητες του Ἑρμπακάν προς τον οἱκοδεσπότη του (µε τις οποίες η Λιβύη χαρακτηρίζεται κράτος που “έχει καθ’ υπερβολήν πληγεί από την τρομοκρατία”, αναφερόµεγος στον αμερικανικό βορβαδισµό του 1996). Για τις ΗΠΑ, οι σχέσεις µε την Τουρκία είναι πασίγνωστο ότι έχουν εξέχουσα στρατηγική και οικονομική σπουδαιότητα. Επί πλέον, εν όψει τῆς ιδιαίτερης σημασίας που έχει στις μέρες µας για την αμερικάνικη στρατηγική ο ισλαμικός κόσμος, η Ουάσιγκτων χρειάζεται να μετρήσει πολύπλευρα κάθε αλλαγή πλεύσης της πολιτικής της.
Αθήνα 9 Οκτωβρίου 1996
