του Κ. Γεώρμα, από το Άρδην τ. 16, Οκτώβριος-Νοέμβριος 1998
Ελάχιστοι αυτοί που προσπάθησαν μια διαφορετική προσέγγιση στην υποθεση Κλίντον. Θα αναφερθώ στα κείμενα του Θ. Παπαγγέλη (Βήμα, 27/ 9 98) και του Χ. Γιανναρά (-Καθημερινή. 20/9/98). «Αν ήμασταν στη Ρώμη, δύσκολα θα μπορούσαμε να φανταστούμε μεγαλοπρεπέστατο συμβολισμό απόλυτης εξουσίας» τονίζει ο Θ. Παπαγγελής, εννοώντας τον Κλίντον να μιλά στη Γερουσία και την Λουίνσκι να επιδίδεται στις γνωστές πράξεις, για να συμπληρώσει ότι «τελικά [πέρα από άλλες ερμηνείες] πρέπει να φταίει και ο Φρόυντ». Εμείς θα συμφωνήσουμε με τον κύριο Παπαγγελή. Στην περίπτωση του Κλίντον έχουμε να κάνουμε με έναν ναρκισσιστικό χαρακτήρα στο αξίωμα του προέδρου.
Ενα από τα χαρακτηριστικά του ναρκισσιστικού χαρακτήρα των καιρών μας είναι η αδυναμία του να επιβάλλει περιορισμούς στις ενστικτικές του επιθυμίες. Και αυτό γιατί η σύγχρονη κοινωνία χαρακτηρίζεται από δύο παράλληλες διεργασίες. Από τη μια την εξασθένηση του υπερεγώ και άρα της λειτουργίας του ως ρυθμιστή της ψυχικής ισορροπίας και από την άλλη τη διάβρωση κάθε μορφής εξουσίας ι αυθεντίας) στο κοινωνικό επίπεδο. Έτσι «το ιδεώδες-εγώ, το οποίο συνεργάζεται [με το υπερεγώ] στην λειτουργία της καταστολής, κάνοντας την κοινωνικά αποδεκτή συμπεριφορά αντικείμενο λιμπιντικής κάθεξης, γίνεται όλο και πιο ανεμικό λόγω της απουσίας, πέρα από τον εαυτό, υποχρεωτικών κοινωνικών μοντέλων».1
Τα χαρακτηριστικά αυτά, τόσο έντονα στις επαφές του προέδρου με ης γυναίκες που έχει συναντήσει στη ζωή του, χαρακτηρίστηκαν από κάποιους παλιότερα «αυθορμητισμός». Αυτός ο «αυθορμητισμός» του, όσον αφορά στην αντιμετώπιση του έρωτα. παραπέμπει στο αγαπημένο στάδιο του ναρκισσιστικού χαρακτήρα: το στοματικό. Χαρακτηριστικό αυτού του σταδίου είναι οι φαντασιώσεις παντοδυναμίας και η αναζήτηση μιας σταθερή κατάστασης ευχαρίστησης.2 Ο ναρκισσιστικός χαρακτήρας αποφεύγει σχέσεις όπου απαιτείται δράση, αυτενεργεια και η καλλιέργεια δεξιοτεχνίας. Και εδώ ερχόμαστε στην παρατήρηση του κ. Παπαγγελή περί εξουσίας: Η απόλυτη εξουσία συνάδει με το ότι εσύ κατά τη διάρκεια της
σεξουαλικής πράξης δεν χρειάζεται να αυτενεργήσεις ούτε να συμμετέχεις ξαναβρίσκοντας έτσι εκείνη την χαμένη κατάσταση, άφυλη, άχρονη και αδιατάρακτη από τις ορμές και την αρχή της πραγματικότητας. Γι’ αυτό, όπως ευφυώς τονίζει ο κ. Παπαγγε-λής, ο κ. Κλίντον δεν αναζητούσε το σεξ, ούτε να «ολοκληρώσει ως άνδρας». Από αυτή την άποψη ο Κλίντον ήταν ειλικρινής: Στόχος του δεν ήταν η απόλαυση μέσα από την συνεύρεση με έναν άλλο άνθρωπο- αυτό που οι οπισθοδρομικοί θεωρούσαν ως σκοπό του σεξ, κάτι όμως πολύ πολύπλοκο για τον ναρκισσιστή αφού προϋποθέτει την αποδοχή της ύπαρξης, και άρα και των αναγκών, του άλλου – αλλά η «απόλαυση της ναρκισσιστικής στιγμής της παντοδυναμίας».3
Οι ομοιότητες με την αμερικανική κοινωνία πολύ έντονες. Και το μήνυμα που ο πρόεδρος Κλίντον έστειλε με το χτύπημα του προς το Σουδάν και τον Μπιλ Λάντεν δεν ήταν για να αποκρύψει το Μόνικαγκεϊτ αλλά για να καταδείξει στους εν ναρκισσιστική καταναλωτική ευωχία ψηφοφόρους του τον μυστικό σύνδεσμο μεταξύ της μιας και της άλλης πράξης. Η ναρκισσιστική ηγεμονική δύναμη δεν ανέχεται την ισχνότερη διαταραχή στην κατάσταση ισορροπίας που έχει επιτύχει. Γι’ αυτό άλλωστε και η ομοφωνία σε αυτό το επίπεδο είναι απόλυτη!4
Ο κ. Χ. Γιανναράς προχωρά σε μια ανάλυση του φαινομένου ως ένδειξη «ενός ολόκληρου πολιτισμού με αναποδογυρισμένους τους όρους εκτίμησης του ανθρώπινου ήθους, με νεοβαρβαρικό παλιμπαιδισμό αξιολογήσεων του «κακού» και του «καλού». «Εικόνα εφιαλτικού αμοραλισμού και το ανήθικο στοιχείο δεν είναι βέβαια οι εν παραβύστω εκσπερματώσεις του πλανητάρχη».
Όπως προσπάθησα να εξηγήσω και παραπάνω το ανήθικο στοιχείο είναι και οι «εν παραβύστω [μη] εκσπερματώσεις του πλανητάρχη. Πέραν τούτου όμως, εκεί που έχει απόλυτο δίκιο ο κ. Γιανναράς είναι όσον αφορά στο ότι το «μέγα και ανεξήγητο σκάνδαλο της εποχής μας είναι η αφύσικη προσπάθεια της Ευρώπης …να μιμηθεί με οποιοδήποτε τίμημα, όχι το οικονομικό μόνο, αλλά το σύνολο κοινωνικό αμερικανικό ‘υπόδειγμα ανάπτυξης’».
Όμως αυτό δεν αποτελεί και μεγάλη έκπληξη. Τόσο η Ευρώπη όσο και η Αμερική χαρακτηρίζονται από τις ίδιες βασικές αξίες. Ας μην ξεχνάμε ότι όπως λέει και ο κ. Γιανναράς η αμερικάνικη κοινωνία «συγκροτήθηκε από τολμηρούς τυχοθήρες» και, θα προσέθετα μαζί με τον Τόκβιλ, από φονταμενταλιστές -όπως θα τους αποκαλούσαμε σήμερα – προτεστάντες που έφυγαν από την Αγγλία για να πραγματώσουν τα φονταμενταλιστικά τους ιδεώδη. Όπως δηλώνει και ο Ρίτσαρντ Σένετ ένας μεγάλος αμερικάνος κοινωνιολόγος, «ο ναρκισσισμός είναι το προτεσταντικό πνεύμα της εποχής μας».5
Μια άλλη βασική αξία τόσο της Ευρώπης όσο και των ΗΠΑ είναι η κυριαρχία του Λόγου. Όπως όμως τονίζει ο Λας, «Όταν μια κοινωνία ανάγει τον λόγο σε απλό εργαλειακό λόγο, τότε ο λόγος δεν μπορεί να επιβάλει κανένα όριο στην αναζήτηση της ευχαρίστησης – στην άμεση εκπλήρωση κάθε επιθυμίας χωρίς να έχεις σημασία πόσο διεστραμμένη, τρελή, ποινική, ή απλά ανήθικη είναι αυτή. Διότι οι βάσεις πάνω στις οποίες θα μπορούσε να στηριχτεί για να καταδικάσει το αδίκημα ή την απανθρωπιά μπορούν να προέρχονται είτε από τη θρησκεία, είτε από την αίσθηση του να συμπάσχεις με τους άλλους είτε από εκείνο το είδος του λόγου που αρνείται τις καθαρές εργαλειακές εφαρμογές· κανένας από αυτούς τους παλιομοδίτικους τρόπους σκέψης και κανένα από αυτά τα αισθήματα δεν έχει λογικά μέρος σε μια κοινωνία που βασίζεται στην παραγωγή εμπορευμάτων».6
Και αυτό είναι λογικό. Τέτοιες «παλιομοδίτικες» συμπεριφορές μπορούν να αναπτυχθούν μόνο σε κοινωνίες όπου οι κοινότητες είναι ισχυρές και δυναμικές. Στην εποχή του κοσμοπολιτισμού είτε ακολουθείς τον εργαλειακό λόγο και άρα ταυτίζεσαι με την εξουσία, είτε περνάς στην αντιπολίτευση, μια αντιπολίτευση που όλο και πιο πολύ αποκτά ανθρωπολογικά, οικολογικά και άρα ηθικά χαρακτηριστικά.
Κώστας Γεώρμας, 13/10/1998 Σημειώσεις
1. Christopher Lasch. The Culture of Narcissism, 1979, W.W. Norton & Company.
2. Για μια πιο επεξεργασμένη περιγραφή βλέπε Bela Grunberger. Narcissism, 1971, International Universities Press.
3. Lasch, ό.π.
4 Είναι αληθινά εντυπωσιακές οι ομοιότητες των πράξεων της Αμερικής σε διεθνές επίπεδο με τον ναρκισσιστικό χαρακτήρα. Για όποιον διαβάσει προσεκτικά και κάτω από αυτό το πρίσμα το κείμενο του Β. Schwartz “Οι επιβιώσεις του Ψυχρού Πολέμου» στο ΑΡΔΗΝ τεύχος 13, Απρίλιος 1998 και τη συνέχειά του στο προσεχές ΑΡΔΗΝ οι παραλληλίες είναι συνταρακτικές. Αναφέρω μόνο το γεγονός ότι η λέξη κλειδί για τους δυτικούς είναι «ασφάλεια» και όχι βέβαια δικαιοσύνη.
5. Richard Sennet, The Fail of Public Man, 1974, W.W. Norton &Company.
6. Lasch, ό.π.
