του Θ. Τζιούμπα, από το Άρδην τ. 19-20, Απρίλιος-Ιούνιος 1999
Όταν στα φορτηγά της καθολικής οργάνωσης “Caritas” που μετέφερε ανθρωπιστική βοήθεια στους πρόσφυγες του Κόσοβου στην Β. Αλβανία, ανακαλύφθηκε ένα φορτίο 30 Όνων οπλισμού για τον UCK, κάποιοι έδειξαν .α εκπλήσσονται. Όμως, ούτε είναι η πρώτη φορα που συνέβη κάτι τέτοιο, ούτε αυτό είναι το μοναδικό ή το κύριο πρόβλημα στον ρόλο των “ανθρωπιστικών οργανώσεων” που με την μορφή των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (NGO) είδαν μια μεγάλη ανάπτυξη τις περασμενες δεκαετίες.
Οι οργανώσεις αυτές ιδρύθηκαν ως συνέπεια, αφενός της κριτικής στους παραδοσιακούς θεσμούς (Ερυθρός Σταυρός, UNISEF κ.λ.π) για μεροληψία, αναποτελεσματικότητα και υπαγωγή σε πολιτικές σκοπιμότητες, και αφετέρου της ανάπτυξης κοινωνικής στάσης αλληλεγγύης που ήθελε να πάρει έμπρακτες μορφές. Το ιδεολογικό πλαίσιο που κινήθηκαν ήταν με τον τρόπο του ένας απόηχος του ’68, με κύριες αξίες τον κοινωνικό ακτιβισμό, την αλληλεγγύη που ξεπερνούσε την θρησκευτικού τύπου φιλανθρωπία – ελεημοσύνη, τις ανθρωπιστικές αξίες και τις μικρές, εφικτές αλλαγές στο παρόν.
Τριάντα χρόνια μετά έριξαν πολλή ομίχλη στο τοπίο των NGO’s. Η αναζήτηση αποτελεσματικότητας δημιούργησε τεράστια μεγέθη και έναν εξίσου τεράστιο και συγκεντρωτικό διοικητικό και διαχειριστικό μηχανισμό.
Οι ανάγκες χρηματοδότησης έφεραν σχέσεις με κυβερνήσεις, υπερεθνικούς οργανισμούς (π.χ Ευρωπαϊκή Επιτροπή) και εταιρείες που μοιραία τείνουν προς πολιτικές εξαρτήσεις άμεσες ή έμμεσες, καθώς ο ρόλος των απλών πολιτών – μελών όλο και μειώνεται. Τα επαγγελματικά στελέχη σιγά – σιγά υποκατέστησαν τους εθελοντές στους σημαντικούς ρόλους.
Οι ίδιες οι ανάγκες ασφάλειας της προώθησης και διανομής ανθρωπιστικής βοήθειας έγιναν το πρόσχημα για ξένη στρατιωτική παρουσία από την ομάδα των χωρών από την οποία προέρχεται κυρίως η βοήθεια, δηλαδή τις Μητροπόλεις, όπως στην περίπτωση της Αλβανίας. Έτσι, ο “ανθρωπισμός” έγινε σε αρκετες περιπτώσεις ο Δούρειος Ίππος ξένων επεμβάσεων.
Τέλος, επειδή οι τρόποι που εκφράζεται ο ανθρωπισμός και η αλληλεγγύη δεν είναι ουδέτερη πολιτισμικά, πύκνωναν συνεχώς τα φαινόμενα μη σεβασμού των πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων των αποδεκτών της βοήθειας. Η προώθηση ιατρικών μοντέλων δυτικού τύπου σε χώρες της Αφρικής ή τον Αμαζόνιο είχε τραγελαφικές συνέπειες.
Σήμερα υπάρχουν πάρα πολλά σημεία όπου η δράση των NGO παραβαίνει την ίδια την ιδρυτική τους φιλοσοφία:
• οι ανεξάρτητες πηγές χρηματοδότησης έχουν γίνει εξαρτησιογόνες πηγές χρηματοδότησης
• η αμερόληπτη βοήθεια σε κάθε άνθρωπο έχει γίνει επιλεκτική βοήθεια (ας θυμηθούμε την Βοσνία, όπου, σύμφωνα με τον ίδιο τον αντιπρόσωπο του ΟΗΕ, η αναλογία της βοήθειας ανάμεσα στο Μουσουλμανικο-Κροατικό και το Σερβικό τομέα ήταν 97:3)
• το αποκορύφωμα ήταν το άτυπο εμπάργκο σε ανθρωπιστική βοήθεια, σε χώρες όπως το Ιράκ και η Γιουγκοσλαβία, όπου η παροχή της ή όχι ήταν ένα στοιχείο εκβιασμού στα καθεστώτα άλλων χωρών να συναινέσουν στις απαιτήσεις των Πλανητικών Επικυρίαρχων.
Δίπλα σε όλα αυτά θα πρέπει να προσθέσει κανείς τις δημόσιες δηλώσεις ηγετικών φυσιογνωμιών όπως ο Κούσνιερ, ή ακόμα και στελεχών στα πεδία των παρεμβάσεων, όπου η μεροληπτική μεταφορά μη επαληθευμένων πληροφοριών ενάντια σε κάθε δεοντολογία, τροφοδοτείται με μια επίφαση “αντικειμενικότητας” εικόνες και ιδεολογήματα για χρήση στα πλαίσια του πληροφοριακού και ψυχολογικού πολέμου.
Μέσα σε μια τέτοια ζοφερή πραγματικότητα είναι υποχρεωμένες να κινηθούν και οι Ελληνικές Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, ιδιαίτερα εκείνες που αποτελούν παραρτήματα των μεγάλων “πολυεθνικών” οργανώσεων. Ο ρόλος τους και οι προθέσεις τους αντιμετωπίζονται με καχυποψία αρκετές φορές, όχι μόνο από τις κυβερνήσεις αλλά και από τους αποδέκτες της βοήθειας. Τα κεντρικά επιτελεία των NGO κάνουν ότι μπορούν για να περιορίσουν την παρέμβαση, όταν αυτή απευθύνεται στις γειτονικές χώρες, εκεί όπου η ευαισθησία και το ένστικτο όλης της ελληνικής κοινωνίας θέτει τις προτεραιότητες. Έτσι οι ρήξεις μέσα στους κόλπους των NGO είναι κάτι που μπορεί κανείς να προβλέψει, σαν αποτέλεσμα μιας αναπτυσσόμενης αυτονόμησης των ελληνικών τμημάτων. Ειδικά στην χώρα μας, όπου οι πολιτικές συνθήκες, η φρεσκάδα που χαρακτηρίζει αυτό το κίνημα, όπως και η ύπαρξη καθαρά ελληνικών πρωτοβουλιών (π.χ Ελληνικό Καραβάνι Αλληλεγγύης) θέτει τους όρους για πρακτικές που θα διαφοροποιούνται από τις επιλογές των Πολυεθνικών Επιτελείων. Αυτό δημιουργεί γόνιμο έδαφος για έναν επαναπροσδιορισμό του ρόλου, των στόχων και των σχέσεων, όπως και τον συντονισμό του μωσαϊκού που ψηφίδες του αποτελούν οι ανθρωπιστικές οργανώσεις. Οι άνεμοι της κρίσης που από το 1990 δονούν την γειτονιά μας (και με όλες τις προβλέψεις δυσοίωνες) συνηγορούν για κάτι τέτοιο.
Γιατί τελικά η έκφραση αλληλεγγύης θα πρέπει να ανακαλύψει το πολιτικό μήνυμα που κυοφορεί η ίδια, ώστε να μη γίνει όργανο μιας άλλης πολιτικής, αυτής που κυοφορεί το νέο ” Αυγό του Φιδιού”;
Ή με άλλα λόγια για να μην έρθουν οι” ανθρωπιστές” να καταστρέψουν ότι δεν μπόρεσε να εξαφανίσει ο πόλεμος, η δυστυχία και η εξαθλίωση: την ανθρωπιά και την αλληλεγγύη.
