(Όροι από το άρθρο του Σπ. Μάνδρου, Ο μύθος του μετανθρώπου)
Άρδην τ. 24, Μάρτιος-Απρίλιος 2000
1. Τρανσουμανισμός (Transhumanism)
Μπροστά στα αδιέξοδα του παραδοσιακού ουμανισμού, μια νέα μορφή ή μετεξέλιξή του, ο τρανσουμανισμός, προσπαθεί να συλλάβει καλύτερα την έννοια άνθρωπος σε ένα ρευστό και αδιάκοπα μεταβαλλόμενο πνευματικό και υλικό σύμπαν. Όπως και ο ουμανισμός, ο τρανσουμανισμός δίνει αξία στον Λόγο και στον άνθρωπο και δεν βλέπει κανένα λόγο για πίστη σε άγνωστες, υπερφυσικές δυνάμεις που ελέγχουν εξωτερικά τη μοίρα μας. Αντίθετα, η φιλοσοφία αυτή πηγαίνει μακρύτερα και μας ωθεί πέρα από το απλώς ανθρώπινο στάδιο εξέλιξης.
Ο τρανσουμανισμός παίρνει πολλές μορφές, καμιά φορά αντιφατικές. Η ουσία του είναι ότι οι άνθρωποι μπορούν και οφείλουν να συνεχίσουν να εξελίσσονται προς όλες τις δυνατές κατευθύνσεις. Όσο εκπληκτικά και αν είναι το σώμα και ο νους που μας έδωσε η βιολογική εξέλιξη, εντούτοις κάθε άλλο παρά τέλεια είναι. Μπορούμε και οφείλουμε να τα αναπτύξουμε με ορθολογικό τρόπο μέσω της επιστήμης και της τεχνολογίας, αλλάζοντας ταυτόχρονα και την “ανθρώπινη μοίρα” με νέες μεθόδους και οράματα. Μακροπρόθεσμα βέβαια δεν μπορούμε να μιλάμε πια για τον άνθρωπο, αλλά για τον μετάνθρωπο.
Μέσα στον καθολικό πανικό που κατέχει τον καιρό μας, ο τρανσουμανισμός αναμφίβολα αποτελεί ένα αισιόδοξο όραμα για το μέλλον του ανθρώπου και ταυτόχρονα μια ανεπιφύλακτη δήλωση εμπιστοσύνης στον ανθρώπινο Λόγο. Είναι δε εντυπωσιακή η πληθώρα των κόμβων στο Internet που ασχολούνται με τη νέα αυτή προσέγγιση του ανθρώπου. Για μια εισαγωγή στον τρανσουμανισμό, αξίζει να ξεκινήσετε από τον κόμβο του Anders Sandberg.
Μερικοί ορισμοί του τρανσουμανισμού από διάφορους συγγραφείς:
Anders Sandberg: “Τρανσουμανισμός είναι η φιλοσοφία ότι μπορούμε και πρέπει να εξελιχθούμε σε ανώτερα επίπεδα, τόσο σωματικά και πνευματικά όσο και κοινωνικά, χρησιμοποιώντας ορθολογικές μεθόδους”.
Max More: “Φιλοσοφία ζωής καθοδηγημένη από αρχές και αξίες που προάγουν τη ζωή, η οποία επιδιώκει μέσω της επιστήμης και της τεχνολογίας τη συνέχιση και επιτάχυνση της εξέλιξης της νοήμονος ζωής πέρα από την τρέχουσα ανθρώπινη μορφή και τους περιορισμούς της”.
Mitch Porter: “Ο τρανσουμανισμός είναι το δόγμα ότι μπορούμε και πρέπει να γίνουμε κάτι περισσότερο από άνθρωποι”.
Natasha Vita More: “Είναι η δέσμευση να ξεπεράσουμε τα ανθρώπινα όρια σε όλες τους τις μορφές, όπως: Παράταση του μέσου όρου ζωής, επαύξηση της ευφυίας, συνεχής αύξηση της γνώσης, εξασφάλιση πλήρους ελέγχου της προσωπικότητας και ταυτότητάς μας και δημιουργία της ικανότητας να εγκαταλείψουμε αυτό τον πλανήτη. Οι τρανσουμανιστές επιδιώκουν να εξασφαλίσουν αυτούς τους στόχους μέσω του Λόγου, της επιστήμης και της τεχνολογίας”.
Robin Hanson: “Ο τρανσουμανισμός είναι η ιδέα ότι οι νέες τεχνολογίες κατά πάσα πιθανότητα θα αλλάξουν τόσο πολύ τον κόσμο τους επόμενους ένα ή δύο αιώνες, ώστε οι απόγονοι μας από πολλές πλευρές δεν θα είναι πλέον ‘άνθρωποι'”.
2. Εξτροπιανισμός (Extropianism): Μια μαχητικότερη και πιο “εξατομικευμένη” μορφή τρανσουμανισμού, που δίνει προσωπικότερο περιεχόμενο στη συνειδητή ανθρώπινη εξέλιξη. Το όνομα αυτής της “σχολής” (ή μήπως, κινήματος;) προέρχεται από τη λέξη εξτροπία, που είναι το αντίθετο της εντροπίας, δηλαδή του θερμικού θανάτου του σύμπαντος (θυμάστε ακόμα τον δεύτερο νόμο της θερμοδυναμικής;) Οι βασικές αντιλήψεις των εξτροπιανιστών περιλαμβάνουν τις παρακάτω αρχές και θέσεις: Επέκταση χωρίς όρια: Επιδίωξη μεγαλύτερης ευφυίας, σοφίας και αποτελεσματικότητας, απεριόριστος μέσος όρος ζωής και κατάλυση των πολιτικών, πολιτιστικών, βιολογικών και ψυχολογικών περιορισμών στην αυτο-ανάπτυξη και αυτο-πραγμάτωση. Διαρκής υπέρβαση των εμποδίων στην πρόοδο και τις δυνατότητές μας. Επέκταση στο σύμπαν και εξέλιξη χωρίς όρια. Αυτο-μεταμόρφωση: Συνεχής ηθική, διανοητική και σωματική αυτοβελτίωση μέσω του Λόγου και της κριτικής σκέψης, μέσω της προσωπικής υπευθυνότητας και του πειραματισμού. Επιδίωξη βιολογικής και νευρολογικής επαύξησης.
Δυναμική αισιοδοξία: Τροφοδότηση της δυναμικής δράσης με θετικές προσδοκίες. Υιοθέτηση μιας ορθολογικής, έμπρακτης αισιοδοξίας, που απορρίπτει τόσο την τυφλή πίστη όσο και την καθηλωτική απαισιοδοξία.
Νοήμων τεχνολογία: Δημιουργική εφαρμογή της επιστήμης και της τεχνολογίας για την υπέρβαση των “φυσικών” ορίων, που μας επιβάλλει η βιολογική μας κληρονομιά, η κουλτούρα μας και το περιβάλλον.
Αυθόρμητη τάξη: Υποστήριξη αποκεντρωτικών και εθελοντικών διαδικασιών κοινωνικού συντονισμού. Υιοθέτηση της ανεκτικότητας, της πολυμορφίας, της μακροπρόθεσμης σκέψης, της προσωπικής υπευθυνότητας και της ατομικής ελευθερίας.
3. Γονιδίωμα: Το σύνολο των γονιδίων που περιέχονται στην απλοειδή σειρά των χρωμοσωμάτων μας. Η απλοειδής (haploid) σειρά ή αλληλουχία βρίσκεται στα αναπαραγωγικά μας κύτταρα (ωάρια, σπερματοζωάρια) και περιέχει τον μισό αριθμό χρωμοσωμάτων από εκείνον που υπάρχει στα σωματικά (διπλοειδή) κύτταρα του οργανισμού μας. Πρόκειται δηλαδή για το σύνολο των γονιδίων (βιολογικών μονάδων κληρονομικότητας) που ο καθένας μας μεταβιβάζει στους απογόνους του. Βλ. επίσης Η χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος.
4. Peter Medawar: Βρετανός επιστήμονας λαβανέζικης καταγωγής. Γεννήθηκε το 1915 στη Βραζιλία και έλαβε δύο φορές το Βραβείο Νόμπελ —το 1945 για τη συμβολή του στην ανακάλυψη της πενικιλλίνης και το 1960 για τις ανακαλύψεις του στον τομέα της ανοσολογίας. Απεβίωσε το 1987. Καθηγητής σε πανεπιστήμια, ενδιαφερόταν έντονα για τα ζητήματα της παιδείας. Σε μια από τις τελευταίες διαλέξεις του έλεγε: “Πριν τριακόσια και περισσότερα χρόνια, ο Francis Bacon ονειρεύτηκε ένα νέο κράτος, τη Νέα Ατλαντίδα, μια δίκαιη και ανθρωπιστική κοινωνία όπου το κύριο εξαγωγικό προϊόν της είναι το φως —το ιδιαίτερο φως του Bacon, το lumen siccum, το φως της κατανόησης — μια κοινωνία αφιερωμένη στην ‘πραγμάτωση όλων των εφικτών πραγμάτων’. Μου αρέσει η ιδέα της εμπορίας φωτός, του φωτός σαν αντικείμενο εμπορίας. Νομίζω πως είναι η ιδέα που ενέπνευσε όλες τις μεγάλες εκπαιδευτικές περιπέτειες του παρελθόντος”.
5. Το λαμαρκιανό μοντέλο εξέλιξης: Η άποψη του Λαμάρκ ότι τα είδη εξελίσσονται με την προσαρμογή των ατόμων στις προκλήσεις/ πληροφορίες του περιβάλλοντος ήταν η πρώτη μοντέρνα εξελικτική θεωρία. Ο Λαμάρκ υποστήριζε ότι, λόγου χάρη, σε μια αιφνίδια έλευση παγετώνων τα μέλη ενός είδους δημιουργούν κάποιον προστατευτικό μηχανισμό κατά του κρύου (π.χ. γούνα), ο οποίος κληρονομείται άμεσα στους απογόνους τους. Η θεωρία του Λαμάρκ καταρρίφθηκε αργότερα από τη θεωρία του Δαρβίνου, ο οποίος πρότεινε μια πολύ πιο βλοσυρή και ρεαλιστική ερμηνεία, τον μηχανισμό της επιβίωσης του καταλληλοτέρου στις αλλαγμένες συνθήκες. Προσαρμοσμένη, η δαρβίνεια προσέγγιση συνεχίζει να αποτελεί και σήμερα την αποδεκτή επιστημονική θεωρία για τη γενετική εξέλιξη των ειδών. Παρ’ όλα αυτά, το λαμαρκιανό μοντέλο είναι εκείνο που εμφανώς ισχύει στη μη γενετική εξέλιξη του ανθρώπινου είδους, μέσω της άμεσης και ταχείας προσαρμογής του πνευματικού εποικοδομήματος στις μεταβαλλόμενες συνθήκες
6. Κύβοργον: Απόδοση του αγγλικού όρου cyborg (σύντμηση της φράσης cybernetic organism — κυβερνητικός οργανισμός), που περιγράφει το “πάντρεμα” ανθρώπου και μηχανής. Εφ’ όσον στην ουσία πρόκειται για δανεικές ελληνικές λέξεις, επαναδιατυπώνω απλά μια αγγλοποιημένη ελληνική λέξη. Η χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος (Human Genome Project – HGP) είναι ένα από τα πιο μεγάλα και κρίσιμα διεθνή ερευνητικά προγράμματα του καιρού μας. Στόχοι του είναι η κατάστρωση λεπτομερών γενετικών και φυσικών χαρτών του ανθρώπινου γονιδιώματος, ο καθορισμός της πλήρους αλληλουχίας νουκλεοτιδίων του ανθρώπινου DNA, ο εντοπισμός των 50.000 -100.000 γονιδίων μέσα στο ανθρώπινο γονιδίωμα, καθώς και παρόμοιες αναλύσεις σε άλλους οργανισμούς που χρησιμοποιούνται ευρέως στα ερευνητικά εργαστήρια ως συστήματα-μοντέλα. Τα επιστημονικά προϊόντα του HGP θα αποτελέσουν πηγή λεπτομερούς πληροφόρησης για τη φύση, την οργάνωση και τη λειτουργία του ανθρώπινου DNA, δηλαδή των πληροφοριών που αποτελούν το βασικό σετ κληρονομικών “εντολών” για την ανάπτυξη και λειτουργία ενός ανθρώπινου πλάσματος.
Η επιτυχής ολοκλήρωση των φιλόδοξων αυτών στόχων θα χρειαστεί την ανάπτυξη μιας ποικιλίας νέων τεχνολογιών. Θα χρειαστεί επίσης εξελιγμένα μέσα για να είναι οι πληροφορίες αυτές ευρέως διαθέσιμες σε επιστήμονες, γιατρούς και άλλους, ούτως ώστε τα πορίσματα της έρευνας να μπορούν να χρησιμοποιηθούν ταχύτατα για κοινό όφελος. Για τον λόγο αυτό, η βελτιωμένη τεχνολογία για βιο-ιατρική έρευνα θα είναι ένα ακόμα σημαντικό προϊόν του HGP. Από το στάδιο της σύλληψης του HGP, ήταν αντιληπτό ότι η εξασφάλιση και χρήση μιας τέτοιας γενετικής γνώσης θα είχε κολοσσιαίες επιπτώσεις τόσο στα άτομα όσο και στην κοινωνία και θα έθετε προς δημόσια και επαγγελματική συζήτηση πολλά ζητήματα πολιτικής. Συνεπώς, η ανάλυση των ηθικών, νομικών και κοινωνικών επιπτώσεων της γενετικής γνώσης, καθώς και η υποβολή σε δημόσια συζήτηση των πολιτικών ενδεχομένων, αποτελούν ένα ακόμα σημαντικό συστατικό της ερευνητικής προσπάθειας για το ανθρώπινο γονιδίωμα.
Ένα καλό σημείο για να δείτε αναλυτικότερα το κρίσιμο αυτό ερευνητικό πρόγραμμα είναι ο κόμβος του αμερικανικού Human Genome Research Institute, απ’ όπου πήρα και τις παραπάνω πληροφορίες.
8. Singularity: Έννοια των μαθηματικών και της φυσικής, που υποδηλώνει μια μοναδική κατάσταση, μια ασυνέχεια, στην εξέλιξη ενός προβλήματος ή μιας φυσικής διαδικασίας. Η μοναδικότητα αυτή δεν επιτρέπει να εικαστεί το τι θα συμβεί με βάση τα προηγούμενα, Ο Vernon Vinge, μαθηματικός και συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας, πρότεινε πρόσφατα την έννοια της τεχνολογικής μοναδικότητας ως καθοριστικού σημείου στην πορεία εμφάνισης του μετανθρώπου και από εκεί έχει ξεκινήσει μια πολύ έντονη συζήτηση στους κύκλους τωντρανσου-μανιστών και εξτροπιανιστών. Η τεχνολογική αυτή μοναδικότητα τοποθετείται από αρκετούς στοχαστές σε ένα κοντινό μέλλον, γύρω στο 2010, ενώ από άλλους συνδυάζεται με την εμφάνιση της τεχνητής νοημοσύνης. Μπορείτε να δείτε το αρχικό άρθρο του Vinge, που ξεσήκωσε μια θύελλα συζητήσεων.
9. Μαύρη οπή: Όρος της αστροφυσικής που περιγράφει σκοτεινά αντικείμενα του σύμπαντος με κολοσσιαία συμπυκνωμένη μάζα. Η βαρύτητα των σωμάτων αυτών είναι τόσο μεγάλη που δεν επιτρέπει ούτε στο φως να διαφύγει, εξ ου και ο όρος μαύρη οπή. Οι μαύρες οπές προκαλούν μια μοναδικότητα (singularity), η οποία αρχίζει σε κάποια μικρή απόσταση από την επιφάνειά τους, στο σημείο που ονομάζεται ορίζοντας γεγονότων (events horizon). Εννοείται ότι οι έννοιες αυτές χρησιμοποιούνται εδώ μεταφορικά για να υποδηλωθεί η ριζική διαφορετικότητα της ανθρώπινης από τη μετανθρώπινη κατάσταση.
