Του Γιώργου Καραμπελιά*
Για να εκπονηθεί ένα συνολικότερο πρόγραμμα μελέτης και ανάδειξης εκφάνσεων της λαϊκής δημιουργίας που έχουν μείνει σχετικά ανεξερεύνητες, θα χρειαζόταν η εργασία μιας ευρύτερης ερευνητικής ομάδας. Για παράδειγμα, η συνάφεια του δημοτικού τραγουδιού με την ορθόδοξη παράδοση και το θρησκευτικό δημοτικό τραγούδι,:
Σε πάρα πολλά θρησκευτικά και λατρευτικά τραγούδια –που αποτελούν μια σημαντική αυτόνομη κατηγορία τραγουδιών– οι Άγιοι της ορθοδοξίας αλλά και ο ίδιος ο Θεός δεν συμπεριφέρονται μόνο ως φίλοι του ανθρώπου αλλά και της Φύσης. Εντυπωσιακά, επί παραδείγματι είναι κάποια κάλαντα της πρωτοχρονιάς[1] –παραλλαγές των οποίων σώζονται στη Μικρά Ασία, την Κρήτη, τη Σάμο, τη Λέσβο, τη Λήμνο– στα οποία ο Μέγας Βασίλειος δεν είναι ο γνωστός άνθρωπος των γραμμάτων που «βαστᾶ λιβάνι και κερὶ, χαρτὶ καὶ καλαμάρι», αλλά γεωργός, τον οποίον πρωτοσυναντά ο Χριστός, όταν βγαίνει κατά την πρωτοχρονιά να χαιρετίσει τον κόσμο!
Ταχιὰ ταχιά ν’ἀρχιμηνιά, ταχιά ’ν’ ἀρχὴ τοῦ χρόνου,
ταχιά ’ν’ ὅπου προπάτηξεν ὁ Κύριος στὸν κόσμο
κι’ εβγῆκεν καὶ ἐχαιρέτηξεν ὅλους τοὺς ζευγολάτες.
Ὁ πρῶτος ποὺ χαιρέτηξεν ἦταν ἅγιος Βασίλης:
–Καλῶς τὰ κάνεις, Βασιλειό, καλὸ ζευγάριν ἔχεις
–Καλὸ τὸ λές, ἀφέντη μου, καλὸ και βλογημένο.
Και αφού ο Χριστός θα συζητήσει με τον «Βασιλειό» για την παραγωγή του, άφθονη και καρπερή, το άσμα θα τελειώσει σε μια λατρευτική πανδαισία της σύνολης Φύσης που θα έχει ενεργοποιήσει η παρουσία του Χριστού. Ο Χριστός γίνεται κυριολεκτικά ο Κύριος της αγάπης – γύρω του τρέχουν γάργαρα νερά και φτεροκοπούν οι πέρδικες και τα περιστεράκια:
Κι ἐκειὰ ποὺ στάθηκ’ ὁ Χριστός, χρυσὸν δεντρὶν ἐβγῆκε,
κι ἐκειὰ ποὺ παραπάτησεν, ὥρια πανώρια βρύση
καὶ πᾶν οἱ πέρδικες νὰ πιοῦν μὲ ὅλα τὰ πουλάκια,
μὲ ὅλα τὰ πετούμενα καὶ τὰ περιστεράκια.
Παίρνουν νερὸ στὰ νύχια ντως καὶ μόσκο στὰ φτερά ντως
Καὶ ραίνουν τὸν αφέντη μας τὸν πολυχρονισμένο.
[1] Βλ. Γ. Α. Μέγας, Ελληνικαί εορταί και έθιμα της λαϊκής λατρείας, Αθήνα 11956,
*Απόσπασμα από το βιβλίο του Γιώργου Καραμπελιά, Το δημοτικό τραγούδι, Αποτύπωση της ιδιοπροσωπίας του νεώτερου ελληνισμού, Εναλλακτικές Εκδόσεις 2017.
